Əhli: qara camaatdandır. Şeirləri pis deyildir. Bir divanı da var.
Xəttatlardan çox adam vardı. Lakin bunların ən məşhuru nəsx və tə-
liqdə Sultan Əli MəĢhədi idi. Mirzə və Əlişir bəy [Nəvai] üçün bir çox ki-
tab köçürdü. Hər gün Mirzə üçün otuz, Əlişir bəy üçün isə iyirmi beyt ya-
BABURNAMƏ
195
zırdı.
Rəssamlardan biri Behzad idi. Rəssamlıq işini fövqəladə incəltdi. La-
kin saqqalsızların üzünü pis çəkir, çənəni xeyli böyük verirdi. Saqqallı
adamları yaxşı, üzlərini də gözəl çəkirdi.
ġah Müzəffər: çox incə (182 a) rəsm çəkirdi, ələlxüsus saç rəsmlərini
çox zərif rəsm edirdi. Çox yaşamadı, tərəqqi etməyə başlayanda vəfat etdi.
Musiqişünaslar arasında qanunu -əvvəllər bəhs etdiyim kimi- heç kim
Xoca Abdullah Mərvari qədər çalammazdı.
Qul Məhəmməd Udi: gicəki də gözəl çalırdı. Gicəkə üç tel də əlavə
etmişdi. Musiqişinas və saz əhlindən heç kim onun qədər çox və gözəl
poşrov bəstələməmişdir. Pişrovdan başqa havaları o qədər yaxşı deyildir.
ġeyxi Neyi: udu və gəccəki yaxşı çalırmış. On iki-on üç yaşından bəri
də neyi yaxşı çalırmış. Bir dəfə Bədiüzzaman Mirzənin söhbətində bir ha-
vanı neylə çox gözəl çalır. Qul Məhəmməd gəccəkdə o havanı çalammaz və
«Gəccək qüsurlu bir alətdir» deyir. Şeyxi dərhal Qul Məhəmmədin əlindən
gəccəki alıb o havanı həm gözəl, həm də tam çalır. Şeyxi haqqında deyilənə
görə, nəğməyə o qədər vaqifmiş ki, hansı nəğməni eşitsə «Filan neyin filan
pərdəsi bu ahəngdədir» deyirmiş. Lakin özü çox hava bəstələməmişdir. An-
caq bir-iki nəqşin onun olduğunu söyləyirlər.
ġahqulu Gicəki: İraqdandır. Xorasana gəlib saz məşq edərək şöhrət
qazandı. Bir çox nəqş, pişrov və hava bəstələmişdir.
Hüseyn Udi: udu zövqlə çalır, zövqlü şeylər oxuyurdu. Udda bir sim-
lə çalan o olmuşdur. Yeganə qüsuru çox nazlanaraq çalmasıydı. (182 b) Bir
dəfə Şeybani xan ona çalmağı əmr edir. İstəmədiyi üçün həm pis çalır, həm
də öz sazını gətirməyərək pis bir saz gətirir. Şeybani xan fərqinə varır və elə
oradaca ona xeyli zopa vurmağı əmr edir. Şeybani xanın dünyada gördüyü
yeganə yaxşı işi bu olmuşdur. Həqiqətən, yaxşı iş görmüşdür. Belə həriflər
bundan daha artığına layiqdir.
Qulam ġadi də bəstəkarlardan biri olub Şadi xanəndənin oğluydu.
Düzdür, saz çalırdı, lakin sazəndələr cərgəsində çalmırdı. Yaxşı sövtləri və
gözəl nəqşləri vardır. O dönəmdə onun qədər nəqş və sövt bəstələyən adam
yoxdu. Axırda Şeybani xan onu Qazan xanı Məhəmməd Əmin xanın yanına
göndərdi, sonra ondan bir xəbər alınmadı.
Mir Azu: saz çalmırdı, yalnız bəstəkardı. Az hava bəstələmişdir, lakin
zövqlü havaları vardır.
Bənnai: bəstəkardı, yaxşı sövt və nəqşləri vardır.
Misilsiz bəstəkarlardan biri də Pəhlivan Məhəmməd Busəid idi. Pəh-
livanlıqda məşhur idi. Şeir də söyləyirdi, sövt və nəqşlər də bəstələyirdi. Ça-
hargahdan yaxşı bir nəqşi vardır. Xoşsöhbət bir adamdı. Pəhlivanlıqla bəstə-
karlıq məziyyətini özündə cəmləşdirməsi qəribədir.
Sultan Hüseyn Mirzə vəfat edəndə mirzələrdən Bədiüzzaman Mirzə
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
196
ilə Müzəffər Hüseyn Mirzə onun yanında idilər.
Müzəffər Hüseyn Mirzə Mirzənin ən sevdiyi oğlu, Məhəmməd Burun-
duq Barlas da onun ixtiyar sahibi bəyi və atəkəsi, anası Xədicə bəyim də
(183 a) Mirzənin etibarlı arvadı olduğu üçün və Mirzənin adamları daha zi-
yadə Müzəffər Mirzəyə təmayül göstərdikləri üçün belə bir fikir vardı ki,
Bədiüzzaman Mirzə tərəddüd edərək oraya gəlməz. Müzəffər Hüseyn Mirzə
ilə Məhəmməd bəy şəxsən gedib könlündəki tərəddüdü ortadan qaldıraraq
Bədiüzzaman Mirzəni gətirdilər.
Sultan Hüseyn Mirzəni Herata gətirib şahanə bir mərasim və ayinlə öz
tikdirdiyi mədrəsəsinə dəfn etdilər. O zaman Zünnun bəy Arğun da orada idi.
Məhəmməd Burunduq bəy, Zünnun bəy və Sultan Hüseyn Mirzədən qalan
və bu iki Mirzə ilə birlikdə olan digər bəylər toplanıb fikir birliyinə vararaq
Bədiüzzaman Mirzə ilə Müzəffər Hüseyn Mirzəni Herat taxtına ortaq bir şə-
kildə çıxardılar.
Bədiüzzaman Mirzənin qapısında ixtiyar sahibi Zünnun bəy, Müzəffər
Hüseyn Mirzənin qapısında isə ixtiyar sahibi Məhəmməd Burunduq bəydi.
Şəhərin valisi olaraq Bədiüzzaman Mirzə tərəfindən Şeyx Əli Tağayi, Mü-
zəffər Mirzə tərəfindən isə Yusif Əli Göyəldaş təyin edildi. Bu, qəribə bir
işdi. Heç bir zaman padşahlıqda ortaqlıq eşidilməmişdir. Şeyx Sədinin Gü-
lüstandakı bu sözünün tərsi oldu:
Dəh dərviş dər kilime bexoftənd,
Və dü padşah dər iqlime nəgoncənd.
On dərviş bir kilimindəüstündə yatar,
Halbuki iki padşah bir iqlimə sığışmaz.
BABURNAMƏ
197
KABİL - 912 (24 MAY 1506 - 13 MAY 1507)
DOQQUZ YÜZ ON ĠKĠNCĠ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ
BABURUN XORASANA DOĞRU YÜRÜġÜ
Məhərrəm ayında [=1506 may-iyun] özbəkləri dəf etmək üçün (183 b)
biz Xorasana yürüməyə qərar verərək Gur-Bənd və Şibertu yoluyla hərəkət
etdik. Cahangir Mirzə o vilayətdən narazı çıxmış olduğu üçün əgər aymaq-
ları öz yanına çəksə, bəzi fitnə və fəsadçıların bir çox qarışıqlıq törədə bilə-
cəklərini düşünərək, aymaqları dərhal ələ keçirmək üçün Üşdür-Şəhərdə öz
uruğumu və onun qorunması üçün də Vəli Xəzinə[çi] ilə Dövlət Qədəm Qa-
ravulu qoyub oradan yüngül təchizatla və sürətlə hərəkət etdim.
O gün Zöhhak qalasına gəldik. Oradan Künbəzək keçidini aşaraq Say-
ğan üzərindən Dəndan-Şikən keçidindən keçib Kahmərd çayırına endik. Su-
ltan Məhəmməd Dulday ilə birlikdə Seyid Əfzəl Xabbin Kabildən hərəkət
etməmizin keyfiyyətini bildirmək üzərə Sultan Hüseyn Mirzəyənin yanına
göndərildi.
Cahangir Mirzə bir az geridə qalmış və iyirmi-otuz adamıyla Bamyan
tərəfinə gəlirmuş. Bamyana yaxınlaşanda geridə qoyduğumuz uruğa aid ça-
dırlarımızı görüb bizim də orada olduğumuzu zənn edir və dərhal geri qayı-
dır. Ordugahına çatan kimi dərhal qalxaraq, arxalarına baxmadan Yekə çayı-
rın civarına gedirlər.
Şeybani xan Bəlxi mühasirəyə almışdı. Bəlxdə o günlərdə Sultan Qu-
lucaq olurdu. Şeybani xan iki-üç sultanı üç-dörd min adamla birlikdə Bə-
dəxşana axın üçün göndərdi.
O əsnada [Bədəxşan bəylərindən] Mübarək şahla Zübeyr də gəlib [Ba-
burun kiçık qardaşı] Nasir Mirzəyə qoşulmuşdular. (184 a) Gərçi əvvəlcə
aralarında anlaşmazlıq və inciklik vardı. Kişmin aşağısında yerləşən Şah-
danda və Kişm çayının şərq tərəfində əsgərləri ilə mövqe tutmuşdular.
Bu özbəklər sabaha qarşı basqına gəlib Kişm çayını keçərək Nasir
Mirzənin üzərinə hücum etdilər. Nasir Mirzə dərhal təpəyə çəkilib adamları-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
198
nı yığıb şeypur çaldırdı və təpədən aşağıya yürüyərək çarpışmaya başlayan
kimi özbəklər geri çəkildilər. Onların keçib gəldikləri Kişm çayı yüksəldiyi
üçün özbəklərin çoxu ox və qılıncla öldürüldü, bir çoxu əsir düşdü, suda da
xeyli adam öldü.
Mübarək şah ilə Zübeyr isə Mirzədən bir az yuxarıda, Kişm tərəfində
idilər. Onların üzərinə göndərilən özbəklər onları təpəyə doğru sıxışdırdılar.
Nasir Mirzə düşmənini qaçıranda bu vəziyyəti xəbər alaraq dərhal onların
üstünə yürüdü. Yuxarıdan Kuhistan bəyləri də atlı və piyada adamlarını yı-
ğıb gəlincə özbəklər savaşa bilməyərək qaçdılar. Bunlardan da bir çox adam
ox və qılıncla öldürüldü, ya da suda boğuldu. Bəlkə minə, min beş yüzə qə-
dər özbək öldü. Bu Nasir Mirzənin parlaq bir qələbəsi idi. Bu xəbəri bizə
Kahmərd ovasında ikən Nasir Mirzənin adamı gətirdi.
Biz o civarda ikən əsgərlərimiz Guri və Dəhanə tərəflərinə gedib ərzaq
gətirdilər. (184 b) Orada olduğumuz müddət ərzində Xorasana göndərilmiş
olan Seyid Əfzəl ilə Sultan Məhəmməd Duldayın məktubları gəldi. Bu mək-
tublarda Sultan Hüseyn Mirzənin ölümü xəbər verilirdi. Bu xanədanın na-
musunu qorumaq üçün Xorasan tərəfinə yürüməyə davam etdik. Gərçi bu
yürüyüşdə başqa səbəblər də yox deyildi.
Əcər dərəsinin içindən keçib Tüb, Mendaqan və Bəlxab yoluyla enib
Kuhi-Safa çıxdıq. Özbəklərin San və Çəhar-Yekə axın etdiyi xəbərini alınca
Qasım bəyi əsgərlə birlikdə bu axınçıların üstünə göndərdik. Bunlar da öz-
bəklərə rast gəlib onları məğlub edərək bir çox baş kəsib gətirdilər.
Cahangir Mirzəyə və aymaqlara adamlar göndərdik. Onlardan xəbər
alıncaya qədər bir neçə gün Kuhi-Saf yaylasında qaldıq. Bu civarın geyiyi
olduqca çoxdur. Bir dəfə ova çıxdıq.
Bir-iki gün sonra bütün aymaqlar gəlib sədaqətlərini bildirdilər. Ca-
hangir Mirzə də aymaqlara dəfələrlə adamlar göndərmişdi. Bir dəfə də İma-
məddin Məsudu göndərdi, amma aymaqlar getmədilər və mənim yanıma
gəldilər. Axırda Mirzə də məcbur qaldı və Kuhi-Safdan Dəreyi-Baya enəndə
gəlib məni gördü. Biz Xorasanın qayğısında olduğumuz üçün Mirzəyə bax-
madan və artıq aymaqlardan da çəkinmədən Gərzəvan, Əlmar, Qeysər və
Çiçəkdu üzərindən yürüyərək Fəxrəddin-Ölümündən keçib Badğisə tabe
olan Dəreyi-Bam deyilən yerə gəldik. (185 a)
Hər tərəf qarışıq olduğu və hər kəs əl atıb vilayətdən və xalqdan bəzi
şeylər aldığı üçün biz də o civardakı aymaq və türklərdən öz adımıza vergi
kəsib bəzi şeylər almağa başladıq. Bu bir-iki ay içində bəlkə də üç yüz tü-
mən kibəki
1
alınmışdır.
Bizdən bir neçə gün öncə Xorasan ilqarı və Zünnun bəyin adamları
Pənd-Dih və Mərvçaqda özbək axınçılarını məğlub edib xeyli özbəyi öldür-
1
Tümən sözü on min rəqəmini ifadə edir. Kibəki isə Mavəraünnəhr bölgəsində 1308-
26-cı illər arasında hökm sürən Kibək xan tərəfindən qoyulmuş bir dinar standartıdır.
BABURNAMƏ
199
müşlər.
Bədiüzzaman Mirzə, Müzəffər Mirzə, Məhəmməd Burunduq Barlas
və Zünnun Arğunun oğlu Şah [Şüca] bəylər Bəlxdə Sultan Qulucaqı müha-
sirə edən Şeybani xanın üzərinə yürüməyə qərar verərək bu niyyətlə Herat-
dan hərəkət etdilər və Sultan Hüseyn Mirzənin bütün oğullarına adamlar
göndərib çağırdılar.
Badğisə gələndə isə Əbülmöhsün Mirzə Mərvdən gəlib Çihil-Doxtə-
randa onlara qoşuldu. Onun arxasından İbn Hüseyn Mirzə də Tün və Qayın-
dan gəldi. Kibək Mirzə isə Məşhəddə idi. Ona da bir neçə dəfə adam gön-
dərdilər. Lakin o xoş görünməyəcək sözlər söyləyərək namərdlik edib gəl-
mədi. Onun kini Müzəffər Mirzəyə idi və «O padşah olsa, mən onun yanına
necə gedərəm» deyirdi. Belə bir zamanda bütün böyük və kiçık qardaşlar bir
araya yığılıb (185 b) ağızbirliyi edərək Şeybani xan kimi bir düşmənin üs-
tünə əzmlə yürüməkdə ikən belə lüzumsuz bir qürur göstərib gəlmədi. Bu-
nun səbəbini qüruruna yazsa da, hər kəs bunu onun namərdliyinə bağlaya-
caqdır. Bu dünyada məqsəd insanın yaxşı işlərinin qalmasıdırsa, ağlı olan
bir adam özündən sonra pis sayılacaq belə bir hərəkəti niyə etməlidir, şüuru
olan bir adam özündən sonra yaxşı sayılacaq belə bir işə niyə diqqət göstər-
məsin.
Zikri-namira həkiman ömhi-sani qoftəənd.
Həkimlər adın yad edilməsini ikinci ömür saymışlar.
Mənim yanıma da elçilər gəldi. Sonra Məhəmməd Burunduq Barlas
şəxsən gəldi. Mən də niyə getməyim dedim və yüz-yüz iyirmi ağac yolu bu
məqsədlə yürüdüm. Məhəmməd Bəy ilə birlikdə hərəkət etdim. O əsnada
mirzələr Mürqaba gəlmişdilər.
BABURUN SULTAN HÜSEYN MĠRZƏNĠN
OĞULLARI ĠLƏ GÖRÜġMƏSĠ VƏ HERATA GETMƏSĠ
Bazar ertəsi günü cəmadiyülaxır ayının səkkizində (=26 oktyabr 1506)
mirzələrlə görüşüldü. Əbülmöhsün Mirzə yarım küruh məsafədən qarşıla-
mağa gəlmişdi. Yaxınlaşınca mən bu tərəfdən atdan endim, Əbülmöhsün o
tərəfdən atdan endi və yürüyərək gəlib görüşdük, təkrar atlara mindik.
Bir az irəlilədikdən sonra, ordugahın yaxınında Müzəffər Mirzə ilə İbn
Hüseyn Mirzə bizi qarşılamağa gəldi. Bunlar yaş baxımından Əbülmöhsün
Mirzədən kiçıkdilər, ona görə də ondan daha əvvəl qarşılamağa gəlmələri
lazım idi. Amma hər halda bu gecikmə (186 a) və qüsur, kibirdən və ya mə-
ni incitmək üçün olmayıb sərxoşluq və əyyaşlıq üzündən olmuşdur. Mü-
zəffər Mirzə israr etdiyi üçün at üstündə görüşdük. İbn Hüseyn Mirzə ilə də
bu şəkildə görüşdük.
Sonra gəlib Bədiüzzaman Mirzənin qapısına endik. Böyük bir izdiham
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
200
toplanmışdı. İzdiham o qədər çox idi ki, bu izdihamda bəziləri ayaqları yerə
dəymədən üç-dörd addım gedirdi. İşi-gücü üçün getmək istəyənlər özlərin-
dən asılı olmadan üç-dörd addım geriyə sürüklənirdi.
Bədiüzzaman Mirzənin divan çadırına çatdıq. Qərarlaşdırıldığına görə,
mən çadıra girincə sayğı göstərərək yükünəcəkdim və Bədiüzzaman Mirzə
də yerindən qalxıb bir qədər gələcək və sonra görüşəcəkdik. Mən çadıra
girincə bir dəfə yükündüm və durmadan yürüdüm. Bədiüzzaman Mirzə isə
yerindən bir az yavaş qalxıb bir az ləng yürüdü. Qasım bəy [koçin] mənim
sadiq adamlarımdan biri idi və mənim namusum onun namusuydu, qurşa-
ğımdan çəkdi. Durumun fərqinə vararaq daha yavaş yürüdüm və qərarlaşdı-
rılmış olan yerdə görüşdük.
Bu böyük ağ çadıra dörd döşək qoymuşdular. Bədiüzzaman Mirzənin
ağ çadırları mütlək yan qapılı olurdu və Mirzə daima bu qapının yanında
otururdu. Bir döşəyi bu qapının yanına qoymuşdular; Bədiüzzaman Mirzə
ilə (186 b) Müzəffər Mirzə bu döşəkdə oturdular. Bir döşək də sağ tərəfə,
yuxarıya qoymuşdular, Əbülmöhsün Mirzə ilə mən bu döşəkdə oturduq. Bə-
diüzzaman Mirzənin döşəyindən aşağıya və sol tərəfə də bir döşək qoymuş-
dular, bu döşəyə isə Mirzənin bəyi və Qasım Hüseyn Sultanın atası olan öz-
bək Şeybani sultanlarından Qasım Sultan ilə İbn Hüseyn Mirzə oturdular.
Mənə qoyduqları döşəkdən aşağı, sağ tərəfimə bir döşək daha qoymuşdular,
Cahangir Mirzə ilə Əbdürrəzzaq Mirzə də o döşəkdə oturdular. Məhəmməd
Burunduq bəy, Zünnun bəy Arğun və Qasım bəy isə sağ tərəfimdə, Qasım
Sultan ilə İbn Hüseyn Mirzədən xeyli aşağıda oturdular.
Yemək verildi. Söhbət olmadığı halda yemək verilən yerə masa qoyub
altın və gümüş sürahiləri masa üzərinə düzdülər. Əvvəllər bizim atalarımız
və ağalarımız Çingiz törəsinə çox riayət edirdilər. Məclisdə, divanda, şölən
və yeməkdə oturmaq və qalxmaqda bu törədən kənara çıxmazdılar. Çingiz
xanın törəsi mütləq şəkildə ona riayət edilməsi gərəkən sərt bir qanun de-
yildir. Lakin bir adamdan yaxşı bir nizam qalmışsa, ona uyğun hərəkət et-
mək lazımdır, atalar pis bir iş görmüşlərsə bunu yaxşı bir işlə əvəz etmək
gərəkdir.
Yeməkdən sonra atlara minib endiyimiz yerə gəldim. Bizim ordugah
ilə (187 a) mirzələrin ordugahının arasında bir şeri məsafə vardı.
İkinci dəfə getdiyim zaman da Bədiüzzaman Mirzə birinci dəfə oldu-
ğu kimi yenə hörmət göstərmədi.
Məhəmməd Burunduq bəy ilə Zünnun bəy [Arğun] vasitəsilə bunu
çatdırdım: «Gərçi yaşım kiçıkdür, lakin törəm böyükdür. Ata taxtı olan Sə-
mərqəndi iki dəfə müharibə ilə alıb orada oturmuşam. Bu ailə üçün yadla,
yağı ilə kim mənim qədər mücadilə etmişdir. Mənə qarşı sayğı göstərməmək
yaraşmaz». Bu ağla uyğun sözlər söylənincə etiraf etdilər və mənə sayğı
göstərmə işini yerinə yetirdilər.
BABURNAMƏ
201
Bir dəfə də Bədiüzzaman Mirzənin yanına gedəndə günortadan sonra
idi və içki məclisi oldu. Mən o zamanlar içki içmirdim. Gözəl və süslü bir
məclis idi. Süfrədə hər cür məzə vardı. Toyuq və qaz kababları, hər növ ye-
mək ikram etdilər. Bədiüzzaman Mirzənin məclisini çox tərifləyirdilər. Hə-
qiqətən, əndişəsiz və rahat bir məclis idi. Mürqab sahilində olduğumuz vaxt
ərzində Mirzənin içki məclisində iki-üç dəfə iştirak etdim, içki içmədiyimi
bildikləri üçün təklif etmədilər.
Müzəffər Mirzənin məclisinə də bir dəfə getdim. Hüseyn Əli Cəlair
və Mir Bədir də Müzəffər Mirzənin yanındaydılar, (187 b) o məclisdə işti-
rak edirdilər. Kefi gəlincə Mir [Seyid] Bədir rəqs etdi və gözəl rəqs etdi. Bu
rəqs hər halda Mir Bədirin öz icadıdır.
Mirzələr Heratdan hərəkət edib bir-birlərinə katılaraq yığışıb Mürqaba
gələnə qədər üç-dörd ay vaxt keçdi. Sultan Quluçaq sıxışaraq Bəlx qalasını
özbəklərə təslim etdi. Özbəklər də Bəlxi aldıqdan sonra Mirzələrin bir yerə
toplandıqlarını xəbər alaraq Səmərqəndə geri qayıtdılar.
Bu mirzələr söhbətdə, məclislərdə və insanlara olan rəftarda qüsursuz
olsalar da, hərb sənətinin hiylələrindən və kələklərindən iraq, dava-döyüşün
şücaətindən uzaq idilər.
Mürqabda olduğumuz zaman Haxnəzər Çapanın dörd-beş yüz adamla
gəlib Çiçəkdu civarını yağmaladığı xəbəri gəldi. Bütün mirzələr yığışmış
olduqları halda bu yağmacıların üstünə heç cürə ilqar göndərə bilmədilər.
Halbuki Mürqab ilə Çiçəkdu arası on ağac məsafədir. Bu işi mən öz üzərimə
almaq istədim. Amma bunu namus məsələsi edərək mənə də izin vermədilər.
Şeybani xan geri qayıtdığı və il də artıq gecikilmiş olduğu üçün mirzə-
lərin bu qışı uyğun bir yerdə keçirərək, düşməni dəf etmək üçün yazda bir-
likdə hərəkət etmələri qərara alındı.
Mənə Xorasan civarında qışlamağı təklif etdilər. Kabil və Qəznə qarı-
şıqlıqla dolu yerlər olduğu üçün türklər və moğollar, aymaqlar və məiyyətlər,
əfqanlardan və həzarələrdən çeşitli xalq və el Kabilə (188 a) yığışmışdı.
Üstəlik, Xorasan ilə Kabil arası ən qısa olan dağ yolu ilə qar və buz maneəsi
olmasa bir ay qədər sürən bir yoldu, ovalıq üzərindən isə qırx-əlli günlük
yoldu. Bundan başqa, vilayət də hələ mənə könül bağlamamışdı və tərəfdar-
larımızdan heç kim bizim burada qışlamamızı doğru saymırdı.
Mirzələrə üzrümüzü söylədik, lakin qəbul etmədilər, daha artıq israr
etdilər. Nə qədər məzur görmələrini söylədiksə, təkliflərində bir o qədər is-
rar etdilər. Axırda Bədiüzzaman Mirzə, Əbülmöhsün Mirzə və Müzəffər
Mirzə çadırıma qədər gəlib qışda burada qalmağı təklif etdilər. Mirzələrin
üzünə «xeyr» deyə bilmədik.
Belə padşahların şəxsən özlərinin gəlib burada qalmağı təklif etmələri
ilə yanaşı məndə dünyanın insanlarla məskun yerlərində bir bənzəri daha
olmayan və özəlliklə də Sultan Hüseyn Mirzənin dönəmində və onun idarəsi
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
202
altında gözəlliyi və işıltısı on, hətta iyirmi misli artmış olan Heratı görmək
arzusu da çox idi. Bu üzdən burada qalmağı qəbul etdik.
Əbülmöhsün Mirzə öz vilayəti olan Mərvə getdi. İbn Hüseyn Mirzə də
Tün və Qayına getdi. Bədiüzzaman Mirzə ilə Müzəffər Mirzələr də Herata
hərəkət etdilər. İki üç gün sonra mən də arxalarından Çihil-Doxtəran və
Daş-Ribat yoluyla Herata doğru yürüdüm.
Bütün bəyimlər, Payəndə Sultan bəyim, mənim bibim Xədicə bəyim,
Apağ bəyim və Sultan Əbu Səid Mirzənin qızları olan digər bibi bəyimlərin
hamısı Sultan Hüseyn Mirzənin mədrəsəsində toplandılar. Bütün bəyimlər
(188 b) Mirzənin məqbərəsindəydilər, gedib onları gördüm. Öncə Payəndə
Sultan bəyim ilə yükünərək görüşdüm. Ondan sonra Apağ bəyim ilə yükün-
mədən görüşdüm. Sonra Xədicə bəyim ilə yükünərək görüşdüm.
Bir müddət orada oturduq və hafizlər Quran oxuduqdan sonra Xədicə
bəyimin çadırı qurulan güney tərəfindəki mədrəsəyə getdik. Xədicə bəyim
tərəfindən yemək verildi.
Yeməkdən sonra Payəndə Sultan bəyimin evinə getdim. O gecə orada
qaldım. Əvvəlcədən mənə Baği-Nevdə bir yer təyin etmişdilər. Ertəsi gün
gəlib Baği-Nevə endim və Baği-Nevdə bir gecə qaldım. Sonra onu da uyğun
görməyərək Əlişir bəyin [Nəvai] evlərini təyin etdilər və Heratdan gedənə
qədər Əlişir bəyin evlərində qaldım.
Hər iki-üç gündə bir dəfə gedib Baği-Cahanarada Bədiüzzaman Mir-
zənin hüzuruna çıxardım.
MÜZƏFFƏR MĠRZƏNĠN DƏVƏTĠ
Bir neçə gün sonra Müzəffər Mirzə məni evinə dəvət etdi. Müzəffər
Mirzə Baği-Səfiddə otururdu. Xədicə bəyim oradaydı. Cahangir Mirzə də
mənimlə birlikdə gəldi. Xədicə bəyimin hüzurunda yemək verildikdən sonra
Müzəffər Mirzə bizi Babur Mirzənin tikdirmiş olduğu Tarabxana adlı ima-
rətə götürdü. Tarabxanada içki məclisi quruldu.
Tarabxana bağın ortasında yerləşir, iki qatlı, bir az kiçık, lakin olduq-
ca şirin bir imarətdir. Üst qatına bir az artıq bəzək vurmuşlar. Dörd guşəsin-
də dörd hücrə vardır. Bundan başqa, bu dörd hücrənin arasındakı və ortadakı
boşluq tamamən bir ev içidir. (189 a) Hücrələrinin arası dörd şahnişin şək-
lində tikilmiş bir həyətdir. Bu evin hər guşəsi rəsmlərlə süslüdür. Bu imarəti
Babur Mirzə tikdirsə də, bu təsvirlər Sultan Əbu Səid Mirzənin əmri ilə çə-
kilmişdir və onun meydan müharibələrini və çarpışmalarını əkc etdirir.
Şimal tərəfdəki şahnişinə üzbəüz iki döşək qoydular, döşəklərin yan-
ları şimala doğruydu. Bir döşəkdə Müzəffər Mirzə ilə mən oturdum, digər
döşəkdə də Sultan Məsud Mirzə ilə Cahangir Mirzə oturdular. Müzəffər
Mirzənin evində qonaq olduğumuz üçün Müzəffər Mirzə məni özündən yu-
BABURNAMƏ
203
xarıya oturtmuşdu.
Saqilər şərab piyalələrini doldurub dolaşaraq məclisdəkilərə təqdim
etməyə, məclisdəkilər də bu saf şərabları abi-həyat kimi içməyə başladılar.
Məclis qızışdı, şərablar başa vurdu. Məni də içirmək və bu məclisə daxil et-
mək niyyətindəydilər.
Mən gərçi bu vaxta qədər başıma vuracaq dərəcədə şərab içmir və sər-
xoşluğun necə olduğunu bilmirdım, lakin şərab içməyə arzum vardı və bu
vadidən keçməyi könlüm istəyirdi. Uşaqlıqda içkiyə meylim yoxdu və şə-
rabın ləzzətini bilməzdim. Bəzən atam şərab təklif edəndə üzr istəyir (l89 b)
və qəbul etməzdim. Atamdan sonra Xoca [Mövlana] Qazının uğurlu təsiri
ilə zahid və müttəqi idim. Şərab içmək o yana, şübhəli yeməklərdən belə sa-
qınırdım. Sonraları gənclik həvəsi ilə nəfsimə yenilərək şəraba meylim orta-
ya çıxdı, lakin təklif edəcək bir adam yoxdu, hətta şəraba meylimin olduğu-
nu bilən də yoxdu. Meylim olsa da, o zamana qədər tutmadığım bir işi öz-
özünə etmək çətin idi.
«Madam ki bu qədər təklif edirlər və bütün eyş-işrətin səbəb və vasitə-
ləri mükəmməl və hazırdır, Herat kimi arəstə bir şəhərə gəlmişik, indi də iç-
məsəm, nə zaman içərəm» deyə düşündüm və içməyə qərar verərək bu va-
didən keçməyə əzm etdim. Lakin «Bədiüzzaman Mirzə böyük qardaşdır.
Onun əlindən və onun evində içməyib kiçık qardaşının əlindən və kiçık qar-
daşının evində içsəm, xatirinə bir şey gəlir» deyə düşündüm və bu tərəddü-
dümü dilə gətirdim. Bu sözümü məqbul görüb məclisdə bir daha şərab təklif
etmədilər. Bədiüzzaman Mirzə ilə Müzəffər Mirzənin birlikdə olduqları bir
zamanda hər iki mirzənin təklifiylə içməmə qərar verildi.
Məclisdə xanəndələrdən (190 a) Hafiz Hacı ilə Cəlaləddin Mahmud
Neyi vardı. Qulam Sadinin kiçık qardaşı Şadi Beçə çəng çalırdı. Hafiz Hacı
gözəl oxuyurdu. Heratlılar xəfif, nazik və düz oxuyur. Cahangir Mirzənin
Mir Can adlı səmərqəndli bir xanəndəsi vardı, zildən, sərt və usulsüz oxu-
yurdu. Cahangir Mirzə keiflənincə onun oxumasını əmr etdi. Çox zildən,
sərt və zövqsüz oxudu. Xorasanlılar zərifdirlər, onun bu oxumasından biri
qulağını tutdu, digəri də üzünü turşutdu, lakin Mirzəyə görə heç kim ona
mane ola bilmədi.
Axşamdan sonra Tarabxanadan Müzəffər Mirzənin tikdirmiş olduğu
yeni qış evinə gəldik. Bu evə gələndə çox sərxoş olan Yusif Əli Göyəldaş
qalxıb rəqs etdi. Üsul sahibi bir adamdı; yaxşı rəqs etdi. Bu evə gələndə söh-
bət möhkəm qızışdı. Müzəffər Mirzə mənə kəmərilə birlikdə bir qılınc, quzu
dərisindən bir kürk və cins bir boz at verdi. Bu evdə Canik bir türkü söylədi.
Müzəffər Mirzənin Kəttə Mah və Kiçık Mah adlı oğulları vardı. Sərxoş olub
bir az zövqsiz masqaralıqlar elədilər, şənlik axşama qədər davam etdi. Məc-
lis dağıldı. Mən o gecə o evdə qaldım.
Qasım bəy mənə şərab təklif etdikləri xəbərini duyub Zünnun bəyin
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
204
yanına adam göndərmiş, Zünnun bəy də mirzələrə nəsihət edircəsinə sərt
sözlər söyləmiş, onlar da şərab təklifindən tamamən vaz keçmişlər (l90 b).
Dostları ilə paylaş: |