Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi
PARALLEL KONTURNING REZONANS CHIZIQLARI
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
PARALLEL KONTURNING REZONANS CHIZIQLARI.
Parallеl kоnturning rеzоnans chiziqlari to`liq qarshilik Z bilan gеnеratоrning ichki R qarshiligi оrasidagi munоsabatga bоg`liq. Bunda uch хil hоl bo`lishi mumkin. 1) ( Z >>R yoki R=0). Bu hоlda kоntur kuchlanishi Umk gеnеratоr kuchlanishi Um ga tеng: Umk =Um . Gеnеratоrdan kоnturga kеladigan tоk kоnturning qanday sоzlanganlngiga bоg`liq. Rеzоnans vaqtida Zr maksimal qiymatga erishgani uchun Imr tоk minimal bo`ladi. Kоnturdagi kuchlanish Umk gеnеratоrning chastоtasiga bоg`liq emas. SHuning uchun kоntur kuchlanish bo`yicha tanlash хususiyatiga ega bo`lmaydi. 2) ( Z < ). Bu hоlda kоnturga kеladigan tоk amplitudasi I Im Um / Rg ko`rinishda ifоdalanadn va gеnеratоr chastоtasiga bоg`liq bo`ladi. Kоnturdagn kuchlanish Umk unin qarshiligiga mutanоib o`zgarib, rеzоnans vaqtida maksmal qiymatga erishadi. 3) Z R. Bu hоlda tоk Im va kuchlanish Umk chastоtaga bоg`liq bo`lib, ularning o`zgarish хususiyati 2) hоldagi kabi bo`ladi. Rеzоnans chizig`ining tеnglamasidan parallеl kоnturning o`tkazish sоhasini aniqlash mumkin. U kеtma-kеt kоnturning o`tkazish sоhasi bilan bir хil bo`ladi Kоnturga nagruzka ulangan bo`lsa, uning ekvivalеnt aslligi оrqali aniqlanadi. Parallеl kоnturning o`tkazish sоhasi gеnеratоrning ichki qarshiligi bilan kоnturning to`liq karshilign оrasidagm nisbatga bоg`lik zkan. Agar Zr Rg bo`lsa, kоnturning o`tkazish sоhasn tоkka nisbatan chеkli qiymatga ega bo`lib, kuchlanish bo`yncha chеgaralanmagan bo`ladi. Aksincha, Zr Rg bo`lsa, u kuchlanish bo`yicha chеkli qiymatga ega bo`lib, tоk bo`yicha chеgaralangan bo`lmaydi. Faqat kоnturning to`liq qarshiligi gеnеratоr ichki qarshiligi tartibida bo`lgandagina u ham tоk bo`yicha, ham kuchlanish bo`yicha chеkli qiymatga erishadi.O’zgaruvchan magnit maydonda turgan harakatsiz o’tkazgichda induksiya EYK ning vujudga keladi . Lekin elektr toki vujudga kelishi uchun zaryad tashuvchilarni harakatga keltiruvchi tashqi kuchlar mavjud bo’lishi kerak . Bu tashqi kuch issiqlik jarayonlariga ham , kimyoviy jarayonlarga ham bog’liq emas . Bu kuch Lorens kuchi ham emas . Chunki Lorens kuchi harakatsiz zaryadlarga ta’sir ko’rsatmaydi . Maksvell magnit maydonning har qanday o’zgarishi elektr maydonni vujudga keltiradi va aynan ana shu elektr maydon harakatsiz o’tkazgich ichidagi elektronlarni harakatga keltiradi , zanjirda induksion EYK ning paydo bo’lishiga sabab bo’ladi , degan fikrni ilgari suradi .Elektr zaryadi hosil qilgan elektr maydondan farqli o’laroq , magnit maydonning o’zgarishi natijasida vujudga keladigan elektr maydonning kuch chiziqlari yopiq chiziq xarakteriga ega bo’ladi , ya’ni uyurmali maydondir . Elektr va magnit maydonlar bir-birlari bilan chambarchas bog’liqdir va yagona elektromagnit maydonni tashkil etadi . Maksvell nazariyasiga asosan , elektromagnit to’lqinlar ko’ndalang to’lqinlardir , ya’ni E va B vektorlar o’zaro perpendikular va to’lqinning tarqalish tezligi v vektorga perpendikular tekisliklarda yotadi . Umuman olganda o’zgaruvchan elektr toki oqayotgan istalgan tebranish konturi yoki o’tkazgich elektromagnit to’lqinlar manbai bo’lib xizmat qilishi mumkin . Chunki elektromagnit to’lqinlarni uyg’otish uchun elektromagnit maydonni vujudga keltirish kifoya . Lekin , Nurlanish sezilarli bo’lishi uchun esa elektromagnit maydon hosil qilinadigan hajmni orttirish taqozo qilinadi . Elektr maydon kondensator qoplamalari ichida , magnit maydon esa induktiv g’altak ichida hosil qilinadigan sodda ko’rinishdagi tebranish konturlari bu holda yaroqsiz hisoblanadi . Demak , elektromagnit maydonning fazoda tarqalishiga imkon yaratish uchun maydon hosil bo’ladigan fazoni kengaytirishimiz kerak . Bu natijaga erishish uchun – kondensator qoplamalari orasidagi masofani orttirishimiz kerak bo’ladi . Nemis fizigi Geynrix
Gers aynan shunday yo’l tutdi . U g’altakdagi o’ramlar sonini va kondensator plastinkalari yuzasi kamaytirdi va kondensator qoplamalarini bir-biridan uzoqlashtirib , uchqun hosil qiluvchi bo’shliq bilan ajratilgan ikkita tayoqchadan iborat yaxlit tizim
holiga keltirdi. / Smartfonlar va peyjerlar tebranganda tebranish signallari telefon yoki peyjer ichiga o'rnatilgan kichik tarkibiy qism tomonidan ishlab chiqariladi. Ko'p eski, elektron bo'lmagan ovozli signallar va eshik qo'ng'irog'i tovush chiqarish uchun tebranadigan tarkibiy qismni o'z ichiga oladi. Tatuirovka mashinalari va ba'zi turdagi elektr o'yma asboblari igna yoki kesish vositasini tebratadigan mexanizmni o'z ichiga oladi.
Sanoat Tebranishlari
Qo'lda ishlaydigan beton vibrator yangi betonni beton nur uchun yog'och shaklida birlashtiradi.
Suyuq betondan havo pufakchalarini olib tashlaydigan qo'lda beton vibrator. Vibratorlar turli xil sanoat qo'llanmalarida ham komponentlar sifatida, ham alohida jihozlar sifatida ishlatiladi. Idishlarni oziqlantiruvchi , tebranadigan oziqlantiruvchi va tebranadigan baqiriqlar oziq-
ovqat, farmatsevtika va kimyo sanoatida ommaviy materiallarni yoki kichik qismlarni ko'chirish va joylashtirish uchun keng qo'llaniladi. Og'irlik kuchi bilan ishlaydigan tebranish qo'llanilishi ko'pincha boshqa usullarga qaraganda ancha samarali jarayon orqali materiallarni ko'chirishi mumkin. Tebranish ko'pincha kichik qismlarni joylashtirish uchun ishlatiladi, shunda ularni yig'ish uchun zarur bo'lganda avtomatlashtirilgan uskunalar va hokazolar mexanik ravishda o'rab olinadi. Vibratsiyali kompaktorlar
tuproqni
siqish uchun ishlatiladi, ayniqsa yo'llar, temir yo'llar va binolarning poydevorlarida. Beton vibrator yangi quyilgan Vibratsiyali ekranlar quyma materiallarni turli o'lchamdagi zarralar aralashmasida ajratish uchun ishlatiladi. Masalan, qum, shag'al, daryo va maydalangan tosh va boshqa agregatlar ko'pincha tebranish ekranlari yordamida o'lchamlari bo'yicha ajratiladi. betonni birlashtiradi, shunda tutilib qolgan havo va ortiqcha suv chiqadi va beton konstruktsiyada mustahkam joylashadi. Betonning noto'g'ri konsolidatsiyasi mahsulotning nuqsonlariga olib kelishi mumkin, betonning kuchini pasaytiradi va xato teshiklari va chuqurchalar kabi sirt yaralarini chiqaradi. Ichki beton vibrator bu beysbol koptokining dastasi o'lchamiga teng po'lat silindr bo'lib, uning uchiga shlang yoki elektr shnuri ulangan. Vibratorning boshi nam betonga botiriladi. Tashqi beton vibratorlari braket yoki qisqichlar tizimi orqali beton shakllarga ulanadi. Tashqi beton vibratorlarning xilma-xilligi mavjud va ba'zi vibrator ishlab chiqaruvchilari beton shakllarining asosiy markalariga mos keladigan qavs yoki qisqich tizimlariga ega. Tashqi beton vibratorlari gidravlik, pnevmatik yoki elektr energiyasida mavjud.
Vibratsiyali jadvallar yoki silkituvchi jadvallar ba'zida mahsulotlarni tebranishlarga qarshi turish qobiliyatini aniqlash yoki namoyish qilish uchun sinovdan o'tkazish uchun ishlatiladi. Ushbu turdagi sinov odatda avtomobilsozlik, aerokosmik va mudofaa sanoatida o'tkaziladi. Ushbu mashinalar uch xil turdagi tebranish profilini tozalash, tasodifiy tebranish va sintez qilingan zarbalarni ishlab chiqarish qobiliyatiga ega. Ushbu uchta dasturning barchasida sinov ostida bo'lgan qism odatda tebranish kirishiga komponentlarning javobini o'lchash uchun bir yoki bir nechta akselerometr bilan jihozlanadi. Sine supurgi tebranish profil odatda past chastotada tebranishni boshlaydi va belgilangan tezlikda ( gerts bilan o'lchanadi) chastotada ortadi.
o'lchanadigan tebranish amplitudasi ham oshishi yoki kamayishi mumkin. Sinusni tozalash bilan qismda
rezonansli chastotalar topiladi. Tasodifiy tebranish profili turli vaqtlarda turli xil chastotalarni qo'zg'atadi. Ahamiyatli hisoblash barcha chastotalarni qabul qilinadigan bardoshlik diapazonida qo'zg'alishiga ishonch hosil qilishdir. Tasodifiy tebranish sinov to'plami 30 soniyadan bir necha soatgacha har qanday joyda bo'lishi mumkin. Bu, masalan, qo'pol erdan o'tib ketayotgan mashina yoki raketaning uchib ketishi ta'sirini sintez qilish uchun mo'ljallangan. Sintezlangan zarba pulsi - bu chastota diapazonini qamrab oladigan ko'plab yarim sinus to'lqinlarining yig'indisi sifatida hisoblangan qisqa muddatli yuqori darajadagi tebranish. Bu zarba yoki portlashning ta'sirini taqlid qilishga mo'ljallangan. Shok pulsi sinovi odatda bir soniyadan kamroq davom etadi. Vibratsiyali jadvallar, ko'proq mahsulotni ushlab turishi uchun konteynerni silkitib qo'yish yoki o'rnatish uchun materiallarni qayta ishlash sanoatida qadoqlash jarayonida ham ishlatilishi mumkin.
2.Yorug’lik interferensiyasini kuzatish usullari. Yoruglik interferensiyasi deb –ikki yoki bir nechta kogerent tulkinlarining qo’shilishi natijasida, yorug’lik oqimining fazoda qayta taqsimlanishiga , ya'ni ba'zi joylarda maksimum va boshqa joylarda minimum intensivliklarning vujudga kelishiga aytiladi. Kogerent to’lqinlar deb-chastotalari va to’lkin uzunliklari teng xamda, fazalarning farki o’zgarmas bo’lgan tulqinlarga aytiladi. Manoxromatik tulqinlar – bir xil chastotali va tulqin uzunlikli xamda o’zgarmas amplitudali tulqinlardir. Odatda , natijaviy tebranish amplitudasining kuchayishi va susayishi shartlarini fazalar farqi 2- 1 bilan emas , balki to’lqinlar o’tadigan yo’l farqi bilan ifodalash qulay hisoblanadi . Agar elektromagnit to’lqin davri 2 va bunda u to’lqin uzunligi _ ga teng yo’lni o’tishini nazarda tutsak , = faza to’lqin \2 ga teng yo’lni o’tishga mos kelishini ko’ramiz. Ushbu mulohaza asosida maksimumlar sharti ni quyidagicha yozish mumkin : = 2k \2=k Agar qo’shiluvchi to’lqinlarinig yo’l farqi yarim to’lqin uzunliginimg juft soniga teng bo’lsa , natijaviy tebranishning maksimal kuchayishi ro’y beradi. Shuning dek , minimumlar shartini qayta yozamiz : =(2k+1) \2 Agar qo’shiluvchi to’lqinlari yo’l farqi yarim to’lqin uzunligining toq soniga teng bo’lsa , natijaviy tebranishning susayishi ro’y beradi .k=0,1,2,3,4….qiymatlar interferensiya maksimumlari va minimumlarining tartibi deyiladi . Agar yo’l farqi yarim to’lqin uzunligining juft soniga teng bo’lsa,A=A1+A2 = 2A1 – yorug’likning kuchayishi , agar
yo’l farqi yarim to’lqin uzunligining toq soniga teng bo’lsa A=A1-A2=0 – yorug’likning susayishi , to’lqin so’nishi ro’y beradi .
Yorug’lik interferensiyasidan foydalanish . Interferensya hodisasining miqdoriy qonuniyatlari to’lqin uzunligi _ ga bog’liq bo’lgani uchun ham , undan to’lqin uzunligini o’lchashda foydalaniladi . Shuningdek , interferensya hodisasidan optik asboblarning sifatini yaxshilashda va yaxshi qaytaruvchi qatlamlarni hosil qilishda ham foydalaniladi . Interferensya hodisasi interferometrlar deb ataluvchi o’lchov asboblarida ham keng foydalaniladi . Difraksiya :Yorug’lik to’lqinlarining to’siqni aylanib o’tishi va geometrik soya tomoniga og’ishi yorug’lik difraksiyasi deyiladi . Frenel prinspi : To’lqin frontining bo’laklardan iborat mavhum manmalar chiqaradigan ikkilamchi to’lqinlar interferensiyasining natijasi sifstida qarash mumkin , bu mavhum manbalar kogerent to’lqinlar chiqaradi va ular fazoning istalgan nuqtasida interferensiyaga kirishib bir – birlarini kuchaytirishlari yoki so’ndirishlari mumkin . Frenel o’z prinsipiga binoan to’lqin frontini shunday bo’laklarga bo’lishni taklif qildiki bunda qo’shni zonalardan qaralayotgan nuqtaga yetib kelayotgan to’lqinlarning fazalari qarama – qarshi yani = va demak yo’l farqi = \2 ga teng bo’lsin .Natijada ikita qo’shni zonaning qaralayotgan nuqtada hosil qiladigan tebranishlari bir – birini so’ndiradi . Frenel zonalari soni juft bo’lsa
=a Sin =2m \2, (m=1,2,3…), B nuqtada difraksion minimum (to’la qorong’lik ) , agar Frenel zonalari soni toq bo’lsa
=a Sin =(2m+1) \2, (m=1,2,3…), bitta kompensatsiyalanmagan zonaga mos keluvchi difraksion maksimum kuzatiladi . Bir tekislida yotgan kengliklari teng noshaffof sohalar bilan ajratilgan parallel tirqishlardan iborat sistema daifraksion panjara deyiladi . Agar tirqishni kengligi a , noshaffof sohaning kengligini b deb olsak , dqaQb kattalik difraksion panjaraning doimiysi (davri) deyiladi . Yasi manoxromatik to’lqin panjaraga tekisligiga tik tushayotgan bo’lsin , tirqishlar bir – birlaridan teng uzoqlikda joylashganligi uchun ham ikkita qo’shni tirqishdan chiqayotgan nurlarning yo’l farqi quyidagiga teng
=CF=(a+b) Sin = D Sin Difraksion panjara holida ham yakka tirqishdagi difraksya kabi bosh minimumlar a Sin =m , (m=1,2,3…) bo’ladi . Agar d Sin = m , (m=0,1,2,…) Shart bajarilsa bir tirqishning tasiri ikinchi tirqish tomonidan kuchaytiriladi va shuning uchun ham bu shart bosh maksimumlar sharti deyiladi . Difraksyadan foydalanish . Difraksion panjara asosida ishlaydigan spektrograflar yordamida moddalarning tarkibi va sifati haqida tasafurga ega bo’lish mumkin . Nurning to’lqin uzunligini aniqlash zarur bo’lgan spektrial analizda difraksion panjaradan foydalaniladi . Difraksion panjara ajrata olish kuchi bilan xarakterlanadi Demak difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati undagi shtrixlar soniga bog’liq . Zamonaviy difraksion panjaralardagi shtrixlar soni 1 mm da 6000 dan 0.25 ta gacha bo’lishi mumkin. Bunday panjaralar yordamida spektrning ultrabinafsha qismidan infara qizil qismigacha bo’lgan soha o’rganiladi .
3.Кontakt hodisalar Kontakt hodisalari. Kontakt potensiallar ayirmasi. Metall-metall kontakti. Termoelektr hodisalari. Termoelektr yurituvchi kuch. Zeyebek effekti. Yarim o’tkazgichlarda kontakt hodisalari. Yarim o’tkazgich diod va tranzistor, ularning qo’llanilishi. 13 b) Amaliyot mashg’ulotlari bo’iyicha ( 32 soat). Vakuumda elektr maydoni. Elektr zaryadlarining o’zaro ta’siri. Kulon qonuni. Elektrostatik maydon kuchlanganligi. Elektr kuchi. Nuqtaviy zaryad maydoni kuchlanganligini hisoblash. Elektr maydonlarining superpozisiya prinsipi. Elektr dipol, zaryadlangan shar (sfera), ip (silind) va tekislik maydoni kuchlanganligini hisoblash. Elektrostatik maydonning zaryadni ko’chirishda bajargan ish. Elektrostatik maydon potensiali va potensiallar ayirmasi (kuchlanish). Elektrostatik maydon kuchlanganligi va potensiali orasidagi bog’lonish. Nuqtaviy zaryad (shar) maydoni potensialini hisoblash. Elektr sig’imi. Turli xil kondensatorlarning sig’im hisoblash. Kondensatorlirni o’zaro ulash usullari. Elektr maydon energiyasi va uning zichligi. Tok kuchi. O’zgarmas tokning bir jinslimas va bir jinsli qismlari hamda berk zanjiri uchun Om qonunlari. Elektr qarshiliklarni o’zaro ulash yo’llari. Metall qarshiligining temperaturaga bog’liqligi. Tarmoqlangan o’zgarmas elektr toki zanjirlari uchun Kirxgof qoidalari. O’zgarmas tokning ishi va quvvati. JoulLens q onuni. Magnit maydon kuchlanganligi va induksiyasi. Tokli to’g’ri, aylanma va aylana o’tkazgichlar sistemasi (solenoid, toroid) magnit maydoni kuchlanganligi va induksiyasini hisoblash. Magnit maydoni kuchlanganligi va induksiyasi orasidagi bog’lanish. Muhitning magnit sindiruvchanligi. Moddalarning magnit xususiyatlari. Magnit maydoninng tokli o’tkazgichga ta’siri (Amper kuchi) va harakatdagi zaryadga ta’siri (Lorens kuchi). Xoll effekti. Parallel toklarning o’zaro ta’siri. Magnit oqimi. Elektromagnit induksiya qonuni. Tinch turgan berk konturda va harakatdagi o’tkazgichda induksiyalanadigan elektr toki (EYuK)ni hisoblash. O’zinduksiya va o’zaroinduksiya EYuK ni hisoblash. Magnit maydoni energiyasi va uning zichligi. O’zgaruvchan tok (kuchlanish)ning effektiv qiymati. Aktiv va reaktiv (induktiv va sig’im) qarshilikli o’zgaruvchan tok zanjiri parametrlarini hisoblash. O’zgaruvchan tokning ishi va quvatti. Tebranish konturning parametrini hisoblash. Elektronning metalldan chiqish ishi. Termoelektron emissiya. Elektron lampalar. Metallarda kontakt hodisalari. Termo-EYuK ni hisoblash. Elektrolitlarda 14 elektr toki. Elektroliz uchun Faradey qonunlari. Gazlarda elektr toki. Nomustaqil va mustaqil gaz razryadlari. b) Laboratoriya mashg’ulotlari
bo’iyicha (60 soat). Elektrostatik maydoni o’rganish. O’zgaruvchan tokda ishlaydigan Uitson ko’prigi yordamida kondensatorning sig’imini aniqlash. Elektr o’lchash asboblarini o’rganish. (Ampermetr va voltmetrni darajalash). O’zgarmas tok ko’prigi yordamida o’tkazgichlarning qarshiligini aniqlash. O’zgarmas tokning murakkab zanjiri qonunlarini o’rganish. Akkumulyatorlar batareyasining foydali quvvatini va FIKni iste’mol qilinayotgan tok kuchiga bo’lgan bog’lanishini aniqlash. Magnit maydoni induksiyasini aniqlash. Metall (mis) qarshiligining temperaturaga bog’liqligini o’rganish. Metall termoparani darajalash va uning termoelektr yurituvchi kuchini aniqlash. Faradey soni va elektronning zaryadini aniqlash (Misning elektroximiyaviy ekvivalentini aniklash). Tangens-bussol yordamida Yer magnit maydonining gorizontal tashkil yetuvchisini aniqlash. O’zinduksiya koeffisiyenti va sig’imni o’lchash hamda o’zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonunini tekshirish.
4.Yarim o’tkazgich chegaralarida kontakt hodisalar
Qattiq jism o'tkazuvchanlik turi bilan farqlanuvchi yoki o‘tkazuvchanlik turi bil xil boiib, solishtirma qarshiligi bilan farqlanuvchi sohalari orasidagi kontakt natijasida hosil bo‘ladigan o‘tkinchi qatlam Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|