To‘plam haqida tushuncha va ular ustida amallar Muxriddin Yuldosh o‘g‘li Rejabov Chirchiq davlat pedagogika instituti Annotatsiya

A 
va 
B 
to‘plamlarning 
kesishmasi 
ko‘rinishda 
belgilanadi: 
. 1-rasmda Eyler-Venn diagrammasi nomi bilan ataladigan 
chizmada A va B shakllarning kesishmasi 
ni beradi (chizmada shtrixlab 
ko‘rsatilgan). A va B to‘plamlarning birlashmasi (yoki yig‘indisi) deb, ularning 
kamida bittasida mavjud bo‘lgan barcha element lardan tuzilgan to‘plamga aytiladi. A 
va B to‘plamlarning birlashmasi 
ko‘rinishida belgilanadi: 
(2- rasm). 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
November 2021 / Volume 2 Issue 11
www.openscience.uz
96

---

A va B to‘plamlarning ayirmasi deb, A ning B da mavjud bo‘lmagan 
barchaelementlaridan tuzilgan to‘plamga aytiladi. A va B to‘plamlarning ayirmasi 
A\B ko‘rinishda belgilanadi:A\B=x€A va x≠B } (3- rasm).Agar 
bo‘lsa, A\B 
to‘plam B to‘plamning to ‘Idiruvchlsi deyiladi va B’ yoki BA’ bilan belgilanadi (3- b 
rasm). 
To‘plamlar ustida bajariladigan amallarning xossalari sonlar ustida bajariladigan 
amallarning xossalariga o‘xshash. Har qanday X, Y va Z to‘plamlar uchun: 
tengliklar 
bajariladi. 
Agar 
qaralayotgan 
to‘plamlar ayni bir A to‘plamning qism-to‘plamlari bo‘lsa, A to‘plam universal 
to‘plam deyiladi. 
Muhokama: O‘qitish jarayonida talaba(o‘quvchi) bilan yakka tartibda yoki 
guruh tashkil etgan holda dars jarayoni olib boorish mumkin. Dars jarayon maruza 
matni bilan bir vaqitda misollar bian tushintirib borish lozim . Bu esa gurihning har 
bir azozi tomonidan ilgari surilayotgan g‘oyalarni uyg‘unlashtirish hamda ular 
o‘rtasidagi aloqalarni topa olish imkonini yaratadi. Imkon qadar yangi g‘oyalarni 
ilgari surish va bular o‘rtasida o‘zaro aloqadorlik va bog‘loqlikni ko‘rsatishga harakat 
qiling. G‘oyalar yig‘indisini sifati va ular o‘rtasidagi aloqalarni ko‘rsatish 
cheklanmagan. 
Mazkur bo‘limni mashg‘ulotlarda quyidagicha qo‘llash mumkin: 
Mavzu: “Eyler-venn diagrammalari”ni o‘rganish: 
Darsning maqsadi: Talaba(o‘quvchi)larga yangi mavzuga aloqador o‘tilgan 
mavzuni mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni shakillantirish. 
Darsni tashkil etish: yangi mavzuni o‘zlashtirish uchun o‘tilgan mavzular 
yuzasidan qisqacha takrorlash mashiqlari otkaziladi. Uni quyidagicha tashki etish 
mumkin: 
1. To‘plam deganda nimani tushunasiz? 
2. Bo‘sh, chekli, cheksiz to‘plamlarga misollar keltiring. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
November 2021 / Volume 2 Issue 11
www.openscience.uz
97

---

3. To‘plamlar necha xil usulda beriladi? 
4. Teng to‘plamlarga ta’rif bering. 
5. To‘plam osti tushunchasiga ta’rif bering va misollar keltiring. 
6. Qanday to‘plamlar ekvivalent to‘plamlar deyiladi va qanday qilib ikki 
to‘plam orasida ekvivalentlikni o‘rnatish mumkin. 
O‘tilgan mavzuni takrorlash talaba(o‘quvchi) bilan birgalikda o‘qtuvchilarni 
ham ongida yangi mavzuni o‘zlashtirishga zamin yaratadi. Bu esa yangi mavzuni 
o‘zlashtirishning samaradorligini taminlaydi . 
Bu jarayonda o‘qtuvchi muammolar yuzasidan erkin, ochiq o‘ylash, fikirlash 
imkoniyatiga egadir. 
O‘qtuvchi darisda tegishli muammolarga o‘quvchilarni jalb etishi, ularning 
xaraktirini faollashtirishi va natijada o‘zlashtirishlarini taminlashi lozim. Bunda 
o‘qtuvchi faqat yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, kuzatuvchi, xulosalovchi vazifasini bajaradi.
Dars jarayonini borishi; O‘qtuvchi mavzu yuzasidan o‘ziga bir diagiramma 
yaratib oladi va shu diagramma orqali har bir kambinatsiyani qo‘llaydi. Dars 
jarayonida o‘quvchi(student) tushinmagan yoki qiziqgan 
savol 
yuzasidan 
o‘qtuvchiga savol berish huquqiga ega. 
O‘qitishning interfaol usullari;
FASILITSIYA (ingilizcha facilitate - osonlashtirish) - guruh ishini tashkil etish, 
ko‘pinch aniq, xaqiqiy, amaliy topshiriqlar bilan bog‘liq, aniq qaror qabul qilish 
bo‘yicha muhakama, faoliyatining haqiqiy rejasini ishlab chiqish, xaqiqiy, mojaroli 
manifatlarni muafiqlashtirishga mo‘ljallangan. 
EKSPERIMENTAL o‘quvchilarning “jonli” shaxsiy tajriba orttirishlariga 
yo‘naltirilgan. 
XULOSA 
Ma’lumki fan va texnika jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan bugungi kunda 
ilmiy bilimlar, tushincha va tasavirlar xajmi keskin ortib bormoqda. Bu bir tomondan, 
fan-texnikaning yangi soha va bo‘limlarining taraqqiy etishi tufayli uning 
defferensiallashuvini taminlayotgan bo‘lsa, ikkinchi tomandan, fanlar orasida 
integrasiya jarayonini vijudga keltirmoqda. 
Dars samaradorligini oshirishda innavatsion usullardan foydalanish, o‘qtuvchilar 
mahoratini oshirish, avvolo ularning maxsus kasbiy salohiyatiga bog‘liq. O‘tiladigan 
mavzu soatini inobatga olgan holda, ular bilimini oshirish muammosini ham har xil 
yo‘llar bilan hal qilishi zarur. 
To‘plam tushunchasi yuzasidan pedagoglar o‘zlariga yetarlicha zarur narsalar 
yuzasidan tez vaqt ichida yaxshi natijaga erishishlari mumkin. 
O‘qtuvchilar o‘tkazilayotgan mashg‘ulotlardan, o‘zi qilayotgan ishdan qoniqish 
hosil qilishi ham juda katta ahamiyatga egadir. 
 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
November 2021 / Volume 2 Issue 11
www.openscience.uz
98

---