Samarali foydalanish tamoyillari: muammo va ilmiy-amaliy konferensiya

 
67 
 
 

70 

---

6. 
KON LAHIMINI O'TISHDA BURG'ILASH-PORTLATISH 
ISHLARINING SAMARADORLIGINI OSHIRISH 
Toshtemirov Umarali To
li 
t.f.f.d (PhD), v.v.b dots., Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika 
universiteti Olmaliq filiali, Olmaliq shahar 
Talaba, Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq 
filiali, Olmaliq shahar 
Ma`mirov U. 
Talaba, Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq 
filiali, Olmaliq shahar 
Mirzakalonov D. 
Talaba, Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq 
filiali, Olmaliq shahar 
E-mail: 
[e-mail]
Annotatsiya: ushbu maqolada konchilik korxonalarining muvaffaqiyatli 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha kompleks vazifalarni hal qilish bilan uzviy 
bog'liqligi 
 
Kalit 
 
 jinsi, skvajina, shpur, lahim, 
 portlash, portlovchi 
modda, yoriq, ezilish, zona. 
Yangi konlar va konlarni qurish va rekonstruksiya qilish ishlari katta hajmdagi 
kon lahimlarini 
amalga oshirishni talab qiladi, ularning uzunligi faqat bitta 
korxonada o'nlab kilometrlarga yetishi mumkin. Ishlab chiqarish samaradorligini 
18 
Burg'ilash-portlatish ishlarining oqilona parametrlarini hisoblash zamonaviy 
konchilikda eng qiyin masalalardan biri hisoblanadi. 
Lahim o'tish ishlari olib borilayotgan vaqtda 
jinslarini kerakli 
sifatli maydalanishi, lahim 
yuqoriligi, shpurdan foydalanish koeffitsiyenti 

---

yuqori 
va 
jinslarining zarur 
parchalanishini 
ta'minlash bo'yicha yuqori talablar qo'yiladi. Ushbu vazifalar burg'ilash-portlatish 
ishlari yordamida kon lahimlarini 
ishlarini olib boradigan barcha konlar uchun 
dolzarbdir. 
Burg'ilash - portlatish ishlarining parametrlarini hisoblash uchun yer osti kon 
ishlarini olib borishda mavjud bo'lganlardan farq qiladigan usul taklif etiladi, chunki 
emas, 
bo'lish zonasining radiusini aniqlashga asoslangan.
Konchilik sanoatining asosiy muammolaridan biri bu portlatish ishlarida tog' 
jinslarini kondinsion 
maydalashdir. Burg'ilash - portlatish ishlari kon 
ishlarini olib borishda foydali qazilmalarni qazib olish texnologik jarayonlari birinchi 
bosqichidir. Portlashning sifati, kon massasini ajratib tayyorlashda, yuklashda, qayta 
ishlash bilan bog'liq barcha keyingi texnologik jarayonlarga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Tadqiqot usuli. 
-portlatish ishlari parametrlarining qanchalik to'g'ri 
darajada o'zgarishi mumkin. Ma'lumki, lahim 
ishlarida, portlashdan keyin 
jinslarining kerakli darajada parchalanishini va uni sifatli maydalanishini, lahim 
devorlarining yuqori turg'unligini va ularning konstruktsiyasini ta'minlash bo'yicha 
burg'ilash - portlatish ishlariga yuqori talablar qo'yiladi. 
Ishni bajarishda keng 
qamrovli tadqiqot usuli qo'llanildi, jumladan: ilmiy-texnik axborotni tahlil qilish va 
umumlashtirish, grafoanalitik modellashtirish, texnik-iqtisodiy tahlil. 
Hozirgi vaqtda 
-portlatish ishlari parametrlarini hisoblashning mavjud usullarining 
aksariyati portlovchi moddalarning solishtirma sarfini birlamchi aniqlashga asoslangan 
19 
[1; 13-24-
moddalarning sarfini hisoblash formulalarida koeffitsiyentlardan foydalanishdir. 
Natijada, 
-portlatish ishlari parametrlari o'rtacha qiymatlarga muvofiq 
belgilanadi, bu esa portlatish ishlarining samaradorligiga salbiy ta'sir qiladi. Bularning 
barchasi 
burg'ilash-portlatish ishlarining 
parametrlarini hisoblash va qazib olish 
usullarini ishlab chiqish uchun boshqa yondashuvni talab qildi. B. N. Kutuzov 

---

tomonidan taklif etilgan " 
jinslarini portlovchi modda zaryadlari bilan 
parchalashning yangi nazariyasi" ga ko'ra, ezilish va yoriqlar zonasining radiuslarini 
aniqlash uning asosini tashkil etdi [2; 96-b]. 
Ayni paytda, u ketma-ketlikdagi portlovchi modda zaryadi portlatilganda ikki 
zonasini hosil bo'ladi deb topildi, bular jumladan ezilish va yoriqlar zonasi. 
-
portlatish ishlari
parametlarini aniqlashning tavsiya etilgan usuli bu ikki zonaning 
Ushbu tadqiqot ishi natijasida muhokamalar:
to'g'ri prizmatik 
shakllantirishda tog' jinslarining qovushqoqligini va 
ezilish zonasining 
hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak; 
-portlatish ishlari pasporti 
lahim kavjoyi yuzasiga ishlab 
chiqilgan 
bo'ylab shpurlarni joylashtirish va grafik usuli bilan amalga 
oshirilishi tavsiya etiladi; 
maydalash zonalarining o'lchamlarini aniqlash usullaridan foydalanish, portlovchi 
modda sarfini, burg'ilash ishlari hajmini kamaytirishni ta'minlaydi, shu bilan birga 
shpurdan foydalanish koeffitsiyenti 
ni oshiradi. 
Xulosa. Bir ochiq yuzaga ega bo'lgan kavjoyda, burg'ilash-portlatish ishlari 
yordamida lahim 
shpurdan foydalanish koeffitsiyenti (
yuqori 
uchun biz ikkinchi ochiq yuzani yaratishimiz kerak.
Shpurdan foydalanish koeffitsiyenti 
yuqori 
ni 
20 
skvajinalari birgalikda 
Rossiya va xorijiy davlat konlarida portlatish 
ishlarini olib borish amaliyoti shuni ko'rsatadiki, kompensatsiya (zaryadlanmaydigan) 
skvajina diametrining oshishi bilan portlatish ishlarining samaradorligi oshadi.

---

Kompensatsiya skvajinalari va 
shpurlar soni kon-geologik sharoitga va 
kon lahimining 
kesim yuzasiga bog'liq. Kompensatsiya skvajinalarining 
eng keng tarqalgan diametrlari: 76 va 102 mm, ularning soni 1 dan 4 tagacha o'zgaradi. 
ba'zi hollarda 3 dan 6 tagacha bo'lgan miqdorda kompensatsion shpurlar qo'llaniladi, 
ularning diametri odatda zaryadlangan shpur bilan bir xil bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar: 
BINO VA INSHOOTLARNI BARPO ETISHDA ASOS VA 
POYDEVORLARNING 
XUSUSIYATLARI 
Uzakov Sherbek Akbarovich 
Assistent, Toshkent davlat transport universiteti, Toshkent
E-mail: 
[e-mail]
Assistent, Toshkent davlat transport universiteti, Toshkent
E-mail: 
[e-mail]