O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

 
4-MAVZU: 
ISTE’MOLChILARNING 
BOZORDAGI 
XATTI-
XARAKATI 
Darsning o’quv maqsadi:  
Talabalarda iste’molchilarning xatti-xarakatini tahlil qilishda mavjud 
yondashuvlar, naflilik funksiyasi, yalpi va me’yoriy naflilik, iste’molchining 
optimal tanlovi haqida bilim va ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Tushunchalar va tayanch iboralar
Iste’molchi, naflilik, yalpi naflilik, chekli naflilik, naflilik funksiyasi,  
Befarqlik egri chizig‘i, iste’molchining optimal nuqtasi. 
Asosiy savollar 
1. Iste’molchilar xatti-xarakatining tahlili
2. Naflilik funksiyasi. Yalpi va chekli naflilik.
3. Befarqlik egri chizig‘i. 
4. Iste’molchining optimal tanlovi. 
1. 
Iste’molchilar xatti-xarakatining tahlili 
Iste’molchi - bozor mexanizmining asosiy sub’ektlaridan biri bo‘lib uning 
bozordagi iqtisodiy ahamiyati va roli juda muhim hisoblanadi. Aynan 
iste’molchilarning u yoki bu tovarni sotib olishiga bo‘lgan talabi bozor talabini 
keltirib chiqaradi, narxlar muvozanatini, real sotuv xajmini belgilab beradi. 
Bozorga chiqishda iste’molchi o‘z oldiga yagona bir maqsadni ya’ni, maksimal 
ravishda o‘z ehtiyojlarini qondirish va bu iste’moldan yuqori naflilikka erishishni 
ko‘zda tutadi. Iste’molchi ishlab chiqaruvchi kabi o‘z tanlovida absolyut erkin 
emas. U nafaqat o‘z hoxish istagiga, shuningdek daromadiga qarab xaridlarni 
amalga oshiradi.

---

Iste’molchilarning xatti-xarakatini uch bosqichda ko‘rib chiqish maqsadga 
muvofiqdir. Birinchi bosqichda iste’moldagi afzallik o‘rganiladi. Bunda 
iste’molchi bir tovarni boshqasidan ortiq ko‘rishi mezonlarini aniqlash mumkin. 
Ikkinchi bosqichda iste’molchilar byudjetining chegaralanishiga, ya’ni iste’mol 
tovarlarini xarid etishda chegarali daromadga duch kelishlari ko‘rib chiqiladi. 
Iste’molchilar daromadi turli tovarlar narxiga qarab ularga ma’lum chegarali 
to‘plamdagi tovarlar sotib olish imkonini beradi. Uchinchi bosqichda iste’molchi 
nimani afzal ko‘rishini byudjetning chegaralanishi bilan birga qo‘shib iste’molchi 
tanlovi aniqlanadi.