Tovar bu xaridor fikrini jalb etish, xarid qilish, foydalanish maqsadida bozorga sotish uchun chiqarilgan

---

Tovar – bu xaridor fikrini jalb etish, xarid qilish, foydalanish maqsadida bozorga sotish uchun chiqarilgan 
iste’molni, ehtiyojni yoki talabni qondiruvchi barcha buyum va xizmatlardir. 
Ehtiyoj – insonning nimanidir yetishmasligini his qilish tuyg‘usi. 
Talab-ehtiyojning pul bilan qondirilgan qismi. Masalan, oziq-ovqatga ehtiyoj sabzavotlar, go‘sht 
mahsulotlari, mevalar, baliq, sut kabilarga talabda ko‘rinishi mumkin. Talab (zarurat) o‘zida insonning o‘z 
ehtiyojlarini qondirish, ma’lum iste’molchi muammolarini hal qilishdagi aniq individual xususiyatlarini 
ko‘rsatadi. 
“Tovar” tushunchasi moddiy obyektlar bilan cheklanmaydi. Talabni qondiruvchi barcha xizmat turlari 
tovar hisoblanadi. Marketingda tovar qator belgilari bo‘yicha guruhlanadi. Tovar – butun marketing 
kompleksining asosidir. Agar tovar xaridorning talabini qondirmasa, u holda marketing tadbirlari uchun 
hech qanday qo‘shimcha xarajatlar raqobatli bozorda uning mavqeyini yaxshilay olmaydi. Endi esa 
marketingda tovar qanday tariflanishini ko‘rib chiqamiz. 
Tovar, deb ma’lum bir ehtiyojni qondirish maqsadida bozorga sotib olish, foydalanish va iste’mol qilish 
uchun taklif etilayotgan mahsulot tushuniladi. Mahsulotga narx belgilanishi va bozorga taklif etilishi 
bilanoq u tovarga aylanadi. Shuning uchun ham «tovar» atamasi «mahsulot» atamasi bilan teng 
ma’noda ishlatiladi. Marketing nuqtayi nazaridan tovar ma’lum bir iste’mol qiymatiga ega bo‘lishi kerak. 
Tovarning iste’mol qiymati esa, inson ehtiyojlarini qondirishi mumkin bo‘lgan xususiyatlarining 
majmuyidan tashkil topadi. 
Tovarni yaratuvchi yoki ishlab chiqaruvchi g‘oyadagi tovardan iste’molchi nimani xarid qiladi degan 
savolga javob berishi uchun Amerikaning taniqli olimi, marketolog F.Kotlerning tasnifiga ko‘ra tovarning 
uch darajasini o‘rganib quyidagi xulosalarni qilish mumkin: 
1. Tovarni yaratish g‘oyadan boshlanadi. Bu g‘oyada yaratiladigan tovar (xaridor tasavvuridagi tovarlar) 
iste’molchining qanday muam- mosini hal qilishi va undan qanday asosiy foyda olinishi o‘z aksini topadi. 
2. Tovarning texnik tasnifi, dizayni, narxi, o‘rab joylanishi, sifati, markasi qanday bo‘lishi, ya’ni real 
bajarilishi (real tovarlar)ni o‘ylab ko‘rish zarur hisoblanadi. 
3. Tovarni sotish, yetkazib berish va o‘rnatish, sotishdan keyingi 
xizmat ko‘rsatish, kafolatlar, kreditlash, rag‘batlantirish, ya’ni tovarni qo‘llab-quvvatlovchi omillar 
(qo‘shimcha xizmatlar bilan sotiladigan tovarlar ) haqida ham o‘ylash kerak bo‘ladi. 
Tovarlar ishlatilish muddatiga qarab quyidagi uch guruhga bo‘linadi: 
- Uzoq muddat ishlatiladigan tovarlar. Bu guruhga kiyim-kechaklar, sovutgichlar, mashinalar va boshqa 
tovarlar kiradi. 
- Qisqa muddatda foydalaniladigan tovarlar. Bu tovarlar bir yoki bir necha marta ishlatiladi. Bularga pivo, 
sovun, gugurt, tuz, oziq-ovqatlar- ning boshqa turlarini kiritish mumkin. 
Tovar bilan bog‘liq elementlardan biri uning markasi hisoblanadi. 
Marka – bu nom, atama.Tovar belgisi –bu rasm, simvol, emblema bo‘lib, uni so‘z bilan ifodalab 
bo‘lmaydi va u tovarni qaysi markaga tegishli ekanligini belgilaydi, u muayyan tovarni 
identifikatsiyalashda qo‘llaniladi. 
Markaning nomi avvalo, tovarning xususiyati, asosiy sifatini aks ettirish 

---

Biz kundalik hayotimizda turli iste’mol ehtiyojlarimizni qondirish uchun turli tovarlar guruhlaridan 
ma’lum assortimentdagi tovarlarni tanlaymiz. 
Assortiment (ingl. Assortment, range) — firma (kompaniya) sotayotgan mahsulotlarning guruhlar, turlar, 
tiplar, navlar, o‘lchamlar va markalar bo‘yicha tarkibi. Tovar assortimenti, deganda – bir xil iste’mol 
ehtiyojimizni qondiradigan turli tovarlar xillarini tushunamiz. Masalan, non va non mahsulotlari –
tovarning nomenklatura nomi, deb ataladi. Bu guruhga kirgan non turlari assortiment, deb ataladi 
assortiment - bu har bir turdagi mahsulotning xillari, markasidir. Ustki kiyimlar qanday materialdan 
to‘qilishiga, fasoni, o‘lchamiga qarab ajratiladi. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra ularning xili 110 ta bo‘lsa, 
assortimenti bundan ham ko‘p. Kir yuvish mashinalari- ning 250 xili, kir yuvish kukunining 150 xili bor. 90 
xildagi velosiped- lar, 85 xildagi magnitofonlar, radiopriyomniklarning 50 xildan ko‘pi, televizorlarning 45 
xili, sotuvgichlar va hk 
Brend (ingl. Brend) — soddalashtirilgan va tor ma’noda talqin qilganda ushbu termin muayyan 
mahsulotning xususiy nomini uning yaratuvchi ijodkori va egalik qiluvchi sohibi tomonidan berilgan 
individual xarakteristikasi va vizual identifikatsiyasi bilan birgalikda anglatadi. «Brending» – bu 
mahsulotni iste’molchilarga osonlik bilan «toptirish» uchun nom, belgi, logotip yoki ularning 
aralashmasidan foydalanish. Har gal iste’molchi supermarketga borganda yangi mah- sulot sotib olish 
uchun «tavakkal» qilishni xohlamaydi, ular ishonchli, o‘zi, biladigan narsani sotib oladi. Brendni targ‘ibot 
qilish ham ishlab chiqaruvchiga, ham iste’molchiga foydali. Yaxshi brend marketing xarajatlari va sotish 
vaqtini kamaytiradi. 
Marketing – ayirboshlash yo‘li bilan talab va ehtiyojlarni qondirish- ga qaratilgan kishilik faoliyatining 
turi. Masalan, ayollar lab bo‘yog‘ini «Fabrikada kosmetika ishlab chiqarilsa, do‘konda esa ishonch 
sotiladi», deb ta’kidlaydi firma rahbari Charlz Revson. Shuning uchun ayol kishi shunchaki lab uchun 
bo‘yoq sotib olmasligi hammaga tushunarli, yoki do‘kondan diametri chorakta bo‘lgan parmalash 
buyumini xarid qilmay, shu diametrdagi oraliq (teshikni) xarid qilinadi, deb hisoblaydi bilimdon 
sotuvchilar. Shunga o‘xshash “faqat bifshteks sotilmaydi, uni iste’mol qilganda keladigan ishtaha bilan 
birga huzur-rohat sotilishi kerak”. Mijozga shu kerak. Shuning uchun bozor ishtirokchilari, sotuvchilari 
har qanday tovar ortida yashiringan talablarni yuzaga chiqarib, uning xususiyatlarini, undan keladigan 
bahramandlikni, foydani sotishlari lozim. 
deb ta’kidlaydi firma rahbari Charlz Revson. Shuning uchun ayol kishi shunchaki lab uchun bo‘yoq sotib 
olmasligi hammaga tushunarli, yoki do‘kondan diametri chorakta bo‘lgan parmalash buyumini xarid 
qilmay, shu diametrdagi oraliq (teshikni) xarid qilinadi, deb hisoblaydi bilimdon sotuvchilar. Shunga 
o‘xshash “faqat bifshteks sotilmaydi, uni iste’mol qilganda keladigan ishtaha bilan birga huzur-rohat 
sotilishi kerak”. Mijozga shu kerak. Shuning uchun bozor ishtirokchilari, sotuvchilari har qanday tovar 
ortida yashiringan talablarni yuzaga chiqarib, uning xususiyatlarini, undan keladigan bahramandlikni, 
foydani sotishlari lozim. 
Xaridorlar o‘z pullariga eng ko‘p qoniqish hosil qiladiganlarini tanlab oladilar. Masalan, «Volkswagen» 
avtomobili transport vositalari- ning barcha qulayliklarini o‘zida jamlagan, narxi ham nisbatan past, 
yoqilg‘ini tejaydigan, Yevropa transport vositalaridagi elementar talab- lar standartiga mos bo‘lgan 
mashinadir. Lekin «Cadillac» avtomobili yuqori darajadagi qulaylik va afzalliklarga ega. Shu pulga shu 
mashinani xarid qilgan kishi bu xususiyatlardan ko‘proq qoniqish hosil qiladi. Tovarlarga baho berishda 
uning sifati asosiy o‘rinda turadi. Tovarning sifati – maqsadiga ko‘ra bu iste’molchilarning talabini 
qondirishi mumkin bo‘lgan foydali xususiyatlarning majmuyidan iboratdir. Marketing nuqtayi nazardan, 
sifat bu – mahsulotning mijoz talab va istaklarini qondira olish qobilyatidir. Sifat mahsulotning 
detallarida emas, balki xususiyatidadir. 

---

tovarning sifatini ifodalovchi aynan shu xususiyatlar ko‘rsatilgan. 
Tovarning sifati: 
Texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar 
Tayyorlash texnologiyasi 
Ishonchlilik va uzoq vaqt davomida ishlatilishi Mo‘ljallangan maqsadga mos kelishi
Tashishga va saqlashga yaroqliligi 
Ekologik xususiyatlari 
Ergonomik xususiyatlari 
Estetik xususiyatlari 
Xavfsizlik ko‘rsatkichlari 
Bozor tizimi iste’molchilar xohishini korxonalar va resurs yetkazib beruvchilarga topshiradi va ulardan 
qoniqarli javob olishni kutadi. 
Oddiy bozorda tovar ishlab chiqaruvchi korxonaning bozor va butun xo‘jalik siyosati bo‘yicha taqdirini 
belgilaydi. Shu sababli ham tovarni yaratish, ishlab chiqarish, takomillashtirish, sotish, sotilgandan 
keyingi xizmat ko‘rsatish, reklama tadbirlarini ishlab chiqish shubhasiz, tovar ishlab chiqaruvchining 
butun faoliyatida markaziy o‘rinni egallaydi. Mana shu kompleks tadbirlar tovar siyosati, deb ataladi. 
Aynan shu sababli ishlab chiqaruvchida iste’molga qaratilgan sifatli tovar bo‘lmasa, unda hech narsa 
yo‘q! – bu marketingning qat’iy qoidasi hisoblanadi. 
1. Nike kompaniyasi sportchi Fil Nayt va uning murabbiyi Bill Bouerman hamkorligida tashkil 
etilgan.1972 
2. Yangi firma nomini o`ylab topish uchun bir kecha berilgan Jeff Jonson tushiga Nika ma`budasi kiradi. 
Shunday qilib Nike nomi dunyoga kelgan.Kompaniya yunon xudosi nika ismidan olingan. 
3. Naytning firmaga kiritgan birinchi investisiyasi 500 dollarni tashkil etadi. birinchi rasta esa Filning 
mashinasi bagaji bo`lgan. 
US$16.326 miliard (2007) 
4. Kompaniya sloganini Naytning o`zi tasodifan o`ylab topadi. U telefon orqali bu boradagi fikrlarni 
eshitadi va yoqmaydi. Shunda go`shakni qo`yib, “Just do it!” deydi. 
2020 yilning may oyi natijalariga ko‘ra, “Nike” kompaniyasining bahosi 37,6 mlrd yevro, deb ko‘rsatilgan. 
Unda dunyo bo‘ylab jami 75400ta ishchi faoliyat olib boradi. 2020 yilda sof daromad 2,54 mlrd yevroni 
tashkil etdi. Ushbu yil statistikalariga ko‘ra, kompaniyaning jahon bo‘yicha 45ta davlatda rasmiy ofislari 
bor. 700dan ortiq do‘konlar tarmog‘i bilan shartnomalarga ega. 
2021 yilda “Nike” do‘konlari Yer shari bo‘yicha 1048taga yetgan.