O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

40-yillarida ikkiga bo‘linib ketdi.
Chig‘atoy ulusining Sharqiy Turkiston va Yettisuv qismi 
Mo‘g‘uliston deb atala boshlandi. 1348-yilda Chig‘atoy nasli-
dan bo‘lgan Tug‘luq Temur Mo‘g‘uliston xoni etib ko‘tarildi. 
Ulusning g‘arbiy qismi – Movarounnahr mustaqil idora qilina-
digan bo‘ldi.
* Mulki devon – davlat yeri
* Mulki inju – hukmdor va noiblarga qarashli yer lar
* Mulk – xususiy yerlar
* Mulki vaqf – masjid va madrasa yerlari

---

88
1. Munke xoqon mamlakatda ichki vaziyatni yumshatish uchun 
qanday choralar ko‘rgan?
2. Ma’sudbekning pul islohoti qanday natija berdi?
3. Kebekxon qanday islohotlarni amalga oshirgan?
4. Iqtisodiy hayot jonlanishiga nimalar sabab bo‘ la di?
5. Mo‘g‘ullar davrida yer egaligining qanday shakllari mavjud 
edi?
6. Nima uchun Chig‘atoy ulusi bo‘linib ketadi?
Quyidagi jadvalni Chig‘atoy ulusida ijtimoiy-iqtisodiy hayot 
mavzusiga oid ma’lumotlar bilan to‘ldiring.
O‘tkazilgan 
islohotlar
Islohot natijalari
Yer egaligining 
shakllari
25-§. ETNIK JARAYONLAR VA O‘ZBEK XALQINING 
SHAKLLANISHI
Tayanch tushunchalar: etnik jarayon, o‘zbek xalqi, 
“
Qovunchi 
madaniyati
”.
Etnik jarayon.
Jahondagi boshqa xalqlar kabi o‘zbek xalqi-
ning shakllanishi ham uzoq yillar davomida sodir bo‘lgan etnik 
jarayonlar mahsulidir.
O‘zbeklar alohida etnik birlik (elat) bo‘lib, Movarounnahr, 
Xorazm, Yettisuv, qisman Sharqiy Turkistonning g‘arbiy min -
ta qalarida shakllangan. O‘zbek xalqining asosini hozirgi O‘z-
be 
kiston hududida qadimdan o‘troq yashab, sug‘orma deh-
qonchilik, hunarmandchilik bilan shug‘ullanib kelgan mahalliy 
sug‘diylar, baqtriylar, xorazmiylar, farg‘onaliklar, shoshliklar, 
yarim chor vador qang‘lar, ko‘chmanchi sak­massaget kabi 
etnik guruhlar tashkil etgan. Shuningdek, Janubiy Sibir, Oltoy, 
Yettisuv, Shar 
qiy Turkiston hamda Volga va Ural daryosi 
bo‘ylaridan turli davrlarda Movarounnahrga kirib kelgan 
etnik guruh ham o‘zbek xalqi etnogenezida ishtirok etadilar. 
Yuqorida nomlari keltirilgan etnoslar asosan turkiy va sharqiy 
eroniy tillarda so‘zlashganlar.

---

89
Amudaryo va Sirdaryo oralig‘ida yuqorida nomlari qayd 
etilgan qabila va elatlarning etnik jihatdan aralashuv jarayoni 
natijasida o‘troq hayotga moslashgan turkiy hududiy maydon, 
o‘zbek xalqiga xos antropologik qiyofa shakllanadi.
Qang‘ davlati davrida turkiyzabon etnoslar ustuvorlik qilib, 
o‘ziga xos uyg‘unlashgan madaniyat shakllanadi. Arxeologik 
asarlarda bu madaniyat “Qovunchi madaniyati” nomini olgan. 
Antropolog olimlarning ta’kidlashlaricha, aynan shu davrlarga 
kelib, O‘rta Osiyoning vodiy va vohalarida yashovchi aholi 
tashqi qiyofalarida hozirgi o‘zbek va voha tojiklariga xos 
antropologik qiyofasi to‘liq shakllanadi.
O‘zbeklar etnogenezida qatnashgan navbatdagi etnik guruh-
lar – kushonlar, xioniylar, kidariylar va eftallardir.
Shuningdek, o‘zbeklar etnogeneziga Turk xoqonligi davrida 
O‘rta Osiyoning markaziy mintaqalari va Xorazmga kelib 
o‘t 
roq 
lashgan turkiy qabilalar faol ta’sir ko‘rsatadi. Turkiy 
elat 
lar va mahalliy o‘troq aholi o‘rtasidagi etnik-madaniy 
mu 
no 
sabatlarning rivoji natijasida turkiy qatlam madaniy 
yutuqlarining mahalliy madaniy-xo‘jalik an’analar bilan ja dal 
uyg‘unlashuvi yuz berdi. VII asrdan o‘lkamiz “Turkiston” 
nomi bilan atala boshlangan.