Mövzu №2. Toponimikanin tədqiqat tarixi. Azərbaycanın

--------------------------------  

Ağalaruşağı  kəndi  (Laçın  rayonu).  Yaşayış  məntəqəsini  Oğuldərə 

kəndindən  gəlmiş  Ağalar  adlı  şəxs  saldığı  üçün  məntəqə  onun  adı  ilə 

Ağalaruşağı (Ağaların sülaləsi) adlanır. 

Yaşayış  məntəqəsi  adının  tərkibində  işlənən  ağa  termini  Ağabəy, 

---

Ağahüseyn,  Ağacan,  Ağalar,  Ağamehdi,  Gülağa,  Mirağa,  Ağayar,  Ağakişi  və 

b. antroponimlərin  yaranmasında  iştirak etməklə yanaşı,  vaxtilə dilimizdə titul 

kimi də işlənmişdir. Ağa Məhəmməd şah İbrahim, Ağa Məhəmməd şah Qacar, 

Abbasqulu ağa Bakıxanov və b. tarixi şəxsiyyətlər bu tituldan istifadə etmişlər. 

M.  Adilov  türk  mənşəli  “ağa”  titulu”  haqqında  yazır:  “Əğa  ünsürünün  adam 

mənası ən qədim türk sözlərindən olan “ağa” sözündə də özünü göstərir. “Ağa” 

qədim türk dillərində “böyük” mənasında işlənmiş və deməli ağa tərkibi böyük 

adam  (sonralar  danışan  şəxsin  özündən  böyük  ata,  böyük  qardaşı,  əmi  və  s.) 

mənasına malik olmuşdur [6, s. 61]. 

XVIII əsrdə yaranmış  xüsusi  mülkiyyətlə bağlı torpaq sahibi  mənasında 

da  işlənən  ağa  leksik  vahidinin  ailədə  “böyük,  ilkin,  ulu”  anlamını  ifadə 

etdiyini B. Abdullayev və O. Mirzəyev də qeyd etmişlər [3, s. 10]. 

Azərbaycan  dilinin  qədim  elementi  ağa  sözünə  həmin  anlamda  “Kitabi-

Dədə  Qorqud”  dastanlarında  da  təsadüf  olunur.  Uşun  qoca  oğlu  Səkrək 

boyunda  Zindanda  qalan  qardaşın  qurtarmağa  gedən  Səkrəyin  dilindən 

oxuyuruq; “Ağam tutulam qələyə varmayınca, qalın Oğuz elinə gəlməyim yox 

[33, s. 32]. 

Ağa  sözünün  adyaratma  prosesindəki  fəal  iştirakı,  dilimizdə  xeyli 

müddət  ondan  titul  kimi  istifadə  edilməsi  şübhəsiz  ki,  bu  leksik  vahidin  ifadə 

etdiyi məna ilə bağlıdır.