Mustaqil ish Mavzu: Fiziokratlar maktabi. F. Kenening iqtisodiy jadvali Reja:  Fiziokratizm iqtisodiy ta’limoti

Ishlab chiqarish
Xarid
Ishlab chiqarishning bir yillik hajmi
I
II
III
Fermerlar
2
1
2
5
Yer egalari
2
0
0
2
Hunarmandlar
1
1
0
2
Yakuniy xarid
5
2
2
9

Jadvalda F.Kenye iqtisodiy ta'limotining asosiy tomonlari: uning "sof mahsulot" va 
"kapital", unumli va unumsiz sinflar to`g`risidagi ta'limoti aks etgan; unda muallifning 
kapitalistik ishlab chiqarish usulining himoyachisi sifatidagi sinfiy pozitsiyasi ham 
ko`rinib turibdi. F.Kenye takror ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilishga kirishganda 
baholarning o`zgarmasligini asos qilib oladi (bunda almashuv ekvivalentlik tamoyili 
asosida ro`y beryapti deb faraz qilinadi). Bu jarayon tashqi bozordan abstraksiya qilinadi 
(ya'ni bu xodisa faqat ichki bozor sharoitida ro`y beryapti deb qarash kerak). 

Qishloq xo`jalik yilining oxiri hosil yig`ib olish tugallangan davr muomala (aylanish) 
momentining boshlang`ich punkti qilib olingan. Dehqonchilik yalpi mahsulotining 
qiymati 5 mlrd livr (1799 yilgacha amal qilgan o`sha davrdagi Fransiya pul birligi) bo`lib 
(4 mlrd oziq-ovqat, 1 mlrd xomashyo), u unumli sinf vakillariga (fermerlarga) tegishli, 
shundan 1 mlrd sarflangan asosiy kapital qiymatini qoplaydi. Jami asosiy kapital 
("boshlang`ich avans") 10 mlrd livrga teng deb qabul qilinsa, u ta'mirlashga 
(amortizatsiyaga) muhtoj, ya'ni har yili o`zining boshlang`ich qiymatiga nisbatan 10 foiz 
yeyiladi (eskiradi) deb hisoblanadi. Aylanma kapital ("yillik avans") 2 mlrd, "sof 
mahsulot" qiymati 2 mlrd, "unumsiz sinf" o`tgan davr mobaynida ishlab chiqilgan 2 mlrd 
livrlik mahsulotga ega. 

"Iqtisodiy jadval"da takroriy ishlab chiqarishni tahlil qilish asosida olingan muhim ilmiy 
xulosa shundaki, unda ayrim-ayrim oldi-sotdi aktlari qarab chiqilmabirlashtirilgansdan, 

---

ko`plab individual aktlar sinflar o`rtasidagi muomalaga. Ana shu sinflar o`rtasidagi 
muomala F.Kenye tadqiqotining predmeti edi. Olim aylanish (muomala)ni takror ishlab 
chiqarish jarayonining shakli sifatida, pul muomalasini esa kapitalning aylanish momenti 
sifatidagina qarab chiqishga uringan. 

F. Kenye iqtisodiyot tarixida birinchi bo`lib makroekonomik modellashtirishni amalga 
oshirgan edi. 

F.Kenyening ijodi nihoyatda yuqori baholangan edi. 

Fransuz iqtisodchisi Mirabo V.R. (1715-1789) fikricha, dunyo paydo bo`lganidan buyon 
asosan uchta kashfiyot siyosiy jamiyatlar mustahkamlanishiga ko`mak bergan: 1) yozuv; 
2) tanga; 3) "Iqtisodiy jadval". 

F.Kenye ta'limotida bir qancha kamchiliklar mavjud, sinflar to`g`risidagi g`oyada 
izchillik va ilmiylik yo`q. Sanoatchilar ("unumsiz sinf") ishlab chiqarish vositalaridan 
mahrum etilgan (chunki mahsulotning hammasi sotib yuboriladi) va ularda ishlab 
chiqarishni qaytadan boshlash imkoniyati yo`q (vaholanki, hunarmandlar asosiy kapitalga 
ega). Ammo F.Kenyening jadvali iqtisodiyot tarixida birinchi marta natural, ya'ni tovar 
va pul holidagi moddiy ne'matlarning makroekonomik zanjiridir. Undagi g`oyalar 
bo`lajak iqtisodiy modellarning kurtagi bo`lib qoldi. 

E”tiboringiz uchun raxmat 
http://hozir.org 

---