12-mavzu. Buddaviylik va xristian dini tarixi va falsafasi Reja: 1

Adventistlar harakati. Adventistlar harakati (lotincha - kelish) Amerikada XIX 
asrning 30 yillari og‘ir iqtisodiy buxron (krizis), umumiy ishsizlik davrida vujudga 
keldi. Uning asoschisi Vilyam Miller (1782-1849). Adventistlar bir necha mustaqil 
cherkovlarga bo‘lingan bo‘lib, ularning eng kattasi “Ettinchi kun adventistlari”. 
Ularning asosiy g‘oyasi Isoning ikkinchi bor erga tushishi va insoniyatni xalos 
etib, shayton va uning tarafdorlarini bilan urushib, ularni mutlaq yakson qilishidir. 
Ular kishilarni Isoni kutib olish uchun yaxshi axloqli bo‘lishga chaqiradi. 
Adventistlar dindorlardan o‘z mablag‘laridan o‘ndan birini cherkov hisobiga 
o‘tkazishlarini va tinmasdan targ‘ibot ishlarini olib borishlarini talab qiladi. Iso 
payg‘ambarning ikkinchi marta erga qaytishi haqidagi bashorat najot yo‘li deb 
hisoblanadi. 
Hozirgi paytda g‘arbiy hamda sharqiy cherkovlarning Rahbarlari ko‘p asrli 
ixtiloflarning ayanchli oqibatlarini bartaraf qilishga intilmoqdalar. Masalan, 1964 
yili Rim papasi Pavel VI va Konstantinopol patriarxi Afinagor ikkala cherkov 

---

vakillarining XI asrda aytgan o‘zaro qasamyodlarini tarqoqligini bartaraf qilish 
uchun birinchi qadam qo‘yildi. 
Bibliya. Bibliya Yaxudiylik va Xristianlik dinlari talimotiga ko‘ra u Xudo 
tomonidan nozil qilingan, asosiy diniy aqida va axloq qonunlarini o‘zida jamlagan 
muqaddas kitoblar majmuasidir. 
Uning tarkibiga kirgan yaxudiy diniga talluqli kitoblar “Qadimiy axd” deb, xristian 
talimotiga tegishli kitoblar “Yangi axd” deb nomlanadi. Yaxudiy va Xristian 
bibliyalari bir-biriga mos kelmaydi. Yaxudiylarning muqaddas kitobi Qadimiy 
Isroil va Qadimiy Yaxudiylarning diniy talimot va urf-odatlari asosida eramizdan 
avalgi XIII davrda yozilgan bo‘lsa, Xristianlarning kitobi esa eramizning 
boshlarida vujudga keldi. Yaxudiylar Xristianlarning kitobini muqaddas kitob 
sifatida tan olmaydilar Xristianlar esa Yaxudiylarning kitobini muqaddas kitob 
sifatida tan oladilar. 
Bibliya so‘zining grekchadan tarjimasi biblia - kitob, o‘ram ma’nolarini anglatadi. 
Hozirgi Bibliya katolik nashrlarida 72 ta kitobdan, protestant nashrlarida esa 66 
kitobdan iborat. Yaxudiylarning yana bir diniy manbasi Talmudning xabar 
berishicha Qadimiy axdda 24 ta kitob bo‘lishi kerak. Qadimiy yaxudiy tarixchisi 
Iosif Flafiyning aytishicha 22 ta kitob bo‘lishi kerak. Protestantlar va yaxudiylar, 
Trident Soboridan keyin (1545-1563) katoliklar ham qadimiy axd tarkibiga 45 ta 
kitob kirgizadilar. Bu son bilan yuqorida keltirilgan son o‘rtasidagi tafovutni 
keyinchalik ba’zi kitoblar bir necha mustaqil kitoblarga bo‘linib ketganligi bilan 
izoxlash mumkin. Masalan, “Musoning besh kitobi” avval bir butun bo‘lib, 
keyinchalik beshta mustaqil kitobga ajratib yuborilgan, “kichik payg‘ambarlar 
kitobi” 12 kitobga ajratib yuborilgan. 
Yaxudiylar Qadimiy Axdni 3 qismga bo‘ladilar: 
1. 
birinchisiga “Musoning besh kitobi” - “Tora”(“Tavrot”); 
2. 
ikkinchisiga “Payg‘ambarlarning avvalgi va keyingi kitoblari (Netiim); 
3. 
uchinchisiga qolgan kitoblar (Ketubim) 
Xristianla rQadimiy Axdni “Rivoyatlar kitoblari”, “Ta’limotlargakitoblari”ga, 
“Payg‘ambar kitoblari”ga bo‘lishadi. UlarYangiAxdning 27 kitobini ham shunday 
tasnif qiladilar. “Rivoyatlarkitoblari”ga “Injil” va “Xavoriylar faoliyati” 
kitoblarikiradi. 
“Ta’limotlar”ga 
“Xavoriylarmaktublari” 
kiradi, 
“Payg‘ambarlarkitoblari”ga “Vaxy” kitobikiradi. 
Bibliyaning kitoblari boblarga, boblar esa suralarga bo‘linadi. Uning hozirgi qabul 
qilingan bo‘linishi Nenterberiya episkopi Stefan Langton (vafoti 1228 y.) 
tomonidan kiritilgan. U 1214 yili lotin tilidagi matnni boblarga bo‘lib chiqdi va bu 
narsa keyinchalik yaxudiy va yunon tillaridagi matnlarga ham joriy qilindi. Suralar 
avval Santes Panino (v. 1541 y.) keyinchalik 1555 yilarda Robert Etenlar 
tomonidan raqamlandi. 
Tavrot. Musoga tegishli bo‘lgan, besh kitob “Tavrot” deb ataladi va u quyidagi 
kitoblarga bo‘linadi: 1) “Borliq” yoki “Ibtido”; 2) “CHiqish”; 3) “Levit”; 4) 
“Sonlar”; 5) “Ikkinchi qonun”. 
Injil. Injil - xushxabar ma’nosini anglatadi. Yangi axd tarkibiga kirgan Injil 4 ga 
bo‘linadi. 1) Matvey injili; 2) Marko injili; 3) Luka injili; 4) Ioann injili.