2 – Laboratoriya mashg’uloti
TO’G’RI GEOMETRIK SHAKLDAGI JISMLARNING ZICHLIGI
Ishning maqsadi:
1. Jismlarni tarozida tortib, ularning massalarini aniqlashni o’rganish.
2. Har xil to’g’ri geometrik shakldagi jismlarning massalarini tarozi yordamida o’lchab va
ularning chiziqli o’lchamlari orqali hajmini topib, moddalarning zichligini aniqlashni o’rganish.
Asbob va jihozlar
Zichligi o’lchanishi zarur bo’lgan turli geometrik shakldagi jismlar, shtangentsirkul,
mikrometr, tarozi toshlari, chizg’ich va boshqa jihozlar.
Nazariy tushunchalar
Moddalarning zichliklari ularning turlariga qarab har xil bo’ladi. Zichlik fizik kattalik bo’lib,
jism massasining hajmiga nisbatiga teng va
harfi bilan belgilanadi, hamda SI o’lchov birliklari
sistemasiga
da o’lchanadi. Moddaning zichligini aniqlash uchun uning massasi tarozida tortiladi
va hajmini o’lchash usuli bilan aniqlab, bu kattaliklarning qiymatlari
formulaga qo’yiladi va
zichlik hisoblash yo’li bilan topiladi. Agar jism biror oddiy geometrik shaklga ega bo’lsa, jismning
hajmi chiziqli o’lchamlarni o’lchash orqali aniqlanadi. Aniq geometrik shaklga ega bo’lgan
jismlarning zichligini aniqlashda quyidagi shakllardan foydalanish mumkin: 1. Parallelepiped
shakldagi jismlarning uzunligi l, eni b va balandligi h bo’lsin. U holda parallelepipedning hajmi
quyidagiga teng bo’ladi, yani
V
lbh
Agar tarozida tortilgan jismning massasi m bo’lsa, uning zichligi ifodadan hisoblab topiladi:
Zichlik deb, moddaning birlik hajmiga to’g’ri kelgan massasiga aytiladi. Zichlik
𝜌 (ro)
harfi bilan belgilanadi. Moddaning zichligi uning massasini tarozi yordamida tortish va hajmini
geometrik o’lchash usuli bilan aniqlash bu kattaliklarning qiymatlarini
𝜌 =
𝑚
𝑉
formulaga keltirib qo’yib hisoblash mumkin yo’li bilan topish mumkin. Agar jism biror oddiy
geometrik shaklga ega bo’lsa, jismning hajmi uning chiziqli o’lchamlarini o’lchash orqali
aniqlanadi. Bu ishda aniq geometrik shaklga ega bo’lgan moddalarning zichligi aniqlanadi.