15-mavzu. O’zbekistonda Biznes va xususiy Tadbirkorlikni rivojlantirish istiqbollari Dars o’quv maqsadi
Yüklə 269,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Agrar munosabatlar bu
- A.Smitning ta’kidlashi bo’yicha
- Masalan AKSh da o’tgan asrning 80- yillarda yangi ish joy- larining 80 foizi kichik firmalar tomonidan yaratilgan. 100 mln.dan ko’proq;
- I.A, Karimov "bir so’z bilan aytganda - Biznes va xususiy
- Biznesning keyingi vazifasi
- Bunday qobiliyat Biznes xususiyatlaridan kelib chiqadi
- Biznesning yettinchi vazifasi
- Prezidentimiz I.A.Karimov
- Biznesning sakkizinchi funksiyasi
- Biznesning to’qqizinchi vazifasi
|
1.2.1-jadval
Rivojlangan mamlakatlarning 2006 yilda iqtisodiyotida Biznes va xususiy korxonalarning hissasi Mamlakatlar Kichik va o’rta korxonalar soni Kichik va o’rta korxonalar xis- sasi (% hisob ida) Miqdor
hisob ida (ming)
1000 aholi soniga
nisbatan Mehnat bilan band bo’lganlar- ning umumiy sonida
Yalpi ichki maxsulotda Buyuk britaniya 2930 46
49 50-53
Fransiya 1960
35 54
55-62 Italiya
3920 68
73 57-60
Yaponiya 6450
49,6 78
52-55 Kishlok xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi korxonalar ishlab chiqarish hajmi hamda texnologik jihatdan yirik bo’lganligi sababli hissador- lik jamiyalartiga aylantirildi. Mazkur sohada faqat meva-sabzovot mahsulotlarini qayta ishlovchi kichik tadbirkorlik subyektlari shakllandi
Tadbirkorlik shakllari Tadbirkorlik so- halari
Tadbirkorlik subyektlari Mulkchilik shakllari Xussiy-yakka Qishloq
xo’jalik maxsulotlari ishlab chiqarish: • fermer • dexqon xo’jaliklari. Xususiy mulk
Xizmat ko’rsatish: • madaniy-maishiy xizmat
ko’rsatish kichik korxonalari; Xususiy mulk
• savdokorxonalari;
• pullik xizmat ko’rsatish shox- obchalari. Qayta ishlash: • meva-sabzavotlar-ni qayta ishlovchi kichik korxonalar; • yakka tartibda donni qayta ishlovchi kichik korxonalar. Xususiy mulk Xususiy
Qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab • jamoa(shirkat) xo’jaliklari; Jamoa mulki korporativ Xizmat ko’rsatish: • Mashina traktor parklari(MTЩ Mukobil
mashina traktor
parkla- ri(MMGP); • uruglik bilan
ta’minlovchi korxon- alar;
• O’g’it bilan
ta’minlovchi korxon- alar;
• suvdan foyda-
lanuvchilar uyush-
masi; • yoqilgi moylash ma- teriallari bilan
ta’minlash korxonala- ri.
Jamoa mulki
Qayta ishlash: • donni kayta ish- lovchi korxonalar: • paxta tozalash za- vodlari; • qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sanoat asosida
qayta ish- lovchi
kichik,korxonalar; Jamoa mulki 1.2.3 - rasm. Agrosanoat majmuida faoliyat ko’rsatayotgan tadbirkorlik subyektlarining mulkchilik shakllari tizimi.
Argrosanaot majmui sohalaridagi turli mulkchilikka asoslangan tad- birkorlik subyektlarining bir-biriga bog’liq holdagi faoliyati agrar munosaba- tlarni vujudga keltiradi. Agrar munosabatlar bu - qishloq xo’jaligi maxsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash, sotish va qishloq xo’jaligi vositalarini ishlab chiqarish bilan beg’liq bo’lgan turli-tuman subyektlar o’rtasidagi munosaba- tlardir. Agrar sohadagi barcha iqtisodiy subyektlarning faoliyati agrotad- birkorlikning shakllanishiga olib keladi, zero agrotadbirkorlik boshqa tar- moqlardagi tadbirkorlik harakatidan farq qiladi. Rivojlangan davlatlarda Biznesni xar tomonlama qo’llab- quvvatlash siyosati izchil ravishda o’tkaziladi. Buning sababi, Biznesning rivojlanishida ikki jihatining mavjudligidir. Birinchidan, Biznesning bozor iqtisodiyotida bajaradigan iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari bilan bog’liq bo’lib, bu vazifalar uning ahamiyatini aks ettiradi. Ikkinchi ji- hati esa, Biznes subyeklariga xos bo’lgan kamchiliklar va muaiyan davlatda shu kamchilliklar tufayli uni rivoj- lanishi sust borayotganligi bilan bog’liq. O’zbekistonda Biznesni rivojlantirish muhim ijtimoiy- iqtisodiy ahamiyatga ega. Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek: "Biznes – jamiyatda ham, iqtisodiyotda ham siyosiy vaziyatni mutadil-lashtirishga yordam beradigan o’rta tadbirkorlar sinfining paydo bo’lishi demakdir. Bu - respublika bozorini zarur iste’mol tovarlari va xizmatlari bilan boyitishdir. Bu yangi ish o’rinlaridir” . PrezidentI.A. Karimov "dunyodagi ko’pgina taraqqiy topgan, bugungi kunda barkaror va badavlat yashab kelayotgan davlatlar tajribasi shundan dalolat beradiki, avvaolo o’zining xususiy mulkiga ega bo’lgan shaxs va bunday shaxslardan iborat bo’lgan toifa, bu boylikni yanada ko’paytirishga, o’zini va oilasini boqishga, shu bilan birga, davlat va jamiyat zimmasida bo’lgan ko’pgina vazifalarni amalga oshirishda o’z xissasini ko’shadi. Va eng muhimi, o’z yurtida tinchlik va osoyishtalikni saqlash va himoyalashda astoydil jon kuydiradilar." Biznesning iqtisodiyotdagi ahamiyatini u bajaradigan iqtisodiy va ijtimoiy vazifalar tulicha ko’rsatib beradi. Ushbu vazifa-larni ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi gurux-individual vazifalar bo’lib, ular tadbirkorlik subyektining ochiqdan-ochiq, e’lon qilingan maqsadlari va vazifalarini aks ettiradigan vazifalardir. Ikkinchi gurux, - latent (yashirin) vazifalardir. Ular vaqt o’tishi bilan o’zini namoyon etib, faoliyat qatnashchilarining e’lon qilin- gan maseadlaridan ozmi-ko’pmi farq qiladilar. A.Smitning ta’kidlashi bo’yicha: "Biz ovqatlanayotgan paytda qassob, oshpaz yoki nonvoyning saxiyligiga ishonmaymiz, biz ular xususiy manfaat-larini amalga oshirishga harakat qilishlariga ishonamiz, ular o’z manfaatlarini orqasidan quvib va "ko’rinmas qo’l" nazorati ostida o’zlarning xayollariga kelmagan natijalarga erishadilar" .
Bu shuni anglatadiki, tadbirkor nafaqat boyishga qaratilgan individual vazifalarni, balki yashirin tabiatga ega bo’lgan, ijtimoiy xarakterdagi funksiyalarni ham bajaradi. Biznes ishsizlik muammosini hal qilishda juda muhim rol uynaydi. Masalan AKSh da o’tgan asrning 80- yillarda yangi ish joy- larining 80 foizi kichik firmalar tomonidan yaratilgan. 100 mln.dan ko’proq; amerikaliklar Biznes orkali yashash uchun mablag’ top- ganlar. Davlat esa ulardan soliq, undirish orqali byudjetni to’ldirgan. Etakchi olimlar va xalqaro forum va tashkilotlar ekspertlari, o’sayotgan ishsizlikni bartaraf etishning yagona usuli-yangi korxonalar va ish joy- larini barpo etish degan xulosaga kelishgan. Shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, Biznes aholining ijtimoiy zaif qatlamlarining (ayollar, in- validpar, qochoqlar va boshqalar) mexnatidan foydalanadi, ular yirik korxon- alarda ish topa olmaydilar. Bundan tashqari kichik firmalar amaliy o’qitish, yosh kadrlarni tayyorlashning o’ziga xos "poligoni" hisoblanadi. Prezident I.A, Karimov "bir so’z bilan aytganda - Biznes va xususiy tadbirkorlik bugungi kunda aholi bandligini taminlaydigan va un- ing asosiy daromad manbai bo’lgan muhim bo’g’inga aylanmoqda",deb ta’kidlaydi. Respublikamiz qishloq xo’jaligida Biznesni rivojlantirish bo- rasida ulkan imkoniyatlar mavjud: mevaning atigi 15 foizi, sabzovotning 10 foizi, poliz maxsulotlarining 5 foizi, uzumning 23 foizi, terining 26 foizi, junning 25 foizi, sutning 5 foizi qishloqlarda qayta ishlanmoqda . Biznes moddiy resurslardan foydalanishni ham ta’minlaydi, ya’ni xom ashyoning mahalliy manbalari va yirik ishlab chiqarish chiqindilaridan keng foydalanadi. AKSh Milliy Ilmiy Fondining ma’lumotlari bo’yicha ITTKIga sar- flangan har bir dollarga 100 kishigagacha ega bo’lgan firmalar 100-1000 ki- shigagacha xodimlarga ega bo’lgan firmalarga nisbatan to’rt marta, 1000 ki- shidan ko’prok; ishchiga ega bo’lgan firmalarga nisbatan esa 24 marta ko’p ixtiro qiladilar . Ularda yangiliklarni ishlab chiqarishga joriy qilish sur’ati yirik firmalarga nisbatan 30 foizga yuqori va o’zining ixtirosi bilan kichik firmalarga jahon bozoriga chiqish uchun 2,2 yil kerak bo’lsa, yirik kompaniyalarga 3,05 yil kerak bo’ladi. Biznesning keyingi vazifasi, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni yuqori mobilligini va bozor iqtisodiyotini (egiluvchanligini ta’minlash funksiyasi. Iqtisodiyotning Globallashuvi jarayonida jahon bozor- ida raqobat yanada kuchayadi. 'Bunday sharoitda aynan kichik va o’rta biznes yirik ishlab chiqaruvchilarga nisbatan kapital mablag’ sarfini kam talab qi- lishi, ixchamligi, zarur tamoyilga tez moslasha olishi tufayli o’zi ishlab chiqarayotgan mahsulotlar turlarini tez o’zgartira olish, ishlab chiqarish quvvatlarini jadal modernizasiya qilish imkoniyatiga ega. Shu tariqa Biznes bozor kon’yunkturasining o’zgaruvchan talablariga hamda vaqti-vaqti bilan sodir bo’ladigan iqtisodiy inqirozlarga tezroq moslasha oladi. Hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti sharoitida Biznesni asosiy afzalligi - bu paydo bo’ladigan extiyojni "ushlab olish" va mavjud bo’lgan resurslar va imkoniyatlarni jamlab, bu o’zgarishlarga javob berish qobiliya- tidir. Bunday
boshqarish uchun murakkab bilimni talab qilinmaydi; aksionerlar oldida moliyaviy majburiyatlarning yo’qligi; o’zining bozor strategiyasini qayta qurish yengilligi va o’z mahsulotining narxini boshqarish mumkinligi. Undan tashqari kichik ishlab chiqarish iqtisodiy tejamlirokdir.
shakllantirish vazifasidir. Yirik biznesga qaraganda Biznes subyekti sifatida faoliyatni bohlash aholi uchun engilroq hisoblanadi, chunki u katta xajmdagi kapitalni talab qilmaydi. Biznesni yirik biznes bilan solishtirganda kapital qurilish muddati kamrok, Biznes subyektining faoliyat boshlashi uchun katta xajmdagi boshlang’ich kapital talab qilin- maydi. Mablag’larning aylanishi Biznesda 2-2,5 barobar tezroq, bu yuqori foyda normasini ta’minlashga yordam beradi. Kichik korxonalar o’z kapitalini, jixozlarini va ishlab chiqarish maydonchalarini samarali ishlata- dilar va katta hajmdagi zaxiralarni to’plamaydilar. Prezidentimiz I.A.Karimov "men o’rta sinf haqida gapirganda ayrim ko’shni davlatlardagi kabi turli g’irrom va nopok yo’llar bilan behisob mol- dunyo orttirgan o’ta boylarni emas, balki o’zining xalol mexnati, aql za- kovati, kuch-g’ayrati bilan daromad topayotgan million-million tadbirkor va ishbilarmonlarni tasavvur qilaman" , - deb ta’kidlagan, Darhaqiqat tadbirkor va ishbilarmonlar mamlkatimizda shakllanayotgan o’rta mulkdorlar sinfin- ining muhim qatlamini tashkil etadi.
barkarorlikni ta’minlash vazifasidir. Bunga davlatda siyosiy va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, yangi ish joylarini yaratish va mulkdorlar katlamini kengaytirish orqali erishiladi. Biznesning to’qqizinchi vazifasi maxalliy byudjetlarning daromad qismini to’ldirish vazifasidir. Chunki ko’pgina rivojlangan davlatlarda soliqqa tortish munisipal darajada amalga oshiriladi. Rivojlangan davlatlarda Biznesni soliqqa tortishdan tushgan daromad davlat byudjeta daromad qismining asosiy manbalardan biri hisoblanadi, ammo o’tish sharoitida, hali bozor munosabatlari to’ligicha shakllanmagan davrda, Biznes sektorida soliqqa tortishning to’g’ri me’yorlarini belgilash alox-
ida ahamiyatga ega. Chunki noto’g’ri siyosat yuritish salbiy holatlarga olib kelishi mumkin. Yuqorida aytilgan fikrlarni umumlashtirgan holda quyidagi, xulosaga kelish mumkin. O’zbekistonda Biznes nafaqat yalpi milliy mahsulotni shakllantirishda, iqtisodiyotimizning ishonch poydevori va tez sur’atlar bilan o’sishini ta’minlashda mustahkam omil, balki shu bilan birgalikda aholi bandligi va daromadi manbaining, farovonlikka erishishning muhim omili ham bo’lishi darkor. Biznes muhim vazifalarni bajaradigan, obyektiv jihatdan zurur bo’lgan milliy iqtisodiyotning o’ziga xos sohasi bo’lib qoladi. Yüklə 269,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|