S. Hasanov D. Abdumadjidova N. Ataeva shaxsning bilish jarayonlari

Tasavvur hayoli - bir narsa xaqidagi ma’lumotga asoslanib (yoki chizma 
surat va tarhiga suyanib) uning muvofiq bo`lgan obrazini tasavvurga keltiruvchi 
hayolni aytamiz. O`quvchi fizika yoki ximiya darsligida bayon qilingan biron 
tajribani o`qiganda, unda bayon qilingan asboblarning turgan joyini, qilinadigan 
ishlari va bu ishlarning natijasi va hakozolarni mumkin qadar aniq va ravshan 
tasavvur qilmog`i lozim. O`quvchining ana shu ishi tasavvur hayolning ishidir. Bir 
mashinaning quruq chertyojini ko`rganda, bu mashinaning har bir bo`lak va 
qismining turgan joyini va bir-biriga qanday aloqasi borligini aniq va ravshan 
tasavvur qilishi lozim bo`ladi. Bu ham tasavvur hayoliga misol bo`la oladi, ya’ni 
uning “texnik hayoli” deyilgan alohida bir turidir. Har bir injener, texnik va usta 
ishchining hunaridan kerak bo`lgan bu texnika hayoli, mashinaning chizmasiga 
qarab, ko`rsatilgan mashinani, apparatni uning turli qisimlarini hayolida aniq 
“ko`rish” qobiliyatini talab qiladi.
Tasavvur hayoli kishi psixikasining o`sishi uchun ham muhimdir. Tasavvur 
hayoli kishiga boshqalarning hikoyasiga va bayoniga suyanib o`zi aslo ko`rmagan 
va ko`rishga imkoni bo`lmagan narsalarni tasavvurda ko`rishga imkon beradi va bu 
bilan kishiga faqat o`z turmushida ko`rgan narsalari doirasida chegaralanib 
qolmasdan, bu doiradan tashqari ham chiqish imkonini beradi va uning bilimlarini 
jonli qilib, konkretlashtiradi va oshiradi.
Tasavvur – ilgari idrok etilgan, ammo ayni vaqtda bevosita idrok etilayotgan 
narsa va hodisalarning inson miyasida qayta ishlanib, tiklangan hissiy obraziga 

---

aytiladi. Tasavvur shaxsning ma’lum bir munosabatlarga kirishayotganida, 
ta’sirlanish jarayonida undagi bahzi bir hislatlarni xotiraga tushirishda muhim rolg’ 
o`ynaydi. So`zda ifodalanayotgan axborotga tasavvurni qo`shib eslab qolish ancha 
oson chunki, tasavvurda obrazlarni gavdalantirish orqali ancha oson eslab qolish 
mumkin. Tasavvur, tafakkur, xotira, tushuncha, idrok kabi murakkab bilish 
jarayonlari sezgi jarayonlariga asoslangan. Inson idroki turli nuqtai nazarlar 
asosida, masofadan, vaziyatdan, holatning yoritilish darajasi sharoitida obyektdan 
olinadigan taassurotlarga oid ma’lumotlarni analiz va sintez qiladi. 
Idrok va tasavvurlarda aks etadigan narsa va hodisalar tafakkurda 
taqqoslanadi, tahlil qilinadi va umumlashtiriladi. Tafakkur voqelikning 
umumlashtirilgan to`liq hamda eng aniq ifodasidir.