Şükürova Solmaz Gülağa qizi (magistrantin a. S. A)

Regionların ənənəvi və spesifik xidmət sferaları, həmçinin istehsal bölmələri: 
Buraya aqrar və turizm sektoru, yüngül və yeyinti, kimya, maşınqayırma və 
metallurgiya sənayesi sahələri, nəqliyyat və loqistika, eləcə də elektron avadanlıqlar 
və elektrik məhsulları istehsalını aid etmək olar. 
ETT-nin ən son nailiyyətlərinə əsaslanan fəaliyyət bölmələri: Azərbaycan 
iqtisadiyyatının rəqabətqabiliyyətliyini çoxaltmaq, elmtutumlu sənaye sahələri 
formalaşdırmaq məqsədilə  nano və biotexnologiyalara, İKT sektoruna, əczaçılıq və 
kosmik sənayeyə, sənaye parkları və klasterlərinə, alternativ enerji mənbələrinə, 
külək və günəş, habelə bioenerji parklarına birbaşa xarici investisiyaların cəlb 
olunması vacib məsələdir. 
İdxalı əvəz edən istehsal sahələri: Yerli tələbatı ödəmək istiqamətində ölkəmizə 
idxal edilən əmtəələrin daxili istehsalla əvəzlənməsi və orta perspektivdə həmin 
məhsulların dünya bazarına ixrac edilməsi məqsədilə birbaşa xarici investisiyaların 
zəruri fəaliyyət bölmələrinə yönəldilməsi postneft dövrü şəraitində ən aktual 

---

81 
amillərdən biridir. Respublikamızda qeyri-neft sənayesinin tərəqqisi ilə bağlı 
reallaşdırılan proqramlar və görülən işlər iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, o cümlədən 
modern sənaye sektorlarının inkişafına əlverişli şərait yaratmalıdır.
Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun diversifikasiyasını stimullaşdıran və onun 
inkişafını təmin edən əsas alətlərdən biri də qiymətlərin səviyyəsinə nəzarət edilməsi 
və bu istiqamətdə tənzimlənmə prosesinin həyata keçirilməsidir. Burada ilk növbədə, 
dövlət müəssisələrinin və yerli sahibkarların bazara çıxardığı məhsulların, 
infratruktur sahələrinin göstərdikləri xidmətlərin, həmçinin dövlət sifarişləri və 
kontrakt sisteminin qiymətlərindən söhbət gedir. Əlbəttə ki, bütün bu tədbirlərin 
həyata keçirilməsi və inflyasiya templərinə nəzarət, inhisarçılığa qarşı mübarizə, yerli 
bazarın xarici təhlükələrdən mühafizəsi rəbaqət mühitinin formalaşmasına və xarici, 
hahelə daxili sahibkarların qeyri-neft bölmələrinə yatırım etməsiylə nəticələnəcək. 
Belə qənaətə gəlmək olar ki, Azərbaycanda olan enerji daşıyıcılarının və infrastruktur 
sahələrinin göstərdiyi xidmətlərin ümumi qiymətləri dünya səviyyəsindəki 
qiymətlərdən aşağı olarsa, istehsal xərclərinin xeyli dərəcədə azalması və 
iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliyinin yüksəlməsi hesabına qeyri-neft sahələrinin 
şaxələndirilməsi, eləcə də həmin sahələrdə istehsal olunan məhsulların ixrac edilməsi 
imkanları əhəmiyyətli dərəcədə artar. 
Azərbaycanda milli iqtisadiyyatın tərəqqisi naminə qeyri-neft bölmələrinin 
şaxələndirilməsinin həvəsləndirici tədbirləri sırasına vergi dərəcələrinin və gömrük 
rüsumlarının aşağı endirilməsidir. Regionlarda sosial-iqtisadi tərəqqiyə nail olmaq və 
KOS-un dayanıqlı milli inkişaf modelinin hərəkətverici qüvvəsinə çevrilməsi üçün 
vergi qanunvericiliyi təkmilləşdirilərək sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olanlardan 
və fiziki şəxslərdən alınan verginin miqdarı azaldılmışdır. Belə ki, fiziki və hüquqi 
şəxslər əmlak vergiləri və ƏDV-dən, hüquqi şəxslər isə əlavə olaraq mənfəət 
vergisindən tamamilə azad edildi. Vergi qanunvericiliyi və sistemində aparılan 
islahatlar, eləcə də təkmilləşdirmə işləri regionlarda sahibkarlığın tərəqqisinə müsbət 
təsir göstərməklə yanaşı, qeyri-neft bölmələrinin də inkişafına stimul verəcəkdir. 

---

82 
Gömrük qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi nəticəsində isə ölkədən xaricə ixrac 
olunan məhsullara görə hər hansı gömrük rüsumu ödənilmir və yalnız strateji 
əhəmiyyətə malik əmtəələrdən həcminə müvafiq şəkildə ixracat vergisi alınır. 
Ümumilikdə yerli sahibkarlardan hansısa biri öz məhsulunu xarici bazarlara çıxarmaq 
istəsə ondan nəinki gömrük rüsumları, eləcə də Aksiz vergisi və ƏDV, eləcə də yol 
vergisi tutulmur. Hal-hazırkı şəraitdə həm gömrük, həm də ki vergi məcəlləsinin 
təkmilləşdirilməsi işləri davam etdirilir və bu hal qeyri-neft bölmələri üzrə 
şaxələndirmə siyasətinin əsas stimullaşdırıcı tədbirlərindəndir. 
Postneft erası dövründə Azərbaycan Respublikasında qeyri-neft sektorunun 
diversifikasiyasının stimullaşdırılmasının modern istiqaməti həmin sektorun 
bölmələri üzrə tədqiqat aparan elm adamlarının maddi yardımlarla həvəsləndirilməsi, 
innovasion sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyənlərə xüsusi imtiyazların 
verilməsi, sənaye zonalarının, elmi parkların və müasir təhsil obyektlərinin 
yaradılması, həmin müəssisələrə xarici mütəxəssis cəlb edilərək yerli kadrların 
formalaşdırılması və ən nəhayət bu işdə iştirak edib uğur qazananlara külli miqdarda 
maliyyə yardımlarının verilməsi sayılmalıdır. Bundan əlavə qeyd edək ki, hal-hazırkı 
şəraitdə 
ölkəmizdə 
qeyri-neft 
sektorunun 
diversifikasiya 
mexanizminin 
formalaşdırılması və onun stimullaşdırılması tədbirləri ilə paralel olaraq həmin 
sektorun ixracının şaxələndirilməsi strategiyası da həyata keçirilməlidir və həmin 
strategiyanın 4 mühüm istiqamətdə reallaşdırılmasını məqbul hesab etmək olar. 
Həmin istiqamətlərə rəqabətqabiliyyətliyin yüksəldilməsi, Azərbaycan brendlərinin 
formalaşdırılması və dünya bazarında tanınması, marketinq siyasəti vasitəsilə xarici 
bazarlarda ölkə məhsullarının və xidmətlərinin təşviq edilməsi, həmçinin ixracın 
stimullaşdırılması və həvəsləndirilməsi aiddir. 
Sonda onu qeyd edək ki, Azərbaycanın müasir iqtisadi tərəqqi meylləri və strateji 
məqsədləri milli iqtisadiyyatın daha çox modernləşdirilməsini və şaxələndirilməsini 
tələb edir. Məhz buna görə də həm ümumilikdə iqtisadiyyatın, həm də qeyri-neft 

---

83 
sektorunun 
diversifikasiyası 
mexanizminin 
təkmilləşdirilməsi 
prosesini 
reallaşdırarkən aşağıdakı mühüm şərtlərin nəzərə alınması olduqca zəruridir: 
- Ölkə iqtisadiyyatının mühüm bazar iqtisadiyyatı prinsipləri və funksiyaları 
yarandığından onun müasir kəmiyyət və keyfiyyət pilləsinə yüksəlməsi 
prioritetlərinin həyata keçirilməsi, ixracın artırılması məqsədilə müasir və 
rəqabətqabiliyyətli məhsuldar müəssisələrin yaradılması və onların sayının 
artırılması; 
- Milli iqtisadiyyatın əsas funksiyalarını dəyişdirmədən fərqli və modern iqtisadi 
tərəqqi göstəricilərinin müəyyən edilməsi, yeni idarəetmə metodları və 
texnologiyalar vasitəsilə innovasiya və ixracyönümlü iqtisadi inkişaf modelinin 
formalaşdırılması prosesinin sona çatdırılması; 
- Azərbaycan iqtisadiyyatının neft-qaz sektoru ilə əlaqədar olmayan 
imkanlarının yenidən müəyyənləşdirilməsi, bu sektordan gələn gəlirlərin qeyri-
neft sahələrinin inkişafına yönəldilməsi işinin intensivləşdirilməsi; 
- Qeyri-neft bölmələrinin ixrac imkanlarının yüksəlməsinə şərait yaradan 
iqtisadiyyat sahələrinin davamlı və dayanıqlı tərəqqisinin təmin edilməsi, bu 
sektorun ixracının həvəsləndirilməsi və stimullaşdırılması, ixrac qabiliyyətinin 
tənzimlənməsinin səmərəli sistemlərinin hazırlanması, eləcə də həmin 
sistemlərin təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi; 
- Milli iqtisadiyyatın diversifikasiya mexanizminin təkmilləşdirilməsi zamanı 
xarici təcrübədən yararlanmaq, daxili və xarici amillərdən, həmçinin özəl və 
dövlət sektorun imkanlarından səmərəli istifadə oluması. 
Sonda qeyd etmək lazımdır ki, postneft erası şəraitində Azərbaycanda 
şaxələndirmə üzrə həyata keçirilən ardıcıl və sistemli tədbirləri qənaətbəxş hesab 
etmək olar. Buna rəğmən, stimullaşdırıcı və həvəsləndirici işlər davam etdirilməli, 
iqtisadiyyatın zəif yerləri müəyyən edilərək lazımi tədbirlər görülməli, qanunvericilik 
bazası və dövlət siyasəti yaxşılaşdırılmalı və ən nəhayət, diversifikasiya 
mexanizminin formalaşdırılmasında xarici təcrübədən geniş istifadə olunmalıdır. 

---

84