ƏFQAN QƏBĠLƏLƏRĠ ÜSTÜNƏ AXIN
Cümə axşamı günü, ayın on üçündə [=8 sentyabr] Yusif-zey tayfasının
cəzalandırılması məqsədilə hərəkət edib Dih-Yaqub çayının Kabil tərəfində-
ki çayıra endik. Ata minəndə Babacan axtaçı (mehtər) atı bir az tərs tutduğu
üçün hiddətimdən üzünə bir yumruq vurmuş və adsız barmağım dibindən
qırılmışdı. O zaman o qədər ağrımadı, lakin bu yurda gəlib enəndə çox izti-
rab verdi. Bir müddət çox əziyyət çəkdim, yazı yaza bilmırdım. Axırda yax-
şılaşdı.
Bu səfərə çıxdığımız yerdə xalam Dövlət Sultan xanımın Qutlu Mə-
həmməd Barlas adlı südqardaşı Kaşğardan xanım tərəfdən məktub və xəbər
gətirdi. O gün diləzaq əfqanlarmm böyüklərindən Məlik Bu xan ilə Məlik
Musa da gəlib hədiyyələr verərək mülazimət etdilər.
Bazar günü, ayın on altısmda [=11 sentyabr] Qoç bəy gəldi.
Çərşənbə günü, ayın on doqquzunda qalxıb Püt-haqdan keçərək bu
Püt-haq irmağının sahilində hər dəfə endiyimiz yerə endik. Bamyan, Kah-
mərd və Quri kimi Qoç bəyə aid vilayətlər özbəklərə yaxın olduğu üçün
Qoç bəyi bu yürüşdən azad edib ona öz sardığım yaylıq ilə bir dəst paltar
ehsan etdikdən sonra yanımızdan ayrılıb öz vilayətinə getməsinə izin verdim.
Cümə günü, ayın iyirmi birində [=16 sentyabr] Badam-Çeşməyə endik.
(242 b) Ertəsi gün də Barıq-Aba endik. Özüm Qaratuyu gəzib gəldim. Bu
yurdda bir ağacda bal tapıldı.
Mənzildən-mənzilə hərəkət etdik və çərşənbə günü, ayın iyirmi altı-
sında [=21 sentyabr] Baği-Vəfaya endik. Cümə axşamı günü də bu bağda
qaldım.
Cümə günü qalxıb Sultanpurdan keçib endik. O gün Şah Mir Hüseyn
vilayətindən gəldi.
Başlarında Məlik Bu xan və Məlik Musa olmaq üzərə diləzaq böyük-
ləri də o gün gəldilər. Yusif-zeyinin uzaqlaşdırılması üçün Sevad üzərinə
yürümək niyyətilə çıxmışdıq. Lakin diləzaq məlikləri «Heşnəgarda əhali də,
azuqə də çoxdur» deyərək Heşnəgara yürüş üçün israr etdilər. Danışılıb
BABURNAMƏ
259
məsləhət etdikdən sonra Heşnəgarda azuqə çox olduğu üçün oradakı
əfqanların üstünə axın edilməsinə, Heşnəgar və ya Pərşavər kurqanlarından
birindən anbar kimi istifadə edərək bu taxıldan ərzaq hazırlayıb bir dəstə
igidlə birlikdə Şah Mir Hüseynin orada qoyulması qərara alındı. Bu iş üçün
öz vilayətinə gedib hazırlığını görüb gəlmək üzərə Şah Mir Hüseynə on beş
günlük bir müddət üçün izin verildi.
Ertəsi gün qalxıb Cuyi-Şahiyə gəlib endik. Tanrıverdi ilə Sultan Mə-
həmməd Dulday da sonradan bu yurdda olduğumuz vaxt gəlib yetişdilər.
Həmzə də Qunduzdan o gün gəldi.
Bazar günü, ayın sonuncu günü [=25 sentyabr] Cuyi-Şahidən atlana-
raq Qırıq-Arxa (243 a) endik. Mən bir neçə yaxın dostla birlikdə salla gəl-
dim. Bu yurdda ikən bayram hilalı göründü. Dəreyi-Nurdan bir neçə heyvan
yükü şərab gətirmişdilər, axşamdan sonra içki məclisi quruldu. Məclisdə
Mühib Əli Qurçu, Xoca Məhəmməd Əli Kitabdar, Şah [Şüca] bəyin oğlu
Şah Həsən, Sultan Məhəmməd Dulday və Dərviş Məhəmməd Sarban vardı.
Dərviş Məhəmməd tövbəliydi. Kiçıklikdən bəri mənim adətim də eyləydi ki,
içməyən adamı zorla içirtməzdim. Dərviş Məhəmməd hər zaman söhbətlər-
də iştirak edir, amma içməsi üçün heç bir şəkildə israr edilməzdi. Xoca Mə-
həmməd Əli bir seçim şansı qoymadan zorla ona şərab içirtdi.
Bazar ertəsi, bayram günü hərəkət etdik. Yolda baş ağrısından qurtul-
maq üçün məcun yedik. Məcunun təsiri altında ikən xənzəl
1
gətirdilər. Dər-
viş Məhəmməd xənzəli heç görməmişdi. Mən bunun Hindistan quvunu ol-
duğunu söylədim və bir dilim kəsib verdim. İştahla dişlədi və acısı axşama
qədər ağzından getmədi.
Gərm-Çeşmənin təpəsinə enib yemək yedikdən sonra xeyli müddətdən
bəri öz vilayətində olan Ləngər xan da at və bir xeyli məcun hədiyyəsi ilə
gəlib bizə qoşuldu. Oradan qalxıb Yedəbirə endik. İkindi vaxtında bir neçə
yaxın dostla sala minərək bir küruh qədər aşağı gedib çıxdıq.
Ertəsi gün də oradan qalxıb Xeybər keçidinin dibinə (243 b) endik. O
gün Sultan Bəyazid bizim xəbərimizi alınca Bare yoluyla Nilabdan keçərək
arxamızdan gəldi və belə ərz etdi: «Afridi əfqanları ailə və mallarıyla
Baredə otururlar. Çoxlu düyü əkmişlər, tarlalarda düyü yetişmiş, ancaq
yığılmamışdır». Amma biz Heşnəgardakı Yusif-zeyi əfqanlarının üstünə
yürümək niyyətilə yola çıxdığımız üçün ona önəm vermədik.
Günorta Xoca Məhəmməd Əlinin [Kitabdar] çadırında şərab məclisi
oldu. Tam bu məclisdəykən Sultan Tərahi vasitəsilə bu tərəflərə gəlməyimi-
zin səbəbini açıqlayaraq Bəcura, Xoca Kəlana məktub göndərdik. Fərmanın
haşiyəsinə bu beyti yazdım:
Səba, bə lütf bigu an ğəzəli rənara,
Ki sər bə kuhi biyaban to dadeyi-mara.
1
Xənzəl: yabanı qabaq, Hindistanda yetişən acı bir meyvə.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
260
Ey səba, lütfən, o gözələ söylə:
Bizi dağlara və çöllərə atan sənsən.
Oradan sabah tezdən hərəkət edib keçiddən endik və Xeybər boğazın-
dan keçərək Əli-Məscidə gəldik. Oradan günorta üstü hərəkət edib müxəllə-
fatdan ayrılaraq iki pas sonra Kabil çayının sahilinə gəlib bir az uyuduq. Sə-
hər vaxtı bir keçid taparaq sudan keçdik.
Önçülərimiz əfqanlarm xəbər alaraq qaçdıqlarını bildirdi. Yürüyüb Se-
vad çayından keçib əfqanlarm əkinləri arasına endik. Deyilənlərin yarısı,
hətta dörddə biri qədər belə azuqə yox idi. Heşnəgarı bu azuqə ümidi (244
a) ilə gücləndirmək şəklindəki hesabımız baş tutmadı. Bu səfərə qeyrət et-
miş olan diləzaq məliklərinin canları da bu üzdən sıxıldı.
İkindi vaxtı Sevad çayının Kabil tərəfinə keçib endik. Ertəsi gün Se-
vad çayından qalxıb Kabil çayından keçərək endik. Toplantıya qatıla biləcək
bəylər çağrılıb danışıldı və Sultan Bəyazidin dediyi kimi afridi əfqanlarına
axın edib onların malları və azuqəsi ilə birlikdə Perşavər kurqanını hazırla-
yaraq orada əsgər saxlanılmasına qərar verildi. Hindu bəy Koçin və Hast
mirzələri bu mənzildə arxamızdan gəlib yetişdilər.
O gün məcun yedik. Məclisdə Dərviş Məhəmməd Sarban, Məhəmmə-
di Göyəldaş, Gədai Tağayi və Əsəs [Xoca Məhəmməd Əli Tağayi] vardı.
Sonra Şah Həsəni də dəvət etdik. Yeməkdən sonra ikindi vaxtı sala mindik.
Ləngər xan Niyazini də sala çağırdıq. Axşam vaxtı saldan çıxıb ordugaha
gəldik.
Verdiyimiz qərara görə, çayın sahilindən səhər vaxtı qalxıb Camdan
keçərək Əli-Məscid çayının mənbəyinə endik. Arxamızdan gələn Əbülha-
şim Sultan Əli belə dedi: «Ərəfə gecəsi Cuyi-Şahidə Bədəxşandan gələn bir
adama birlikdə Cam çayından keçdim. Mənə Sultan Səid xanın Bədəxşan
üstünə gəldiyini dedi. Mən də bunu padşaha xəbər vermək üçün gəldim».
Bəyləri çağıraraq vəziyyəti dəyərləndirdik. Bu xəbər üzündən kurqanı (244
b) hazırlamağı uyğun görməyərək Bədəxşana getmək üzrə geri döndük.
Ləngər xana xələt geydirib Məhəmməd Əli Cəng-Cəngə köməkçi tə-
yin edərək getməsinə izin verdim. O gecə Xoca Məhəmməd Əlinin [Kitab-
dar] çadırında içki məclisi quruldu. Sabah tezdən buradan qalxıb Xeybər ke-
çidini aşaraq keçidin dibinə endik.
Xızır-xeyl əfqanlarından çox nalayiq hərəkətlər görünmüşdü. Əsgər
gedib-gəlirkən geridə qalan və kənara düşən əsgərlərə ox atıb atlarını götü-
rürdilər. Onlara hədlərini bildirmək və cəzalandırmaq zəruri idi. Bu niyyətlə
səhər vaxtı keçidin altından qalxdıq, günorta yeməyini Dih-Gülamanda ye-
yib atlara da yem verdikdən sonra günorta təkrar atlandıq.
Kabildə olanların oradakı Xızır-xeyl əfqanlarını həbs etmələri və mal-
larını müfəssəl siyahıya alıb yazılı xəbər vermələri və Bədəxşandan da hər
hansı bir xəbər gəlsə, izah edib bir adam vasitəsilə dərhal göndərmələri üçün
BABURNAMƏ
261
Məhəmməd Hüseyn Qurçu təcili Kabilə göndərildi.
O gecə ikinci pasa qədər yürüyüb Sultanpurdan bir az irəlidə endik.
Orada bir az uyuduqdan sonra təkrar atlandıq. Xızır-xeyllər Behar və Mih-
qramdan Qarasuya qədər olan yerlərdə yaşayırlarmış. Sabaha doğru gedib
axınçılar göndərdik. Mallarının və çoluq-çocuqlarının böyük qismi əsgərin
əlinə düşdü. Az bir qismi isə dağa yaxın olduğu üçün oraya qaçaraq qurtul-
du.
Sabah tezdən Kılağuya (245 a) endik. Burada qırqovul aldıq. Geridə
qalmış olan müxəlləfat da o gün gəlib bizə qoşuldu.
Vəziri əfqanları vergilərini hər zaman nizamlı bir şəkildə vermirdilər.
Qorxularından üç yüz qoyun hədiyyə gətirdilər.
Barmağım qırılalı heç bir şey yaza bilmirdim. Bu yurdda bazar günü,
ayın on dördündə [=9 oktyabr] az bir şey yazdım.
Ertəsi gün xırılçı və səmu-xeyl əfqanlarının böyükləri gəldilər. Dilə-
zaq əfqanlarının böyükləri də onların günahlarının bağışlanmasını israrla xa-
hiş etdilər. Günahlarını bağışlayıb əsirləri azad elədik. Vergilərini dörd min
qoyun olaraq müəyyənləşdirib böyüklərinə xələt geydirərək təhsildarlar tə-
yin edib göndərdik.
Bu işi bitirdikdən sonra cümə axşamı günü, ayın on səkkizində [=13
oktyabr] oradan qalxıb Behara və Mihqrama endik, ertəsi gün də Baği-Vəfa-
ya gəldik. Baği-Vəfanın çox gözəl zamanıydı. Meydanlar tamamilə yonca-
lıqdı, nar ağacları saralmışdı. Payız gözəl rəngini almışdı. Ağaclarda narlar
qıpqırmızı olmuşdu. Portağal ağacları yaşıl idi və ağaclardakı portağallar
hələ tam saralmamışdı. Narı bizim vilayətin yaxşı narı qədər olmasa da yax-
şı idi. Baği-Vəfadan ilk dəfə belə bir həzz aldıq. Burada olduğumuz üç-dörd
gün ərzində (245 b) bütün əsgərlər doyunca nar yedi.
Bazar günü oradan hərəkət etdik. Mən bir pəhərə qədər bəzi portağal-
ları payladım. Şah Həsənə iki ağacın portağalı ehsan edildi, bəzi igidlərə bir
ağacın portağalı, bəzilərinə iki adama bir ağacın portağalı ehsan edildi. Qış-
da Ləmqanı seyr etmək niyyətində olduğum üçün hovuz kənarındakı iyirmi-
yə qədər portağal ağacının mənim üçün qorunmasını əmr etdim. O gün Gən-
dəməyə, ertəsi gün isə Çiydəliyə endik.
Axşama yaxın şərab məclisi quruldu. İçkilərin çoxu orada idi. Söhbət
sona çatarkən Qasım bəyin bacısı oğlu Gədai Behcət xeyli masqaralıq elədi.
Sərxoş olunca mənim yanımdakı yastığa söykəndi. Gədai Tağayi onu məc-
lisdən əlində qaldırıb çıxardı.
Sabah tezdən o yurddan qalxdıq. Quru say tərəfindəki Barıq-Abı bir
aşağı-bir yuxarı dolaşmağa getdim. Bir neçə sərv ağacı fövqəladə gözəl sa-
ralmışdı. Orada enib yılqıran yeməyi yedik. Payızın şərəfinə şərab içdik.
Yoldan qoyun gətirərək kabab çəkməyi əmr etdim. Palıd budaqlarına od vu-
rub seyr etdik.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
262
Molla Əbdülməlik Divanə gəlməkdə olduğum xəbərini Kabilə apar-
maq üçün izin istədi. Molla Əbdülməlikə bu izin verilərək Kabilə göndərildi.
Həsən Nəbirə də məni görmək üçün Mirzə xanın [Sultan Veys] yanından
gəlmişdi, burada gəlib (246 a) mülazimət etdi. Günortaya qədər orada içdik,
sonra hərəkət etdik.
Məclisdəkilər çox sərxoş olmuşdular. Seyid Qasım elə sərxoş olmuşdu
ki, iki nökəri onu at üstünə qoyaraq çətinliklə ordugaha götürdü. Dost Mə-
həmməd Bağır da elə sərxoş olmuşdu ki, Emin Məhəmməd Tarxan ilə Məsti
Çöhrə nə qədər çalışsalar da, onu ata mindirə bilmirlər. Başına su tökürlər,
yenə olmur. Bu arada xeyli əfqan ortaya çıxır. Emin Məhəmməd Tarxan
şərabın təsiri ilə «Onu bu şəkildə düşmənin əlinə verməkdənsə, başını kəsib
aparım» deyə düşünür və min bir çətinliklə atın üstünə qoyub gətirirlər.
Gecə yarısı Kabilə gəldik. Kaşğara Sultan Səid xanın yanına elçi ola-
raq getmiş olan Qulu bəy [Arğun] geri qayıtmışdı, sabah divana gəlib müla-
zimət etdi. Qulu bəylə birlikdə Bişkə Mirzə İtərçini elçiliyə göndərmişdi, o,
vilayətin məhsulundan bir qədər hədiyyə gətirdi.
Çərşənbə günü, zülqədə ayının ilk günü [=25 oktyabr] Kabilin məzarı
qarşısına gedib tək başıma səbuhi içdim. Məclis əhli sonra bir-bir, iki-iki
gəldi. Günəş doğandan sonra Baği-Bənövşəyə gedib hovuz kənarında içdik.
Günortaya doğru uyuduq və günorta təkrar içdik. Bu günorta söhbətində
bundan əvvəlki söhbətlərdə şərab təklif edilməyən Tanrıqulu bəylə Məhən-
diyə (246 b) şərab verdim. Yatsı vaxtı hamama gəldim. O gecəni hamamda
keçirdim.
Cümə axşamı günü Yəhya Nuhani başda olmaq üzrə Hindistan tüccar-
larına xələtlər ehsan edərək getmələrinə izin verdim. Şənbə günü, ayın dör-
dündə isə [=28 oktyabr] Kaşğardan gələn Bişkə Mirzəyə xələt geydirilərək
ehsanlarla birlikdə getməsinə izin verdim.
Bazar günü qapı üzərindəki kiçık rəsm salonunda söhbət etdik. Dar bir
hücrə olmasına baxmayaraq məclisdə on altı adam vardı.
BABURUN XƏZAN SEYR ETMƏK ÜÇÜN ĠSTALĠFƏ GETMƏSĠ
Çərşənbə axşamı günü xəzan seyr etmək üçün İstalifə getdim. O gün
məcun yemişdim. Gecə çox yağış yağdı. Mənimlə birlikdə gələn bəylərin və
içkilərin çoxu Baği-Kəlan içində qurulmuş olan çadırıma girdilər.
Ertəsi gün bu bağda şərab məclisi qurduq və axşama qədər içdik. Sa-
bah olanda isə səbuhi elədik. Sərxoş olaraq uyuyub günorta vaxtı İstalifdən
hərəkət etdik, yolda məcun yedik. İkindi vaxtına yaxın Bihzadiyə gəldik.
Xəzan fövqəladə gözəl olmuşdu. Xəzan seyri zamanı şəraba meylli
olanlar içki istəməyə başladılar. Məcun yemiş olmamıza baxmayaraq xəzan
fövqəladə gözəl olduğu üçün xəzana uğrayan ağacların altında oturaraq şə-
BABURNAMƏ
263
rab içdik. Yatsı vaxtına qədər eyni yerdə söhbət etdik. Molla Mahmud Xə-
lifə gəldi. Onu da söhbətə dəvət etdik. Abdullah [Kitabdar] yaman sərxoşdu.
Xəlifənin ağzından bir söz çıxdı, (247 a) Abdullah isə Molla Mahmudun
fərqində olmadan bu misranı oxudu:
Bər hər ki bengəri be həmin dağ mübtəla əst.
Kimə baxsan, bu dərdə mübtəladır.
Molla Mahmud ayıqdı, bu misranı oxuduğu üçün Abdullahı zarafatla
daşlamağa başladı. Abdullah durumun fərqinə varınca, təlaşlandı və onu ya-
tışdırmaq üçün xeyli şirin söz söylədi.
Cümə axşamı günü xəzanı seyr edib axşamdan sonra çarbağa gəlib
endim. Cümə günü, ayın on altısında [=9 noyabr] Baği-Bənövşədə məcun
yeyib bəzi yaxın dostlarla gəmiyə mindik. Hümayun ilə Kamran [Mirzə] də
bir az sonra gəldilər. Hümayun məharət göstərərək bir ördək vurdu.
Şənbə günü, ayın on səkkizində [=11 noyabr] çarbağdan gecə yarısı
hərəkət etdim. Mühafizləri və mehtərləri geri göndərdim. Molla Baba kör-
püsündən keçib Divrin boğazından çıxaraq Quş-Nadiri və bazarların kəhrizi
ni xırsxana arxasından dönərək sabah tezdən Turdu bəy Xaksarın kəhrizinə
gəldim. Turdu bəy bunu xəbər alıb təlaşla qoşaraq qarşıma gəldi.
Turdu bəyin kasıblığı məlumdu. Yanımda yüz şahruxi götürmüşdüm.
Turdu bəyə verdim və «Şərabı və digər gərəkli şeyləri hazırla, tək və ləvən-
danə bir məclis istəyirəm» dedim. Turdu bəy şərab üçün Bihzadi tərəfinə
getdi. Atımı Turdu bəyin adamlarından birinə verdim və gedib kəhrizin ar-
xasında bir təpədə oturdum. Bir pas keçmişdi ki, (247 b) Turdu bəy bir kuzə
şərab gətirdi. Qarşılıqlı oturub içməyə başladıq.
Turdu bəy şərab gətirdiyi vaxt Məhəmməd Qasım Barlas ilə Şahzadə
[Şah İsmayılın oğlu Təhmasib] bunu eşitmişlər. Məndən xəbərləri olmadan
Turdu bəyin arxasınca piyada gəldilər. Onları da söhbətə dəvət etdik.
Turdu bəy dedi: «Bülbül İnəkə sizinlə şərab içməyi arzu edir».
«Mən də bir qadının içdiyini heç görmədim, çağırın» dedim.
Şahi adlı bir qələndər ilə kəhrizli bir rübab çalanı da söhbətə dəvət et-
dik. Axşama qədər kəhrizin arxasındakı təpədə oturub içdik. Ondan sonra da
Turdu bəyin evinə gedib yatsı vaxtına qədər şam ışığında içdik. Gözəl və
dedi-qodusuz bir məclis oldu. Mən yatdım. Məclisdəkilər təkrar bir evə ge-
dib nağara vaxtına qədər içdilər. Bülbül İnəkə gəlib mənə çox cilvələr etdi.
Axırda özümü sərxoşluğa vurub qurtuldum.
O birilər fərqinə varmadan tək başıma İstərğəcə getməyi düşünürdum,
amma onlar xəbər tutunca, mümkün olmadı. Axırda nağara vaxtı atlandım.
Turdu bəy ilə Şahzadəyə xəbər göndərib üçümüz atlara minərək İstərğəc tə-
rəfinə hərəkət etdik. Fərz vaxtı İstalifin altında olan Xoca-Həsənə vardıq.
Bir müddət atlardan enərək məcun yeyib xəzan seyr etdik.
Günəş doğarkən İstalif (248 a) bağına enib üzüm yedik və oradan İs-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
264
tərğəcə tabe olan Xoca-Şəhaba enib uyuduq. Ata Miraxurun evi oralarda
imiş. Uyğudan qalxıncaya qədər yemək və bir kuzə şərab hazırlamış.
Xəzan çox gözəldi. Bir neçə qədəh içib hərəkət etdik. Günorta vaxtı
İstərğəcda xəzanın ən gözəl olduğu bağa enib söhbət etdik. Qısa bir müddət
sonra Xoca Məhəmməd Emin gəldi. Yatsı vaxtına qədər içdik. O gün və ge-
cə Kabildən Abdullah [Kitabdar], Əsəs [Xoca Məhəmməd Əli Tağayi], Nur
bəy və Yusif Əli gəldilər. Sabah tezdən yemək yeyib atlandıq, İstərğəcin al-
tındakı Baği-Padişahini seyr etdik.
Bir alma ağacında çox gözəl bir xəzan görüntüsü yaranmışdı. Hər bir
budağında beş-altı yarpaq düzgün bir biçimdə qalmışdı, elə gözəldi ki, rəs-
samlar uğraşsalar belə rəsm edə bilməzdilər.
İstərğəcdən hərəkət edib Xoca-Həsəndə yemək yedikdən sonra axşam
üstü Bihzadiyə gəlib Xoca Məhəmməd Eminin İmam Məhəmməd adlı nökə-
rinin evində içdik. Ertəsi çərşənbə axşamı günü Kabil çarbağına gəldim.
Cümə axşamı günü, ayın iyirmi üçündə, oradan qalxıb qalaya girdim.
Cümə günü Məhəmməd Əli Heydər Riqabdar bir ağ şahin tutub hədiy-
yə etdi.
Şənbə günü, ayın iyirmi beşində Çinar-Bağda məclis quruldu. Yatsı
vaxtı hərəkət etdik. Seyid Qasım keçən olaydan dolayı incik idi, gələrkən
onun evinə enib bir neçə qədəh içdik.
Cümə axşamı günü, zilhiccə (248 b) ayının ilk günü [=24 noyabr]
Qəndəhardan Tacəddin Mahmud gəlib mülazimət etdi.
Bazar ertəsi günü, ayın on doqquzunda [=12 dekabr] Məhəmməd Əli
Cəng-Cəng Nilabdan gəldi.
Çərşənbə axşamı günü, ayın iyirmisində Səngər xan Cəncuhə Bxirə-
dən gəlib bizə qoşuldu.
Cümə günü, ayın iyirmi üçündə Əlişir bəyin [Nəvai] dörd divanından
gözəlliyinə və vəznlərinə görə ən gözəl qəzəl və beytlərini seçib qurtardım.
Çərşənbə axşamı günü, ayın iyirmi yeddisində [=20 dekabr] ərkdə bir
məclis quruldu və burada hər kəsin sərxoş olunca getməsi və bir daha söh-
bətə qatılmaması əmr edildi.
Cümə günü, zilhiccə ayının axırıncı günü [=22 dekabr] Ləmqanı seyr
etmək üçün atlandım.
BABURNAMƏ
265
KABİL-926 (23 DEKABR 1519 - 12 DEKABR 1520)
DOQQUZ YÜZ ĠYĠRMĠ ALTINCI ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ
Şənbə günü, məhərrəm ayının ilk günü [=23 dekabr 1519] Xoca-Seya-
rana gəldik. Təpə üzərində, yeni açılmış bir arxın kənarında şərab məclisi
düzəldi. Sabah qalxıb Xoca-Rigi-Rəvanı seyr edərək Seyid Qasımın Bülbül
köşkünə enib söhbət elədik. Sabah oradan qalxıb məcun yeyərək gedib Bil-
kərə endik. Gecə içdikdən sonra bir də səbuhi məclisi qurduq və günorta ge-
dib Dürnaməyə endik. Şərab məclisi oldu. Sabah da yenə səbuhi məclisi qu-
ruldu. Dürnamənin böyüyü olan Haqdad mənə bağıni hədiyyə etdi.
Cümə axşamı günü qalxıb Nicravda taciklərin kəndinə endik.
Cümə günü isə Çihil-Külbə ilə Baran çayı arasındakı dağda ov etdik.
Xeyli geyik vurduq. Əlim qırılandan (249 a) bəri ox atmırdım. Çox sərt ol-
mayan bir yayla bir geyiyin baldırına ox atdım, ox tüklü qisminın yarısına
qədər batdı. İkindi üstü dönüb Nicrava gəldik.
Ertəsi gün də Nicrav əhalisinin cizyəsi altmış misqal qızıl olaraq təyin
olundu.
BABUR LƏMQANI SEYR ETMƏYƏ GEDĠR
Bazar ertəsi günü Ləmqanı seyr etmək niyyətilə atlandıq. Bu gəzintidə
Hümayunun da bizimlə birlikdə olmasını düşünmüşdüm, amma qalmaq ar-
zusunda olduğunu söylədi və Kürə keçidində geri dönməsinə izin verdim.
Gedib Bədrava endik. Oradan Uluğbuya gəldik.
Baran çayında ovçular bir qədər balıq tutdular, ikindi üstü bir sala mi-
nərək içki içdik. Axşam vaxtından bir az sonra da saldan çıxıb ağ çadıra ge-
dib içməyə davam etdik. Heydər Ələmdar Davərtin kafirlərinin yanına gön-
dərilmişdi, Badic dibində bu kafirlərin böyükləri bir neçə tuluq şərab gətirib
mülazimət etdilər.
Keçiddən enəndə çoxlu çəyirtgə gördük. Ertəsi gün də sala minib mə-
cun yedik və Bulandan bir az aşağıda saldan çıxaraq ordugaha gəldik, iki sal
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
266
halında gəldik.
Cümə günü qalxıb Məndravərdən bir az aşağıdakı bir dağ ətəyinə en-
dik. Axşam şərab məclisi yapıldı.
Şənbə günü sala minib Dərutə boğazından keçərək Cahannümanın bir
az yuxarısında saldan çıxıb Adinapur önündəki Baği-Vəfaya gəldik. Nigən-
xar tüməninin hakimi Qiyam bəy Orduşah saldan çıxanda gəlib sədaqətini
bildirdi.
Bir müddətdir Nilabda olan Ləngər xan (249 b) Niyazi də yolda gəlib
mülazimət etdi. Baği-Vəfaya endik. Portağalları gözəl saralmış, səbzələri
gözəl yetişmişdi, fövqəladə gözəldi. Beş-altı-gün Baği-Vəfada qaldıq.
Qırx yaşımda içkiyi buraxmaq niyyətində idim və buna da bir ildən az
bir müddət qaldığı üçün ifrat dərəcədə içirdim.
Bazar günü, ayın on altısmda [=7 yanvar 1520] səbuhidən sonra ayıla-
raq məcun yediyimiz vaxt Molla Yarək pəncgahda müxəmməs formasında
bəstələdiyi nəqşi çaldı. Gözəl bir nəqş bəstələmişdi. Xeyli zamandır belə iş-
lərlə məşğul olmurdum. Məndə də bir şey bəstələmək arzusu doğdu. Yeri
gələndə bəhs edəcəyim üzrə, bu münasibətlə çahargah sövtünü bəstələdim.
Çərşənbə günü səbuhi zamanı zarafatla: «Sartca oxuyan hər kəs bir
qədəh içsin» dedi. Bu surətlə çox adam qədəh qaldırdı. Sübh namazı vaxtı
çəmən ortasındakı ağacların arasında oturduq və «Türkcə oxuyan hər kəs bir
qədəh içsin» dedim. Bu dəfə də çoxlu adam qədəh qaldırdı. Günəş doğunca
portağalların dibinə, hovuzun kənarına gedib içdik.
Ertəsi gün Dutədən sala minib Cuyi-Şahidən keçib Ətərə vardıq. Ətər-
dən qalxıb Dəreyi-Nuru seyr edərək Susan kəndinə qədər getdikdən sonra
geri qayıdıb Əmləyə endik.
Xoca Kəlan Bəcuru (250 a) yaxşı idarə edirdi. Mənim müsahibim ol-
duğu üçün onu geri çağıraraq Bəcura Şah Hüseyni hakim təyin etdik. Şənbə
günü, ayın iyirmi ikisində [=13 yanvar] Şah Hüseynin getməsinə izin ver-
dim.
O gün də Əmlədə içdik. Ertəsi gün yağmur altında Künərdə Məlikqu-
lunun evinin yerləşdiyi Küləqrama gəldik, onun ortancıl oğlunun portağal
sahəsinə baxan evinə endik. Yağmur yüzündən portağallığa getmədən o ev-
də içdik. Yağmur fövqəladə çox yağdı. Bir tilsim bilirdim, Molla Əli xana
öyrətdim. Dörd kağıza yazıb dörd tərəfə asdı. Yağış dərhal dayandı, hava
açılmağa başladı.
Sabah bir sala mindik, başqa bir sala da igidlər mindilər. Bəcur, Sevad,
Künər və o civarda bir növ boza düzəldirlər. Kim deyilən bir şeydən, ot kök-
lərindən və bəzi ədviyyatdan düzəldirlər. Çörək kimi yuvarlaq edir, quruda-
raq saxlayırlar. Bozanın mayası həmən kim maddəsidir. Bəzi bozalar çox
ləzzət verir, lakin çox duzlu və dadsız olur. Bu bozadan içmək istədik. Lakin
duzluluğu üzündən içəməyərək məcuna üstünlük verdik.
BABURNAMƏ
267
Digər sala minmiş olan Əsəs [Xoca Məhəmməd Əli Tağayi], Həsən
İgrək və Məsti Çöhrəyə bu bozadan içmələrini əmr etdim. Həsən İgrək içib
sərxoş oldu, özünü nalayiq aparmağa başladı. (250 b) Əsəs də çox sərxoş ol-
du və bir çox çirkin hərəkətlər elədi. O qədər narahat olduq ki, onu saldan
çıxarıb suyun digər tərəfinə keçirməyi düşündüm. Bəziləri rica edərək araya
girdilər.
O vaxt Bəcuru Şah Mir Hüseynə əta edərək Xoca Kəlanı da müsahib
olduğu üçün yanımıza çağırmışdıq. Onun Bəcurda qalması çox uzadı. Bə-
curda işlərin artıq yolunda olduğunu təsəvvür edirdim. Şah Mir Hüseyn Bə-
cura gedərkən Künər çayının keçidində bizə rast gəldi. Çağırıb şifahi bəzi
əmrlər verdikdən sonra bir xassə zireh ehsan edərək getməsinə izin verdim.
Nurgilin qarşısına gələndə bir qoca gəlib sədəqə istədi. Saldakılar ona
paltar, sarıq və dəsmal kimi şeylər verdilər, ixtiyar xeyli əşya yığdı. Yarı
yolda pis bir yerdə sal təhlükəli bir yerə çarpdı. Çox qoxduq. Düzdür, sal
batmadı, lakin Mir Məhəmməd Caləban suya düşdü.
Gecəni Ətərin yaxınlığında keçirdik. Çərşənbə axşamı günü Məndra-
vərə gəldik. Qutlu Qədəm ilə atası Dövlət Qədəm [Qaravul] qalanın içində
bir məclis düzəltmişdilər. Düzü, səfasız bir yerdi, lakin onların xatiri üçün
bir neçə qədəh içib ikindi üstü ordugaha gəldik.
Çərşənbə günü Kəngdər çeşməsinə gedib seyr etdik. Kəngdər Məndra-
vər tüməninə tabe bir kənddür. Bütün Ləmqanatda yalnızca bu kənddə xur-
ma vardır. Bu kənd dağ ətəyindən bir az yuxarıda (251 a) yerləşir. Xurmalı-
ğı şərq tərəfindədir. Bu çeşmə də xurmalığın yanında və maili bir yerdədir.
Çeşmə başından altı-yeddi kari aşağıda, daşları yığıb bir araya gətirərək qüsl
etmək üçün bir sığınaq düzəltmişlər. Bu sığınağa gələn çayı o şəkildə yük-
səltmişlər ki, su qüsl edən adamın başına tökülür. Çeşmənin suyu çox dur-
ğundur, qış günləri suyu əvvəlcə bir az soyuq təsir bağışlayır, lakin suda
qaldıqca insana xoş gəlir.
Cümə axşamı günü Şir xan Tərkəlani bizi evinə çağırıb ziyafət verdi.
Günorta oradan qalxıb bu iş üçün özəl olaraq düzəldilmiş balıqxanalarda ba-
lıq tutdular. Balıqxananın necə olduğundan daha əvvəl söz açmışdım.
Cümə günü Xoca Mirmiran kəndinün yaxınına endik. Axşam üstü
məclis quruldu.
Şənbə günü Əlişəng ilə Əlingar arasındakı dağda ova çıxdıq. Bir tərəf-
dən əlingarlılar və bir tərəfdən da əlişənglilər dairə quraraq geyikləri dağdan
endirdilər. Çox geyik vurduq. Ovdan dönüb Əlingarda məliklərin bağına
enib məclis qurduq.
Qabaq dişimin yarısı qırılıb yarısı qalmışdı və o gün yemək əsnasında
bu qalan yarısı da qırıldı.
Ertəsi gün qalxıb balıqlara tor atdırdıq. Günortaya yaxın Əlişəngə ge-
dərək bağda içdik. Ertəsi gün də pis hərəkətlər edib haqsız yerə qan tökmüş
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
268
olan Əlişəng məliki Həmzə xan qan davacılarına təslim edildi, qisas aldılar.
Çərşənbə axşamı (251 b) günü, əvrad
1
oxuduqdan sonra Yanbulaq yo-
luyla Kabilə doğru hərəkət etdik. İkindi çağı Uluğbudan çayı keçib axşam
vaxtı Qaratuya gəldik, atlara yem verildi. Əlimizdə olan şeylərdən yemək
hazırlandı. Atlar arpalarını bitirincə hərəkət etdik
2
.
1
Əvrad: vird sözünün cəmidir, oxunması adət halına gələn dualar.
2
Baburun xatirələrinin bir qismi itmişdir. 926-cı ilin əvvəllərindən, yəni 12 dekabr
1520-ci ildən 932-ci ilə, yəni 18 oktyabr 1525-ci ilə qədər olan hissəsi yoxdur.
Bu müddət ərzində aşağıdakı hadisələr baş vermişdir. 926-cı ildə Babur üçüncü Hindis-
tan səfərinə çıxmışdır. Həmin il Xan Mirzə Bədəxşanda öldüyü üçün Babur böyük oğlu Hü-
mayunu oraya vali təyin etmişdir. Qəndəhar bölgəsini ələ keçirdikdən sonra Qəhdəhar şəhə-
rini almağa çalışmış və 928-ci ildə buna nail olmuşdur.
929-cu ildən etibarən Baburun Hindistandakı işləri də asanlaşmışdır, çünki bəzi əfqan
bəyləri Sultan İbrahim Ludiyə qarşı mübarizədə ondan kömək istəmişlər. Bu bəylərin dəstə-
yindən faydalanan Babur 930-cu ildə yenidən Hindistana girmiş, Lahor və Dibalpur şəhər-
lərini almış, Pəncabın böyük hissəsini ələ keçirmişdir. Ancaq Babur Kabilə döndükdən son-
ra ona kömək edən əfqan bəyləri Pəncabı almaq sevdasına düşmüşlər.
BABURNAMƏ
269
Dostları ilə paylaş: |