Ġxtisas: MÜhasibat üÇotu fənnin adi : sahibkarliğin əsaslari fənn müƏllimii: HƏbibi həbib məMMƏd o

5. MÜƏSSISƏ VƏ TƏġKILATLARIN MƏNFƏƏTINDƏN VƏ ƏMLAKINDAN 
VERGILƏR. 
 
Hüquqi şəxslərdən tutulan vergilər içərisində birbaşa vergilər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 
Bunların içərisində də müəssisə və təşkilatların mənfəətindən əldə edilən vergilər mühüm rol 
oynayır. 
İnkişaf etmiş ölkələrdə mənfəətdən əldə edilən vergilər ikili ma- lıı\vət kəsb etməklə fıskal və 
tənzimləmə funksiyalarını yerinə yetirir. Moııləətdən əldə edilən vergilər büdcənin gəlir 
hissəsinin ən mühüm vıısıtəlorindən hesab edilir. Müəssisə və təşkilatın mənfəətindən əldə ı 
dılım vergilər iqtisadiyyatın tənzimlənməsində ən mühüm iqtisadi va- .ılti sayılır. Hüquqi 
şəxslərin mənfəətinin səviyyəsinin dəyişməsindən ıiMİı olaraq vergi dərəcələri 
müeyyənləşdirilərkən dövlət vergiqoyma İM/aı ının hesablaşma qaydalarından, vergi 
güzəştlərinin və sanksiyala- I m köməyindən istifadə edir. 
Bütün bunlar istehsalın 
dinamikasına cid- ılı losir göstərir, onun inkiĢafını stimullaĢdırır.
Mənfəətdən vergi ölkənin bütün ərazisində tətbiq edilir və onun odoyiciləri aşağıdakılar 
hesab edilir: 
bütün hüquqi şəxslər, o cümlədən ölkə daxilində fəaliyyət göstə- ı.uı büdcə və təsərrüfat 
hesabı müəssisələr, həmçinin xarici investisiya- im hesabına yaradılan təşkilatlar;
xüsusi balansa və hesablaşma hesabına malik (əmanət bankının nliıilları istisna olmaqla) 
müəssisə və təşkilatların struktur bölmələri \ I lilialları;
lisenziya əldə edən xarici kapitalın iştirakı ilə yaradılan banklar ,1,1 (hixil olmaqla 
kommersiya və digər kredit təşkilatları, həmçinin pul I uhıviilünün tənzimlənməsi ilə əlaqədar 
olmayan fəaliyyətdən əldə himiş mənfəətin hesabına təsis edilən bank təşklatları; 
Müəssisənin əmlakından vergilər.
Müəssisə və təşkilatlardan əmlak vergisi regional 
vergilər qrupuna daxil edilir və dünyada qədimdən mövcud olmaqla istifadə edilir. Omlak vergisi 
dedikdə burada fəaliyyət göstərən fiziki və hüquqi şəxslərin mülkiyyətindən olan əsas vəsaitlərə 

---

və bir sıra nəqliyyat vasitələrinə görə mövcud qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş vergi 
dərəcələrinin ödənilməsi nəzərdə tutulur. 
Dünya praktikasında vergilərin bu növü bilavasitə aşağıdakı funk- Mvaları yerinə yetirir: - 
dövlət büdcəsini və yerli büdcələri xərclərin maliyyələtşdirilməsi məqsədi ilə stabil gəlirlərlə 
təmin edir; - müəssisələri artıq və istifadə edilmiş əmlakdan azad olmaq üçün \iimiil yaradır; 
Vergi ödəylciləri və vergiqoyma obyektləri. Əmlak vergisinin luləyicilori aşağıdakılardır: - 
qanunvericiliklə hüquqi şəxs hesab edilən müəssisə, təşktlat və idarələr, xarici investisiyalı 
müəssisələr, təsərrüfat (sahibkarlıq) fəaliyyəti ilə məşğul olan beynəlxalq birliklər və təşkilatlar, 
onların müstəqil balansa və hesablaşma hesabına malik olan filialları və digər ayrılıqda yerləşən 
bölmləri; - xarici hüquqi şəxslərin büro, agentlik və digər nümayəndəlikləri; - mülkiyyətdə xarici 
vətəndaşlar olmayan şəxslər. Vergiqoyma obyektinə vergi ödoyicilərinin balansında olan əsas 
ısiehsal vasitələri, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar və xərclərə aid edibi. Əsas vəsaitlərin qeyri-
maddi aktivləri, azqiymətli və tez köhnələn .ışyalar qalıq dəyəri ilə müəyyənləşdirilir.