3-mavzu. Mutaxassislik masalalarida axborot texnologiyalarini qo‘llash. Elektron jadvallar va ma’lumotlar bazasi

Мастер подстановок (Almashtirish ustasi) 
- Schyot, kalit ustunni yashirmang 
Debet subschet raqami 
Matnli, uzunligi2 
Kredit bo‘yicha Schyot 
raqami 
Мастер подстановок (Almashtirish ustasi) 
- Schyot, kalit ustunni yashirmang, Shartli 
maydon 
Kredit subschet raqami 
Matnli, uzunligi2 
Koeffitsiyent 
Butun, haqiqiy sonli, 2 belgi, Shartli maydon 
Amallar mazmuni 
MEMO maydoni 
AB.mdb MB da jadvallarning bog‘liqligi
1-jadval 
2-jadval 
Aloqa kalitlari 
Munosaba
tlar turi 
Eslatma 
AV guruhi 
AV inventar 
kartochkasi 
AV guruh kodi 
AV inventar 
kartochkasi 
AV 
amortizatsiyasi 
AV inventar 
kartochkasi 
1:M 
AV inventar
ob'ekti 
AV inventar 
kartochkasi 
AV inventar 
kartochkasi 
1:M 
MJSH 
AV inventar 
kartochkasi 
AV tabel raqami 
1:M 
Schyot 
XAJ 
Schyot raqami, 
debet Schyot 
1:M 
O‘tkazma-
ning debet 

---

raqami, subschet 
raqami, debet 
subscheti 
qismi uchun 
1-Schyot 
XAJ 
Schyot raqami, 
kredit Schyot 
raqami, subschet 
raqami, kredit 
subscheti 
1:M 
O‘tkazmanin
g debet qismi 
uchun 
Schyot 
O‘tkazma 
shabloni 
Schyot raqami- 
debet subscheti, 
debet subscheti 
raqami 
1:M 
O‘tkazmanin
g debet qismi 
uchun 
1-Schyot 
O‘tkazma 
shabloni 
Schyot raqami-
kredit Schyoti 
Subschet raqami- 
kredit subscheti 
1:M 
O‘tkazmaning 
debet qismi uchun 
Namunaviy amal 
O‘tkazma 
shabloni 
Namunaviy amal 
kodi 
1:M 
MB si jadvallarining bog‘liqlik xsusiyatlarini o‘rnating. 
Ma'lumotlarning butunligini ta'minlang; 
Bog‘lanishga ega bo‘lgan maydonlarni tezlik bilan yangilang; 
Bog‘lanishga ega bo‘lgan yozuvlarni tezlik bilan o‘chiring; 
Birlashish turi - jadvallardagi bog‘lanishga ega bo‘lgan yozuvlarning ichki 
birlashishi. 
Jadval: AV guruhlari ma'lumotnomasi va amortizatsiya me'yorlari. 
AV guruhi 
kodi 
AV guruhi nomi 
Amortizatsiyani
ng yillik me'eri 
Avtotransport 
me'yori 
10000 
(25 qavatdan yuqori)
ko‘p qavatli binolar 
0,40% 
10001 
2qavatdan yuqori ko‘p 
qavatli binolar 
1,00% 
10010 
Yog‘och metall 
binolar. 
12,50% 
10101 
G‘ishtli temir-beton
inshootlar 
1,00% 
44502 
Aylanasimon arra-
8,30% 

---

lovchi, randalovchi, 
silliqlovchi stanoklar 
44503 
Yarim avtomat 
liniyalar 
7,00% 
48005 
Shaxsiy komp’yuter 
12,50% 
50402 
Avtomobillar 2t resurs. 
dan ortiq, 
200mingG`km. 
0,37% 
50417 
Kichik sinfli 
avtomobillar 
0,00% 
0,50% 
60002 
Boshqa uskunalar 
20,00% 
0,00% 
70003 
Mebel 
10,00% 
0,00% 
70004 
Garniturlar, gilamlar va 
h.k. 
6,70% 
0,00% 
Jadval: Moddiy javobgar shaxs spravochnigi (MJSH). 
Tabel 
raqami 
Familiyasi 
Ismi 
Sha'rifi 
Bo‘lim kodi 
1200 
Suvonov 
Baxodir 
Botirovich 
Ma'muriyat 
1201 
Salimov 
Rixsi 
Vaxobovich 
1-sex 
1400 
Akbarova 
Sevara 
Toshmatovna 
2-sex 
1601 
Komilova 
Nigora 
Alimovna 
1-ombor 
1800 
Solixova 
Anora 
Botirovna 
2-ombor 
4-misol. Ma'lumotlar chizmasida jadvallar uchun 1:M munosabatini 
o‘rnating: 
" 
AV guruhlari va AV ning inventar kartochkasi; 
" 
AV inventar ob'ekti va AV inventar kartochkasi; 
" 
MMSH va AV inventar kartochkasi. 
Bajarish ketma-ketligi: 
1. Menyuning «Файл» (Fayl) 

«Открыть» (Ochish) buyrug‘i
yordamida AV.mdb MBni oching. 
2. "AV guruhi" jadvalini oching. Har bitta yozuv uchun yordamchi jadval 
chiqarish uchun "+" tugmasi mavjud.

---

3.  
Yordamchi jadvalni o‘chirish uchun menyuning «Файл» (Fayl) 

 
«Подтаблица» (Yordamchi jadval) 

«Удалить» (O‘chirish) buyrug‘ini
bajaring. 
4. «Вставка» (Qo’yish) 

 «Подтаблица» (Yordamchi jadval) buyrug‘ini 
bajaring, AV inventar ob'ekti jadvalini, bo‘ysunuvchi maydonlar - Код группы 
ОС; bog‘langan maydonlar - «Код группы ОС» larni tanlang. 
5.  48005 kodi bilan «Группы ОС» uchun yozuv tanlang, yordamchi 
jadvalni oching va inventar obektlar ro‘yxatini to‘ldiring. 
6.  «Инвентарные объекты ОС» uchun inventar kartochkalarini kiriting, 
kartochkalar raqami ob'ektlarning inventar raqamlariga to‘g‘ri keladi.  
AV 
inv.raqam
i 
Bo‘lim 
kodi 
Boshlan-
g‘ich 
narxi, 
so‘m. 
Boshlan-
g‘ich 
eskirish,so
‘m. 
To‘plan-
gan es-
kirish, 
so‘m 
Sotib 
olish 
sanasi 
hisobga 
olish
sanasi 
001001 
Ma'm 
15500,00 
0,00 
0,00 
01.03.05 01.03.05 
001002 
Ma'm 
15500,0 
0,00 
0,00 
12.03.05 01.03.05 
1-
ombor 
8700,00 
1000,00 
0,00 
01.04.05 01.04.05 
AV inventar ob'ektlarining ro‘yxati
AV 
kartochkalari 
raqami 
MJSH kodi 
Bo‘lim kodi Kartochkani 
ochish 
sanasi 
Kartochkani 
yopish sanasi 
001001 
Salimov K. 
Ma'muriyat 
01.03.05 
001002 
Salimov K. 
Ma'muriyat 
12.05.05 
002001 
Komilova R. 
Ombor 
01.04.05 
Inventar kartochkalar ro‘yxati 
7. "MJSH" jadvalini oching va «Вставка» (Qo’yish) 

«Подтаблица» 
(Yordamchi jadval) menyu buyrug‘i yordamida «АВ инвентар карточкалари» 
jadvallarini aniqlang. qarashli maydon - Tabel raqami, asosiy maydon - Tabel 
raqami.Инвентар карточкалар рo‘йхати 
8. MB ni menyuning «Файл» (Fayl) 

«Закрыть» (Yopish) buyrug‘i 
yordamida yoping. 

---

Konstruktor holatida jadvalni tez yaratish 
1. MB oynasiga o‘ting. 
2. «Таблица» (Jadval) ilovasida «Создать» (Yaratish) tugmachasini bosing. 
3. Konstruktor elementida sichqoncha tugmachasini ikki marta bosing. 
4. Jadvalda har bir maydonni aniqlang. 
5. Kalit maydonlarni aniqlang. 
3. Vositalar panelidagi «Сохранить» (Saqlash) tugmachasini bosing, so‘ngra 
jadval nomini kiriting. 
3.2.18-rasm. Konstruktor yordamida jadval yaratish. 
 
So‘rovlar yaratish. Amaliyotda dastlabki yaratilgan jadvaldan yozuvlarning 
bir qismini (ma’lum mezonlar bo‘yicha) tanlab olish va tartiblash zarurati ko‘plab 
tug‘ilib turadi. Тanlash mezonlari bir qator shartlar majmuasi bilan aniqlanishi 
mumkin.

---

Тanlab olish so’rovlari. So‘rovlarning eng ko‘p uchraydigan turi bu tanlab 
olish so‘rovlaridir. Uning maqsadi MB ma’lumotlari orasidan berilgan shartlarga 
javob beradigan ma’lumotlarni tanlab, natijaviy jadvalni chop etishdir. So‘rovlarni 
yaratish uchun MBda maxsus so‘rovlar tili mavjud. U SQL deb ataladi. 
1. 
Baza uchun so‘rov yaratishda MBning muloqot oynasidan 
«Запросы» (So‘rovlar) ilovasini tanlash, so‘ngra «Создать» (Yaratish) 
tugmachasini bosish kerak. Natijada quyidagi oyna ochiladi (3.2.19-rasm). 
3.2.19-rasm. So`rovlar bilan ishlash. 
2. Ochilgan «Новый запрос» (Yangi so‘rov) muloqot oynasida 
«Koнструктор» bo‘limini tanlash bilan so‘rovni qo‘lda ishlash holatida yaratish 
usuli belgilanadi.
3. «Koнструктор» holatida so’rovni yaratish, MBdan mana shu so’rov 
asosini tashkil etadigan jadvallarni tanlashdan boshlanadi. 
4. Jadvalni tanlash «Добавление таблицы» (Jadvalni qo’shish) muloqot 
oynasida bajariladi. Unda MBdagi barcha jadvallar ro’yxati aks ettirilgan bo‘ladi. 
5. Тanlangan jadvallar so‘rov blankasining yuqori qismiga yozib qo‘yiladi. 
Buning uchun jadvallar tanlab olingandan so‘ng «Добавить» (Qo’shish) 
tugmachasi bosiladi. 
3. «Добавление таблицы» (Jadvalni qo‘shish) oynasida uchta ilova: 
«Таблицы» (Jadvallar), «Запросы» (So‘rovlar) va «Таблицы и запросы» 
(Jadvallar va so‘rovlar) borligiga e’tibor berish kerak. 

---

3.2.20-rasm. So`rovda jadvallar qo`shish. 
7. Namuna bo’yicha so‘rov blankasi ikkita panelga ega. Yuqori panelda 
so‘rovga asos bo‘ladigan jadvallar maydonlarining ro‘yxati joylashadi. 
8. Quyi panel satrlari so‘rov tuzilmasini, ya’ni so‘rov natijasida olingan 
ma’lumotlar joylashadigan natijaviy jadval tuzilmasini aniqlaydi. 
9. Quyi paneldagi «Поле» (Maydon) satri blankining yuqori qismidagi 
maydonlar nomini olib o‘tish bilan to‘ldiriladi. Yaratiladigan natijaviy jadvalning 
har bir maydoniga namuna bo‘yicha so‘rov blankining bitta ustuni mos keladi. 
10. «Имя» (Nom) satri maydonlar olib o‘tilayotganda avtomatik ravishda 
to‘ldiriladi. 
11. Agar «Сортировка» (Saralash) satrida sichqoncha tugmachasi bosilsa, 
saralash turlarini ko‘rsatuvchi ro‘yxatni ochadigan tugmacha paydo bo‘ladi. 
12. «Условие отбора» (Тanlash sharti) satrida natijaviy jadvalga kiritish 
uchun yozuvlarga qo‘yiladigan mezon (shart) yoziladi. Har bir maydon uchun 
o‘zining tanlash sharti bo‘lishi mumkin. 
13. So‘rovni ishga tushirish «Вид» (Ko‘rinish) tugmachasini bosish orqali 
bajariladi. Unda natijaviy jadval hosil bo‘ladi. 
14. Natijaviy jadvaldan chiqish va namuna bo‘yicha so‘rov blankasida yangi 
so‘rovni yaratishga qaytish uchun «Вид» (Ko‘rinish) tugmachasini takroran bosish 
kerak.