Şükürova Solmaz Gülağa qizi (magistrantin a. S. A)


Qloballaşma şəraitində qeyri-neft sahələrinin inkişafı və şaxələndirilməsinin



Yüklə 1,11 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/21
tarix20.05.2022
ölçüsü1,11 Mb.
#58756
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21
Qeyri-neft sahələrinin diversifikasiyasının mexanizmləri və onun təkmilləşdirilməsinin əsas istiqamətləri

3.3. Qloballaşma şəraitində qeyri-neft sahələrinin inkişafı və şaxələndirilməsinin 
stimullaşdırılmasının əsas istiqamətləri. 
Beynəlxalq təsərrüfat mexanizminin hazırkı vəziyyəti iqtisadi inteqrasiya 
proseslərinin daha da dərinləşməsi və genişlənməsini, beynəlxalq ticarətin 
liberallaşdırılmasını, dövlətlərarası ticarət münasibətlərinin getdikcə istər məhsul, 
istərsə də coğrafi nöqteyi-nəzərindən kəskin şəkildə fərqləndiyini açıq şəkildə büruzə 
verir və birbaşa xarici investisiyaların əhəmiyyətini əks etdirir. Modern dövrdə 
qloballaşma transmilli korporasiyaların getdikcə güclənməsində, kapitalın həcminin 
və artım sürətinin qəflətən yüksəlməsində, eləcə də milli iqtisadiyyatların qarşılıqlı 
şəkildə bir-birindən asılı hala düşməsində özünü göstərir və müasir tərəqqi 
qanunauyğunluqlarından biri hesab edilir. Belə bir vəziyyətdə digər İEOÖ kimi 
Azərbaycan üçün də milli iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, ölkə iqtisadiyyatına 
yönəldilən kapitala nəzarət edərək onun stabil saxlanılması, lazım gəldikdə isə onun 


76 
çoxaldılması üçün ixrac qabiliyyətinin diversifikasiyalaşdırılması zəruri amillər 
olaraq qiymətləndirilir. Bu proseslərin reallaşdırılmasında Azərbaycanın əsas 
məqsədi milli və iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunması və ixrac strategiyasında 
xarici iqtisadi siyasətin hüquqi və maddi əsaslarının gücləndirilməsidir ki, bu zaman 
ixracın strukturunda karbohidrogen və qeyri-karbohidrogen məhsulları arasında 
tarazlığın yaradılması mühüm şərt kimi çıxış edir. Azərbaycanın əlverişli iqtisadi-
coğrafi mövqeyə malik olması, bir sıra mühüm nəqliyyat dəhlizlərinin ölkəmizdən 
keçməsi və s. amillər müasir şəraitdə qeyri-neft sektorunun inkişafına və onun 
diversifikasiyasına müsbət təsir göstərir. İxracın strukturunda qeyri-neft bölməsi üzrə 
daha çox aqrar sfera məhsullarının üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, xidmət 
sahələri istiqamətində də ixrac imkanları xeyli dərəcədə genişdir və qloballaşma 
tendensiyalarının müşahidə olunduğu vəziyyətdə şaxələndirmə siyasəti vasitəsilə 
iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliyinin yüksəldilməsi vasitələri və imkanları vardır, 
eyni zamanda postneft dövründə qeyri-neft sektorunun və onun ixracının 
diversifikasiyası istiqamətində qlobal çağırışlar hələ də qalmaqdadır. Milli və iqtisadi 
təhlükəsizlik istiqamətində tədqiqat aparan görkəmli iqtisadçı A.Xudiyev qeyd edir 
ki, Azərbaycanın ixrac etdiyi məhsulların keyfiyyəti dünya standartlarına tam cavab 
vermir və məhz buna görə də hazırkı şəraitdə “üzvi” diversifikasiya, yəni təbii 
şaxələndirmə demək olar ki, mümkünsüz kimi görsənir. Lakin əvvəldə də qeyd 
etdiyimiz kimi, bu prosesin perspektiv yollarını və səmərəli istiqamətlərini tapmaq 
mümkündür. Birincisi, Azərbaycan kifayət qədər zəngin təbii sərvətlərə, intellektual 
və əmək ehtiyatlarına, yeraltı və yerüstü resurslara sahibdir, ikincisi, yüksək 
potensiala malik olan bir çox qeyri-neft bölmələrinin ixrac qabiliyyətindən faydalı 
istifadə edilməli və həmin sahələrin ixrac imkanları daha yaxşı tədqiq edilməlidir və 
nəhayət, 
üçüncüsü, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun, habelə ixracın 
şaxələndirilməsi üzrə optimal strategiya və siyasət yürüdülməli, qlobal meyllər, 
rəqabət üstünlükləri, siyasi və iqtisadi proseslər və s. mühüm amillər nəzərə alınaraq 
onlara uyğun tədbirlər həyata keçirilməlidir. 


77 
Qeyri-neft sektorunun diversifikasiyası istiqamətində Azərbaycan Respublikası bir 
sıra stimullaşdırıcı və həvəsləndirici tədbirlərdən istifadə etməlidir. İlkin olaraq qeyri-
neft sahələrində kapital qoyuluşlarının tələb olunan səviyyədə maliyyələşdirilməsi və 
kreditləşdirilməsi üçün yaxşı şəraitin formalaşdırılması olduqca zəruridir. İndiki 
vəziyyətdə ölkəmizdə qeyri-neft sahələrinin davamlı inkişafına problem yaradan əsas 
maneələrdən biri də iqtisadiyyatda faiz dərəcələrinin səviyyəsinin olduqca yüksək 
olmasıdır. Bank sektorunun gücləndirilməsi, maliyyələşmə mənbələrinin 
çoxaldılması, o cümlədən faiz dərəcələrinin səviyyəsinin azaldılması yaxın və orta 
perspektiv üçün Azərbaycanda qeyri-neft sahələrinin inkişafı və diversifikasiyası 
baxımından vacib aspektlər olacaqdır. Doğrudur, bu istiqamətdə dövlətimiz artıq bir 
sıra tədbirlər reallaşdırmaqdadır və belə tədbirlərə qeyri-neft sektorunun, xüsusilə 
emal sənayesi və aqrar sferanın inkişafı üçün bəzi qurumların formalaşdırılmasını aid 
etmək olar. Misal üçün, yerli sahibkarlara SKMF(Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu)-
dən verilən güzəştli kreditlərin faiz dərəcəsi maksimum 6 faiz olur ki, bu faiz dərəcəsi 
ilə ümumi faiz dərəcəsi arasında dördqat fərq mövcuddur. Zənnimizcə, Azərbaycanda 
qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılması üçün görülən tədbirlərin 
ardıcıl və sistemli şəkildə həyata keçirilməsi, həmçinin güzəştli kreditlər əsasında 
maliyyələşmə mənbələrinin çoxaldılması olduqca zəruridir. 
Postneft dövründə Azərbaycanda qeyri-neft sahələrinin diversifikasiyası üzrə 
stimullaşdırma tədbirlərinin ikinci istiqaməti həmin sahələrdə məhsul və xidmətlərin 
səmərəliliyini və istehsalın faydalılığını artırmağa xidmət göstərməlidir. Ölkə 
əhalisinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması firma və müəssisələrin hazırkı 
sərvətlərdən qənaətlə istifadə etmək, ən əsas isə faydalılıq dərəcəsinin çoxaldılmasına 
müvəffəq olmasından bilvasitə asılıdır ki, özü-özlüyündə bu proses milli 
iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliyini özündə təcəssüm etdirir. Hazırkı şəraitdə qeyri-
neft sahələrində istehsal olunan məhsul və xidmətlərin faydalılığının və keyfiyyətinin 
xarici məhsullarla müqayisədə xeyli aşağı olması rəqabətdə həmin məhsul və 
xidmətlərə uduzmasıyla nəticələnir. Qeyd edək ki, Azərbaycanda iqtisadi 
sərvətlərdən 
faydalı 
istifadəni özündə kompleks şəkildə əks etdirən 


78 
rəqabətqabiliyyətli qeyri-neft sahələrini tez bir zamanda yaratmaq mümkün olmadığı 
üçün davamlı iqtisadi tərəqqiyə təkan verən bölmələrin inkişafını dövlət öz himayəsi 
altına almalıdır. Həmin sahələrdə müəssisə səviyyəsində istehsalın faydalılığının 
artırılması istiqamətində dövlət tərəfindən bir çox tədbirlər reallaşdırıla bilər. Əvvəla, 
qeyri-neft sahələri içərisində prioritet bölmələr üzrə yüksək ixtisaslı kadrlar 
hazırlanaraq lazımi sektorlara istiqamətləndirilməlidir. Müasir şəraitdə “İnsan 
kapitalı”nın inkişaf etdirilməsi, əhalinin intellektual potensialından səmərəli istifadə, 
elmi-texniki, habelə texnoloji bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində bir sıra 
qanunverici sənədlər qəbul edilməsinə və mühüm tədbirlər görülməsinə baxmayaraq, 
Azərbaycanda bir çox sahələrdə, xüsusilə xidmət sektorunda ixtisaslı kadr 
çatışmazlığı hələ də hökm sürməkdədir. Əlbəttə ki, qeyri-neft sahələri və əmək 
bazarının yaxşı formada əlaqələndirilməsi əksər biznesmen və sahibkarların qeyri-
neft sektorunun bölmələri üzrə fəaliyyət göstərməsində onlarda stimul yaradacaq və 
bu sektorun diversifikasiyasına müsbət təsir göstərəcəkdir.
Qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılmasına müsbət təsir 
göstərən, o cümlədən həmin sahələrdə istehsalın keyfiyyətinin yüksəldilməsinə səbəb 
ola 
bilən 
amillərdən 
biri 
də 
Azərbaycanda 
infrastruktur bölmələrinin 
təkmilləşdirilməsidir. Belə ki, ölkəmizdə nəqliyyatın, rabitənin, bəzi xidmət 
sahələrinin və s. infrastruktur növlərinin inkişaf etdirilməsi əsasən ölkə regionlarında 
turizm, aqrar sfera, bəzi qeyri-neft sənaye sahələrinin ixrac imkanlarının artmasına, 
onların rəqabətqabiliyyətliyinin yüksəlməsinə, ümumilikdə iqtisadi diversifikasiya 
mexanizminin formalaşmasına əlverişli şərait yaradır. Son dövrlər Azərbaycanda 
infrastruktur bölmələrinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində reallaşdırılan işlər qeyri-
neft sektorunun şaxələndirilməsinə və onun tərəqqisinə öz müsbət təsirini 
göstərməkdədir. Həm yerli sahibkarların, həm də xarici investorları regionlara meyl 
etməsinin əsas səbəblərindən biri aqrar sektorda dövlətin məhsulları uzun müddət 
saxlaya bilən anbarların yaradılması və hüquqi işlərdə məsləhət və yardım göstərən 
ixtisaslaşmış orqanın, habelə “Aqrarlizinq” ASC-nin fəaliyyətə başlamasıdır. 
Bununla yanaşı, subsidiyalaşma prosesinin həyata keçirilməsi və vergi güzəştlərinin 


79 
müəyyənləşdirilməsi, eləcə də son illər ölkəmizdə vergilərin dərəcəsinin və sayının 
azaldılması qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsi üzrə stimullaşdırma tədbirlərindən 
biri hesab edilə bilər. Lakin, mənfi hal ondan ibarətdir ki, məhz vergilər hesabına 
qeyri-neft sektorunun şaxələndirilməsi prosesinin reallaşdırılması tam olaraq 
mümkün deyil. Baxmayaraq ki, ölkəmizdə qeyri-neft sektoru üzrə vergi dərəcələri 
başqa dövlətlərə nəzərən daha aşağı səviyyədədir, enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin 
həddindən artıq çox olması bu sektorda inkişafa və şaxələndirmə siyasətinə problem 
yaradır. Yaxın perspektivdə maaşların və bəzi xidmət sektorları üzrə tariflərin 
yüksəlməsinin gözlənilməsi, müəssisələrin sosial funksiyalarının çoxalması və digər 
amillər maya dəyərinə və istehsal xərclərinə təsir göstərəcək ki, bunun da nəticəsində 
qiymət artımı baş verəcək. Bu isə öz növbəsində rəqabətqabiliyyətliyin 
yüksəldilməsi, qeyri-neft sektorunun diversifikasiya mexanizminin formalaşdırılması 
və həmin sektorda istehsal olunan məhsulların ixrac imkanlarının genişləndirilməsi 
işlərinə mane olacaq. Ona görə də hal-hazırkı şəraitdə kapitalın qeyri-neft 
bölmələrinə cəlb edilməsini özündə əks etdirən və bu bölmələrdə istehsalın 
faydalılığını artıra bilən səmərəli stimullaşdırma sisteminin formalaşdırılması 
ölkəmiz üçün ən aktual məsələlərdən hesab olunmalıdır. Eyni zamanda qloballaşma 
meyllərini nəzərə alaraq qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılması 
istiqamətlərinin özündə təcəssüm etdirən bu mexanizmin zaman keçdikcə 
təkmilləşdirməsi işi də olduqca zəruridir. Mövcud sahədə nəzərdə tutulmuş hədəflərə 
nail olmaq üçün müasir xarici texnologiyaların, eləcə də bəzi xarici müəssisələrin 
alınması vasitəsilə daxili istehsalın texniki-iqtisadi keyfiyyətinin yüksəldilməsi 
istiqamətində firma və müəssisə xərclərinin müəyyən qisminin dövlət tərəfindən 
ödənilməsi işinin praktikada reallaşdırılması məqsədəmüvafiq hal olardı. 
Azərbaycanda qeyri-neft sahələrinin şaxələndirilməsinin stimullaşdırılmasının 
üçüncü istiqaməti həmin sahələrdə risklərin minimuma endirilməsiylə bağlıdır. Eyni 
zamanda, bu istiqamətdə dövlət qayğısı qeyri-neft bölmələrində istehsalın 
faydalılığının artması ilə nəticələnir. Qeyd edək ki, qeyri-neft bölmələrində risklərin 
sığortalanması və minimuma endirilməsi xarici və yerli investorların diqqətini cəlb 


80 
etməklə yanaşı, daha ucuz kapitalı iqtisadiyyata yönəltməyə, eləcə də tərəf 
müqabilləri ilə aparılan əməliyyatların az xərclə reallaşdırılmasına şərait yaradır. 
Modernizasiya 
və 
qloballaşma 
dövründə 
Azərbaycanda 
iqtisadiyyatın 
diversifikasiyasının stimullaşdırılması tədbirlərinin “Onurğa sütununu”, sözsüz ki, 
investisiya siyasətinin restrukturizasiya edilərək müasir tələblərə uyğun şəkildə 
yürüdülməsi təşkil edir və bunun üçün reallaşdırılması vacib olan tədbirlərə 
investisiyalara nəzarət mexanizminin təkmilləşdirilməsi, keyfiyyətli rəqabət 
mühitinin formalaşdırılması, məhsul və xidmətlərin rəqabətqabiliyyətliyinin 
yüksəldilməsi, Azərbaycanın ixrac potensialının çoxaldılması istiqamətində işlərin 
görülməsi, eləcə də İKT sektorundan istifadənin daha da genişləndirilməsini aid 
etmək olar. Bununla yanaşı, ölkəmizdə qeyri-neft bölmələrinin inkişafı və 
diversifikasiya mexanizminin formalaşdırılması üçün bir çox potensial sektorlar 
vardır. İndiki şəraitdə birbaşa xarici investisiyaların əsasən üç növ iqtisadiyyat 
sahələrinə yönəldilməsi prioritet hesab olunmalıdır: 

Yüklə 1,11 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin