Yakuniy nazorat ishi Kazus

Mantiqiy savollar 
 Kongnitsion ish yuritish jarayoni formulyar ish yurituv jarayoni bilan 
o'xshash bo'lsada, uning o'ziga xos xususiyatlari va ko'rib chiqishga qo'yilgan 
talablarini muhokama qiling. 
Javob 

---

Bu savolga javob berish uchun, formulyar ish yurituv jarayoni qanday ekanligini 
bilib olishimiz kerak. Formulyar sud jarayoni ikki bosqichdan iborat bo’lgan. 2 
bosqichning 1-bosqichi pretor huzurida keyin esa sudda davom etgan.Pretor 
da’vogarning da’vosini eshitib mulohaza qilgan holda unga yarasha formula 
izlagan. Bu ancha murakkab ish bo’lgan. Uning topgan formulasi u mazkur da’vo 
kiradigan ishlar guruhiga mansub yoki umuman hal qilinadigan bo’lishi kerak 
bo’lgan (masalan, qarz yoki garov masalalari kabi). Kerakli formulani topganidan 
keyin pretor uni mazkur da’voga moslashtirib, shaxsiylashtirishi va yozma 
ravishda javobgarga berishi lozim bo’lgan.
2
Kognitsion ish yurituv jarayonining 
formulyar ish jarayonida farqiga keladigan bo’lsak, 
kongnitsion ish yuritishda 
formulyar ish yuritishdagi kabi ikki bosqich bo’lmagan. Ishni avval boshidan 
pretor bajarmagan va unda o’sha viloyatning amaldorlari hal qilgan agar 
zaruriyat bo’lsa qonunshunoslardan maslahat olishi mumkin bo’lgan. Asosiy 
farqlardan biri jarayonlarning bosqichlari miqdorida va ki mish olib borishidadir. 
Bundan tashqari, mening fikrimcha, kognitsion ish jarayoni davrida ishni ko’rib 
chiqish formulyar ish jarayoni davridagiga qaraganda sayozlashgan. 
2 – mantiqiy savol 
Qadimgi Rimda qullikdan ixtiyoriy bo'shatilganlar (libertinlar) yoki ozod 
qilinganlar mavjud bo'lib, qadim zamonlardanoq quldorlik davlatlari, xususan, 
Rimda qullarni ozod qilish huquqi mavjud bo'lgan. Ularni ozod etish usullarini 
muhokama qiling. 
Javob 
Rimda qullarni ozod qilish huquqi mavjud bo’lgan
. 
Qadimgi Rimda 
quldorlarning o’z qullarini turli xil yo’llarda ozod qilganlar. Misol uchun, sud 
2
2
Shomuhamedeva Z. Sh. Rim hususiy huquqi: Darslik. To’ldirilgan qayta nashr.-T :TDYI nashriyoti, 2010, - 38 
– bet. 

---

orqali, vasiyatnomalarga asosan va boshqa usullarda bo’ladi. Vasiyatnomani
qulning egasi vasiyat qoldiradi va uning o’g’li yoki boshqa yaqin qarindoshi 
vasiyatnoma vasiyatnomani o’qiydi va qulni ozod qiladi. Imperiya davrida a) 
do’stlarga e’lon qilish, b) ozodlik xati berish, v) oilaviy dasturxon atrofiga 
o’tkazish kabilar usullar paydo bo’lgan. Imperator Konstantin davrida bu usullar 
soni yanada ko’paytirilgan. Ammo ozodlik olgan qul bilan uning sobiq egasi – 
quldor orasidagi munosabat batamom uzilib ketmagan, ularning bir-birlariga 
nisbatan ma’lum majburiyatlari saqlanib qolgan
.
3
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Shomuhamedeva. Z.Sh -Rim hususiy huquqi. 
2. Internet manbalari. Qomus.Info. 
3
3
Shomuhamedeva Z. Sh. Rim hususiy huquqi: Darslik. To’ldirilgan qayta nashr.-T :TDYI nashriyoti, 2010, - 55 
– bet.