2-Ámeliy jumis Suw ortaliǵı faktorlarına organizmlerdiń iykemlesiwi. Topıraq ortalıǵı faktorlarına organizmlerdiń iykemlesiwi

Súwret-3.  Suw tiri organizmler ushın birlemshi tirishilik ortalıq 

Suo` saqlag`ishlar 2 u`lken toparg`a bo`linedi:  

1.  Tinish  turip  qalg`an  suo`  saqlag`ishlar  yamasa  lentikaliq  ortaliq.   Bug`an ko`ller, háo`izler hám 

batpaqliqlar kiredi.  

2. Ag`in suo`lar –lotikaliq ortaliq –bug`an dár`yalar hám saylar kiredi.  

 

  Tinish yamasa lentik suo` saqlag`ishta 3 zonag`a bo`lio` mu`mkin: 

1.  Litoral  zona –  suo`diń  shuqir  bolmag`an  bo`legi,  bunda  jaqtiliq  suo` tu`bine shekem baradi.  

2.  Limnikaliq  zona  – suo`diń  onnan  pásirek  qabati  bolip,  bunda  jaqtiliq aziraq  tu`sip  turadi.  Bul  

zonadan  keyin  jaqtiliq  tu`speydi.  Nátiyjede  biomassa toplanbaydi. Limnik zonaniń to`mengi shegerasi 

kompensatsiya delinedi.  

3. Profundal` zona –bul jerge jaqtiliq tu`speydi.  

Jasao`    ortalig`ina    baylanisli    halda    suo`    organizmleri    to`mendegi    tirishilik  

formalarina bo`linedi:  

1.  Bentos (grekshe  «bentos»  -  shuqirliq)  suo`diń  tu`binde  jerge  jabisip yamasa  erkin  halda  tirishilik  

etio`shi  hayo`anlar  hám  o`simlikler. Bug`an mollyuskalar, ayirim suo` otlari, nasekomalar lichinkalari 

misal boladi.  

2.Perifiton  (grekshe    «peri»    -    átirapinda)    –  bul    joqari    dárejeli  o`simliklerdiń  paqalina  jabisip 

ko`terilio`shi mollyuska, gidra h.t.b.  

3.  Plankton  («planktos»  -  ju`zip  ju`rio`shi  organizmler)  suo`diń  vertikal hám gorizontal ag`isi menen 

háreket  qilio`shi  organizmler.  Plankton    halda    jasao`shi    organizmlerdiń    o`lshemi    kishkene  

mikroskopliq  bolip,    bularg`a    mayda    shayan    tárizliler,    lichinkalar,    jasil,    ko`k    jasil    suo`    otlari, 

diatomalar kiredi.  

---

4.    Nekton  (grekshe    «nektos»    -    ju`zip    ju`riwshi)    –  erkin    ju`zio`shi    hám  aralasip    ju`rio`shi  

organizmler.  Bug`an  baliqlar,  amfibiyalar,  nasekomalar  misal boladi.  

5.  Neyston (grekshe  «neystos»  -  ju`zio`shi).  Suo`diń  betinde ju`zio`shi  organizmler. Bug`an ayirim 

shibinlar hám olardiń lichinkalari kiredi.  

Suw háwizleri  ekosistemalarında  ot-jem  jewshi  haywanlar  ádette  molyuskalar  hám  mayda 

qısqıshbaqa tárizliler esaplanadı. II tártiptegi konsumentler ot-shóp jewshi haywanlar menen awqatlanadı. 

Bular  III tártiptegi  haywanlar menen birge ot-shóp jewshi haywanlar dep qaraladı. II  hám  III tártiptegi 

konsumentler jırtqıshlar bolıwı mumkin. Ósimlik qaldıǵı hám haywan denesi ózinde energiya   saqlaydı. 

Nabıt  bolǵan  ósimlik  hám  haywanlardaǵı  organikalıq  zat  mikroorganizmler  yaǵnıy  saprofit  jaǵdayda 

jasawshı bakteriyalar hám zamarrıqlar tásirinde ıdraydı. Bunday organizmler redutsentler dep ataladı. 

 

                                            Súwret-3. Suw háwizi biotsenozı.