Iqtisodiyot nazariyasi Test. D d b d 13 d 16 d 19 a a d a 11 d 14 a 17 a 20 B

3. 
FOYDA VA UNGA TA'SIR ETUVCHI OMILLAR 
Foyda - [korxona], pul daromadlaridan sarflangan barcha [xarajat]lar chiqarib tashlangandan keyin qolgan 
qismiga aytiladi. Korxonalarda tovar va xizmatlarni sotishdan olingan mablagʻlar ularning pul tushumlari 
yoki pul daromadlari deyiladi. 
Foyda — tovarlar va xizmatlarni sotishdan olingan daromadning bu tovarlarni ishlab chiqarish va sotish 
xarajatlaridan ortiq qismi. Korxonalar va tadbirkorlar xoʻjalik faoliyati moliyaviy natijalarining asosiy 
koʻrsatkichlaridan biri. foyda pulda ifodalanadi. foyda bozor daromadi boʻlib, uning qonunqoidalariga 
binoan vujudga keladi, taqsimlanadi va ishlatiladi. foyda kapital, ishlab chiqarish omili sifatida tovar va 
xizmatlar narxi tarkibiga kiradi, ular sotilgach, pul shaklida kapital sohibi ixtiyoriga keladi. foyda topish 
tadbirkorlikning asl maqsadi hisoblanadi, unga intilish bozor iktisodiyotining rivojlanishini taʼminlaydi. 
Amaliyotda foyda (F) daromad (D) bilan xarajatlarning (W) ayirmasi sifatida qaraladi (FqD—W). foyda 3 
omilga bogʻliq: a) bozorbop tovar va xizmatlarini yarat i sh , natijada ularni sotishdan kelgan pul tushumi 
koʻpayadi, buning tarkibidagi foyda ham ortadi; b)daromadlar — tushumlar miqdori (D). Tushumlar sotilgan 
tovarlar va xizmatlar miqdoriga (Q) va ulardan har birining narxi (R)ga bogʻliq (DqQP); v)xarajatlar miqdori. 
Bozorda narxlar oʻzgarmay krlgan takdirda xarajatlarning pasayishi foydani koʻpaytiradi, ularning ortishi esa 

---

uni qisqartiradi. Xarajatlar dinamikasi mehnat unumdorligiga bogʻliq. Meqnat unumdorligining ortishi 
xarajatlarni kamaytirish orqali foydani koʻpaytiradi. Shu sababli foydani koʻp olish sharti — mehnat 
unumdorligini muttasil oshirib borish hisoblanadi. Xarajatlar pasaygan sharoitda foydaning daromaddagi 
hissasi ortadi, aksi yuz berganda bu hissa qisqaradi. Bordiyu, tovarlarga talab hozir boʻlib, ularning bozor 
narxi oshsa, oʻzoʻzidan va xarajatlardan kati nazar, foyda ortadi. Narxning foydaga taʼsiri shundan guvohlik 
beradiki, bozorgir tovarlarni chiqarmay turib yaxshi foyda koʻrish mumkin emas. Har qanday firma foydani 
eng koʻp olishga, yaʼni uni maksimumlashtirishga intiladi, foyda miqdoriga taʼsir etuvchi omillarni ishga 
soladi. 
foydaning oʻz oʻlchami bor. Bu uning normasi va massasidir. foyda normasi (Gʻ") nisbiy koʻrsatkich boʻlib, 
kapital qanday ishlatilib, qanday foyda koʻrilganini bildiradi va u orqali foyda (F) kapitalning (K) ning qanday 
qismiga tengligi aniqlanadi. 
foyda koʻrilgan. foyda normasi kapitalining naqadar samarali ishlatilishini bildiradi. foyda koʻrish 
tadbirkorlikning maqsadi boʻlganidan har doim foyda normasini oshirishga intilish saklanib qoladi. 
foyda massasi — bu foydaning mutlaq miqdoridir. foyda massasi qanchalik koʻp boʻlsa, foyda shunchalik 
maksimumlashgan hisoblanadi.