Kadrlar tayyorlash milliy dasturi

32.Insert(Belgi qo’yib o’qish) metodi 

"Insert" metodi bu matnni belgi   qo’yib  o’qishdir.  Belgilar quyidagi tartibda  

qo’yiladi.  O’qish davomida tugallangan ma'lum mazmunga ega bo’lgan gap oxirida 

(qator oxirida) qo’yiladi. Belgilar quyidagicha tanlanadi. 

Chedvik

   

1932

Bor

 

Nils

    

1913

Rezerford

    

1911

nomi

 

yili

---

 

34 

"+"  belgisi  qo’yiladi  agar  o’qiganlari        tushunarli    bo’lsa.Yangilik  ola  bilgan 

bo’lsa, "V" belgisi qo’yiladi. Agar o’qiganlari tushunarsiz fikriga qarshi  bo’lsa,  "?"  

belgisi  qo’yiladi.  Agar o’qiganlari yuzasidan savoli bo’lsa, tushunmasa  

 “– “ belgisini qo’yadi.. 

O’qitish davomida o’quvchi quyidagi jadvalni daftariga  chizib matn bo’yicha 

mos qismiga yozishi lozim. 

             + 

              v 

           - 

             ? 

 

 

 

 

 

Insert  metodidan  darsning  yangi  mavzuni  o’rganish    bosqichida  foydalanish 

lozim. 

Guruhlarni tashkil etishning interfaol usullari. 

   

Muchalni topish usuli. 

     Mashg`ulotlarda ishtirokchilarning muchali quyidagi yo`l  bilan topib 

beriladi. 

     - tug`ilgan yilingizni yozing. 

     - tug`ilgan yilingizdan 4 sonini ayiring. 

     - natijani 12 soniga bo`ling. 

     - qoldiqni ayring               

Topish yo`li       

Qoldiqga 1 sonini qo’shib, quyidagi jadvalga asosan ishtirokchilarning muchali 

topiladi. 

     1. Sichqon                   7. Ot 

     2. Sigir                        8. Qo`y 

     3. Yo`lbars                  9. Maymun 

     4. Quyon                     10.Tovuq 

     5. Baliq                       11.It 

     6. Ilon                         12.To`ng`iz 

     Qatnashuvchilarning muchallarini topib bergandan so`ng, muchal bo`yicha 

1 safga tizilish taklif etiladi. Bu uchun trener (o`qituvchi) 1 dan 12 gacha muchal 

nomlarini ketma- ket o`qishi lozim. 

      . O’quvchilarlar soni 30 ta bo’lsa. Eng kichik guruh 3 kishidan, eng katta  

guruh 6 kishidan iborat bo`lishi lozim.  Men eng kichik guruh hosil qilishni afzal 

ko`raman. Shuning uchun 10 ta o’quvchiga fizika,  kimyo,  biologiya  fanlariga  

doir  termin,  atama, so`zlar aytishni taklif qilaman.  Bu aytilganlarni 10 kishidan 

keyin turgan 10 kishi takrorlashini so`rayman. Undan so`ng 20 kishidan keyin 

turgan 10 kishi takrorlashini so`rayman. Bunda 1- kishi aytgan terminni 11- kishi va 

21- kishi takrorlashi lozim. Bular 3 kishi 1 guruh bo`ladilar.  2- kishi aytgan 

terminni 12- kishi va 22-  kishi takrorlashi lozim va hokazo. 

     Keyingi qadamda o`z guruhingizni topib bir partaga o`tirishi taklif etiladi. 

O’quvchilar  guruhlarini quyidagi nomlar bilan nomladilar. 

 1.  Molekula.       2.  Dinamometr.    3. Zichlik.    4.Tarozi    5. Kislorod.  

---

 

35 

 6. Elektron.   

                                2 usul.                          

Ekliptika usuli. 

     Mashg`ulotda qatnashuvchilardan "Ekliptika" nimaligi  so`raladi. 

 Javob olgandan so`ng ekliptikaga kiruvchi yulduzlar turkumlari nomini aytish 

taklif etiladi. 

     So`ng qaysi  oyda  qaysi  yulduz  turkumidan quyoshning o`tishi so`raladi. 

Yuqoridagi 3 ta savolga javob olingach qatnashuvchilarga tushuntiriladi. Hozir siz 

qaysi oyda tug`ilgan bo`lsangiz o`sha oyda quyosh qaysi zodiak yulduz  turkumida  

bo`lishiga  qarab  saflanasiz. quyidagi  jadvaldan faqat chap tomoni o`qiladi 

ishtirokchilar chiqaveradi.    

      1. Hut     -    mart            2. Hamal   -    aprel 

     3. Savr    -    may                  4. Javzo   -    iyun 

     5. Saraton -    iyul                     6. Asad    -    avgust 

     7. Sunbula -    sentyabr                8. Mezon   -    oktyabr 

     9. Aqrab   -    noyabr                   10.Qavs    -    dekabr 

     11.Jaddi   -    yanvar                   12.Dalv    -    fevral 

Saflangandan  so`ng  7  ta  qatnashuvchiga  musiqadagi    notalarni  aytish  taklif 

etiladi.  Ular do,  re,  mi, fa, sol, lya, si deb aytadilar. Qolganlar o`z turgan o`rniga 

qarab yana bir marta  notalarni takrorlaydi.  Qatnashuvchilar  soni  tugaguncha bu 

jarayon  davom  etadi.    Barcha  bir  -  birini  topib  ya`ni  do  -  lar  1    guruh,  re  -  lar  1 

guruh,  mi - lar 1 guruh va hokazo si - lar bir gu-ruh bo`lib o`tirishlari taklif etiladi. 

     O’tirganlarning orqasi yozuv taxtasiga bo`lmasligi o`qtiriladi. Guruhlar o`z 

taqdimotini  o`tkazish  uchun  quyidagi    no`ananaviy  usulni    qo`llash    taklif  etildi.  

Har bir guruh nota nomi qatnashgan so`zlar topishi lozim.  Nota nomi so`z  boshi, 

oxiri, o`rtasida bo`lishi mumkin. Bu so`zlar o`tilayotgan fanga doir bo`lishi lozim.  

Fizika darslaridan birida  o`quvchilar  tomonidan quyidagi so`zlar topildi. 

     Do  –  Doira,    Ahmad  -  Donish,    donor,    vodorod,  Mariya  Skladovskaya 

Kyuri,          

/ 

    

      Re - rele, reostat, Rezerford, reaktiv, rentgen, rele, rezistor, reoxord. 

     Mi  -  minut,    mil,    misqol,    mikroskop,  mikro,  millimetr,  milliken,  mis,   

allyuminiy, al - Xorazmiy, Mirzo - Ulug`bek. 

     Fa - fazo,  fakt,  Faradey,  fakel.   

     Sol - sol, fasol,      persol.   

     Lya -akumlyator,  mikrokalkulyator,  izolyator,  lyamda.   

     Si - Ibn Sino,  Sigma, simob, sim, sitora, ossillograf, bosim, siljish qoidasi.                             

 

Alifbo  usuli. 

Mashg`ulotda  qatnashuvchilarni   ismlarining bosh harflariga qarab alifbodagi 

harflar ketma  -  ketligida  saflanish  taklif etiladi..  Maqsadga  erishish  uchun      

o`qituvchi tomonidan harflar ketma-ket aytiladi.  Darsimiz fizika bo`lganda 7 sinf  

o`quvchilari  o`z guruhlarini quyidagicha nomladilar. 

---

 

36 

     1. Ampermetr           2. Voltmetr           3. Hisoblagich 

     4. Reostat                       5. Lampochka               6. Magnit 

     O`quvchilarga xohlagan yo`l bilan guruh taqdimotini  o`tkazish taklif etildi.  

Ular  o`z guruhlarini quyidagicha taqdim qildilar.                          

  oid so`zlar yasagan. 

     Amperpetr 

- Amper 

- Metr 

 

 Voltmetr so`zidagi harflaridan yangi fizika faniga oid so`zlar yasagan. 

                          Voltmetr 

 

Volt  

 

 Ommetr 

 

Metr 

 

 Om 

Voltmetr so`zidagi har bir harfiga fizika  faniga  oid  so`zlar topgan. 

     Volt 

     Om 

     Lampochka 

      Temir 

     Molekula 

     Elektr 

     Tanometr 

     Rezistor 

Har bir harfiga fizika faniga oid yangi so`zlar topgan. 

Lodigin  

Amper     

Metro  

Paravoz 

OM 

Chiroq 

mpermetr        

Magnitni qo`lga olib quyidagi misralarni aytdi. (Magnitning boshqa  jismlarni 

tortishi tajribasi o`tkazildi). 

     Magnitning 2 xili ko`rsatildi to`g`ri va taqasimon. Magnit bilan magnit 

strelkasining o`zaro ta`siri ko`rsatildi. 

 

Kim chaqqon usuli. 

Mashg`ulot boshlanishidan  oldin  o`qituvchi tomonidan darsda  qatnashuv- 

chilar soniga qarab kartochkalar tayyorlanadi. Agar 7 ta guruh qilmoqchi bo`l -

sangiz. (qatnashuvchilar soni 35 ta bo`ladi). U holda 7 ta guruh bo`lishi uchun 7 ta 

nom manlash lozim.  Bu nomlar o`til gan mavzulardan bo`lishi lozim. 

---

 

37 

     Fizika darslarimizdan birida  (9-sinf  )  quyidagicha  yo`l tutdik. Guruhlarga  

 1)  Ibn Sino,      2) Beruniy,      3) Ahmad Donish      4) Farobiy,  

 5) Linza,      6) Ko`zgu,      7) Kamalak deb nom qo`ydik. 

     Har bir  guruhga  5 ta qatnashuvchi birlashishi uchun Ibn Sino deb 5 ta 

kartochkaga yozdik,  Beruniy deb  5  ta  kartochkaga  va hokazo barcha nomlarni 5 

tadan sonini ko`paytirdik. 

     Qo`ng`iroq chalinishi bilan aralashtirib teskari  qo`yilgan  35 ta 

kartochkalardan 1 tadan 1-1 larini topib guruh bo`lib o`tirishlarini taklif etdik. 

Bunga ko`pi bilan 3 daqiqa vaqtimiz ketdi. 

 

Mozaika-1 usuli. 

Mashg`ulotlarimizdan birida guruhlarni tashkil etish uchun  mozaika usulidan 

foydalandik.  Buning uchun mashg`ulotgacha rasmlar (fanga doir) larini  qirqib bo` 

-laklar hosil qildik. Qatnashuvchilarga har bir  qiyqimdan  1 tadan olishni taklif 

etdik. Qiyqimlardan (bo`laklardan) bir butun rasmni hosil  qilib  bir  guruh  bo`lib 

joylariga  o`tirishlarini taklif etdik.     Olgan rasmlarimiz  ampermetr,  voltmetr,  

rezistor,  tok manbai,  kalit va reostat rasmlari edi. Guruh a`zolari 1-1 larini topib 

o`tirgandan so`ng  o`z  guruh  taqdimotlarini  o`tkazish uchun maslahat qildilar. 

Bunga 3 daqiqa vaqt berildi. Guruh nomini rasmga qarab o`zlari belgilaydilar. 

 

Mozaika-2 usuli.