231 mavzu: raqamli iqtisodiyot bugungi kunda muallif

Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari 
Albatta, 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining 
rivojlanishi, 
zamonaviy 
texnologiyalarning hayotimizga tadbiq etilishi har bir inson hayotida ko'plab ijobiy 
imkoniyatlar berishi mumkin. Raqamli texnologiyalar rivojlanishi ortidan inson, unga 
kerakli xizmatdan tezroq foydalanishi, internet orqali o'ziga kerakli mahsulotlarni arzon 
sotib olish bilan ko'plab pul mablag'larini tejashi mumkin. Masalan biron bir kitobning 
elektron ko'rinishda sotib olish Sizga, shu kitobni chop etilgan ko'rinishini sotib olish 
ancha arzonga tushishi mumkin. Yoki bo'lmasa oddiy iste'molchi o'zi ham tadbirkor 
bo'lishi, uyidan chiqmagan holda onlayn savdo-sotiq bilan shug'ullanishi mumkin. 
Raqamli iqtisodiyotning eng faol drayveri – bu davlatdir. U raqamli iqtisodiyotning 
asosiy buyurtmachisi va iste'molchisidir. Masalan, Xitoy bu maqsadlar uchun 9 mlrd 
dollar atrofida mablag‘ sarflagan. Bozor kapitalizatsiyasi 210 mlrd dollardan ziyod 
bo‘lgan Alibaba internet resursi ushbu sarmoyalarning to‘g‘ri yo‘naltirilganini isbotladi. 
Raqamlashtirishdan maksimal foyda olishni istagan davlat, zaruriy yuqori texnologik 
maxsulotlarning bozorini yaratishi va uni qo‘llab-quvvatlashi lozimdir. Shu bilan birga, 
parallel tarzda davlat boshqaruvi, muhim sohalar va korxonalar uchun xususiy ilovalarni 
rivojlantirgan holda, elektron iqtisodiyotning asosiy platformalarini nazorat qiluvchi 
instrumentlarni o‘z izmida saqlab qolish ham muhim hisoblanadi. 
Xususan, Yaponiya texnologiyalarni xarid qilgan bo‘lsa-da, ushbu yo‘nalishda o‘zining 
ishlab chiqaruvchi tarmoqlarini yaratolmagani va texnik ishlanmalar darajasini muttasil 
yuqori holatda tutolmagani tufayli, raqamli iqtisodiyotdagi yetakchi pozitsiyalarni 
qo‘ldan boy berdi. Janubiy Koreya esa elektron hukumat va elektron vositachilikka 
(elektron tijorat faoliyati va davlat tender xaridlarini o‘tkazish uchun) milliy budjetning 
1 foiziga teng miqdorda sarmoya kiritib, har yili 10-15 milliard dollar hosil qilmoqda va 
xarajatlarni 30-40 baravar qoplaydigan daromad olmoqda. Jumladan, davlat va xususiy 
sektorda call-markazlarni tashkil qilish, mobil ilovalarni yaratish va davlatga tegishli 
internet-platformalarni reinjiniring qilish orqali mana shunday natijaga erishildi. 
Davlat boshqaruvidagi axborot tizimlari bilan ishlaydigan kadrlarni tayyorlash ushbu 
sohaning muhim yo‘nalishlaridan bo‘lib qolmoqda. Misol uchun, o‘tgan asrning 70-
yillarida Belgiyada davlat organlari xodimlarini o‘qitadigan va ular uchun bevosita ish 
o‘rinlarida tizimlarni sozlaydigan mutaxassislarning maxsus mobil guruhlari (jumladan 
ixtisoslik o‘quv yurtlaridagi o‘qituvchilar va talabalar ham jalb etilgan holda) tashkil 
qilinadi. Raqamli sohaning yana bir nozik jihati shundaki, murakkab raqamli tizimlarni 
ishlab chiqish va ularni amalda qo‘llash jiddiy va mufassal yondashuvni talab qiladi. 
Sizga noodatiy tuyulishi mumkin, biroq ko‘pincha dasturlash (o‘zicha) aslida yetarli 
darajada texnologik hodisa emasdir. Binobarin, sizning vazifalaringizni hal qiluvchi 

---

234 
dasturchi ko‘p jihatlarda vazifani qanday anglashiga qarab harakat qiladi. Aksariyat 
axamiyatli yechimlar bu jarayonda izohsiz qoldiriladi, chunki har qaysi taraf ularni o‘z-
o‘zidan tushunarli deb hisoblaydi. 
Dasturlarga aloqador yondosh hujjatlar ba'zan pala-partish tuziladi. Natijada mahsulot 
bilan ishlash jarayonida buyurtmachi o‘zi buyurtma bergan va yaratilishi uchun pul 
to‘lagan ishlanma ustidan nazoratni qo‘ldan chiqaradi. Bunda axborotlashtirish 
loyihalariga ajratiladigan budjetda garchi g‘oyatda muhim bo‘lishiga qaramay xizmat 
ko‘rsatishga doir xarajatlar ko‘zda tutilmaydi. Raqamli iqtisodiyot butun dunyoni 
qamrab olishi tufayli, axborotlashtirish va raqamlashtirishga oid har qanday davlat 
loyihasi kompleks ravishda hamda yagona kodlash tizimi, iqtisodiy va boshqaruvga 
aloqador axborotni aniqlash asosida o‘rganilishi lozim. 
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishdagi eng muhim jihat va bir vaqtning o‘zida eng 
murakkab bosqich – bu ishbilarmonlik muhitini soddalashtirish hamda odamlar va 
biznesning davlat bilan muloqotiga sarflanajak xarajatlarni maksimal qisqartirishdir. 
Shundan keyin tomonlarning davlat va xususiy sektor doirasida tashkilotlararo 
(multiagent) muloqotni yo‘lga qo‘yish talab etiladi. «Bittadan-bittaga» va «bittadan-
ko‘pga» muloqot formulasidan «ko‘pdan-ko‘pga» formulasiga o‘tiladigan raqamli 
iqtisodiyot platformalari ushbu jarayonning eng muhim bo‘lagi hisoblanadi. Ushbu 
sohadagi siljishlar davlat ko‘magida kichik va o‘rta biznesga mos keladigan konsalting 
va texnik tashkilotlarni rivojlantirish orqali, iqtisodiyotning real sektoridagi vaziyatni 
avtomatik tarzda keskin o‘zgartiradi (va mazkur sohalarda tuzilmaviy islohotlarga turtki 
beradi) va innovatsion iqtisodiyot uchun shart-sharoit yaratishga yordam beradi.