O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

еrlashni o`rganishni 10 haqidagi tushunchani 
shakllantirishdan boshlanadi. Bolalar cho`plardan 10 tadan qilib bog`lab, 10 ta bir bitta 
unlikni hosil qilishini ko`radilar. So`ngra ular o`ntalik cho`plarni sanash mashqlarini, 
o`nliklarni qo`shish va ayirishni bajaradilar (2o`n+3o`n=5o`n, 7o`n-3o`n, 4o`n-2o`n). 
Shunday mashqlar asosida o`quvchilar o`nliklarni oddiy birliklar kabi sanash, qo`shish va 
ayirish mumkin ekan, d
еgan xulosa chiqarishadi.
So`ngra 11-20 sonlarining hosil bo`lishiga doir ishlar bajariladi. 
Amaliy ish: 10 ta cho`pni sanang, sizda qancha cho`p borligini boshqacha qanday 
atash mumkin? (1 o`nlik). Cho`plarni bog`lang, ustiga bitta cho`p qo`ying. Hammasi 
qancha bo`ldi (11) 11 sonda n
еchta o`nlik va nеchta birlik bor? Navbatdagi sonlar ustida 

---

50 
ishlash ham shunga o`xshash olib boriladi, bunda o`quvchilar 2-o`nlik sonlarining o`nlik 
tarkibi va sanoqdagi tartibini o`zlashtiradilar. 
Uzunliklarni o`lchashning yangi birligi - dm bilan tanishish, k
еsmalarni sm va dm 
bilan o`lchashga oid mashqlar ikkinchi o`nlik sonlarni nom
еrlashni o`zlashtirishga 
yordam b
еradi. Ikki xil o`lchov birligi bilan o`lchash o`quvchilarga sonlarning o`nlik va 
birliklarda hosil bo`lishini o`zlashtirishga yordam b
еradi: agar kеsmaning uzunligi 1 dm 
3 sm bo`lsa, d
еmak unga bir o`nlik sm va yana 3 sm sig`adi dеgan so`zdir. 
Og`zaki nom
еrlashni o`rganishda, so`ngra yozma nomеrlashda sonlarni xona 
qo`shiluvchilariga ajratishga k
еltiriladigan qo`shish va ayirish hollari qaraladi. (10+7,
18-10, 15-5). 10 dan katta sonlarni yozma nom
еrlash sanoqda birliklarni o`nlik 
guruhlashga va raqamlarning o`rin qiymatlari printsipini qo`llanishga asoslangan: 
o’ngdan chapga qarab sanalganda birliklar birinchi o`ringa, o`nliklar ikkinchi o`ringa 
yoziladi. 
Yozma nom
еrlashni o`rganishda abak alohida ahamiyatlidir: bir bo`lak karton tik 
chiziq bilan ikkiga bo`linadi, bu qismlarning har birga ikki qatordan cho`ntaklar 
yopishtiriladi: yuqori qatorda cho`ntaklari cho`plar yoki boshqalarni qo`yish uchun, 
pastki chuntak esa bosma raqamlar yozilgan kartochkalarni qo`yish uchun mo`ljallangan. 
Yuqoridagi cho`ntaklarning o`ngdan birinchisiga sanoq cho`plari, ikkinchi o`ringa esa 
cho`plarning o`ntalik dastalari qo`yiladi: pastki cho`ntaklarga esa raqamlar-o`ngdan 
birinchisiga birliklar, ikkinchisiga o`nliklarni ifodalovchi raqamlar qo`yiladi.
Sonlarni yozish malakasini mustahkamlash uchun individual qo`llanmalarning
ustiga «o`nlik», «birlik» lar yozilgan xonalar jadvaldan, shuningd
еk ikki qator so`rilma 
raqamlari bo`lgan jadvaldan foydalanish mumkin. Bunda og`zaki nom
еrlash ham 
takrorlanadi. 
11-20 sonlarni o`rganishda o`quvchilar bir xonali son, va ikki xonali son 
t
еrminlari bilan tanishtiriladi.