5-mavzu Buddaviylik.
R e j a
1.
Buddaviylik paydo bulishi va uning ta`limoti.
2.
Buddaviylikning tarkalishi. Buddaviylik Urta Osieda.
3.
Buddaviylik manbalari.
1. Buddaviylik paydo bulishi va uning ta`limoti.
Dinshunoslik fanida ibtidoi tabiiy ravishda shakllangan dinlarga karama karshi ravishda –
uch «jaxon dinlari» atalmish buddizm, xristianlik va islom dinlari kuyiladi. Bu asosli takoslash.
Sababi jaxon dinlari bu tarixiy kech shakllangan va uziga xos taraflari bilan ajralib turuvchi
dinlar bulib, ular dinlar tarixida axamiyatli urin egallaydi. Jaxon dinlari birga insoniyat tarixida
birinchi marta, odamlar urtasida etnik kelib chikishi. Tili, siesiy munosabatlaridan kat`iy nazar
yangi diniy munosabatlar urnatildi. Milliy dinlardan farkli jaxon dinlariga prozelitizm (yunoncha
«kelgindi»), ya`ni boshka diniy e`tikoddagi odamni uz diniga karatishga urinish uchun faol
targibotchilik xususiyati xosdir. Shuning uchun xam bugun boshka dinga e`tikod kilaetgan shaxs
ertaga (agar xoxlasa, albatta) istagan jaxon dinini kabul kilishi mumkin.
Buddaviylik - duneda paydo bulgan birinchi jaxon dinidir. 1956 yilda dune
buddaviylari bu din paydo bulganligining 2500 yilligini nishonladilar. Bu dinga e`tikod
etuvchilar xozirgi davrda Janubiy, Janubiy-Sharkiy va Sharkiy Osieda istikomat kiladilar.
Jaxon dinlarining paydo bulishi bilan endilikda xalklar xaetida muxim xodisa bir dindagi
turli xalklarning yakinlashuvi jaraeni xam ruy bera boshladi. Shri-Lanka, Xindston, Nepal,
Butan, Xitoy, Singapur, Malayziya, Mongoliya, Koreya, V`etnam, Yaponiya, Tailand,
Kombodja shuningdek kisman evropa va Amerika va Rossiyaning shimoliy xududlari Buryatiya,
Tuva, Kalmыkiya va Buddaviylikka e`tikod etuvchilar yashaydilar.
Miloddan avvalgi VI asrlarda Xindston jamiyati katta inkirozga yuz tutti. Buddaviylikning
paydo bulishi bu xind jamiyatindagi nobraxman katlamlarining, braxmanlikka bulgan
munosabatining urug kabilaviy munosabatlarining yuk bulishi va uning urniga katta kuldorlik
davlatlarning barpo etilishining ifodasi buldi.
Kichik kichik diniy guruxlar, braxmanliktan voz kechib va imperator Ashoka kullab
kuvatlashi natijasida buddaviylik jamoati va akiydalari shakllandi va bu Gautama Shak`yamuni
ismi bilan boglik. Gautama kupincha duneda shaxzoda Sidxartxa va Budda ismlari bilan
namoen. Tadkikotchilarning ta`kidlashicha bu tarixiy shaxs. Xozirgi davrda Buddaning 5
tarjimaixoli mavjud. Bular 1. «Maxavostu» (I asr). 2. «Lalitavistara» (II-III asrlar). 3.
«Buddaxacharita» (I –II asrlar). 4. “Nidanakatxa” ( I asr). 5. “Abnixishkramansutra” ( II asr).
|