Паша Ибиш оьлу Сяфяров

İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
23 
Böyük v
ə Kiçik Qafqazı bir-birindən ayıran dağarası Kür 
çök
əkliyinin əsasən şərq hissəsi Xəzərin şelf zonasının lap 
iç
ərilərinə qədər izlənilən iri neft və qaz yataqlarının olması ilə 
xarakteriz
ə edilir. Lakin çökəkliyin qalın çökmə çexolu metal 
yataqlarının axtarışı baxımından hələ ki tədqiq olunmamışdır. 
Kiçik Qafqaz adalar qövsünd
ən cənub-qərbdə ofiolit zonası 
uzanır. Metallogenik baxımdan bu zona dunitlərlə əlaqədar olan 
çoxsaylı xromit filizi təzahürlərinin, həmçinin civə və qızıl 
yataqlarının olması ilə səciyyələnir. Tədqiqatçıların, xüsusilə qızıl 
filizi yataqlarında, metalların mənbəyi haqqındakı fikirləri bir-
birind
ən kəskin sürətdə fərqlənir. Kiçik Qafqazın ofiolit 
kompleksinin inkişaf tapdığı riftogen zonası cənub-qərbdə 
Önqafqaz aralıq massivi ilə cənubdan onun üzərinə sürüşərək 
g
ələn İran plitəsinin kolliziya zonası ilə əvəz olunur. Paleozoy 
fundamenti üz
ərində paleogen-neogen çöküntülərindən təşkil 
olunmuş, ehtiyatı milyard tonlarla olan nəhəng daş duz 
yataqlarının mövcudluğu ilə seçilən Naxçıvan çökəkliyi yatır. 
T
əbaşir-paleogen yaşlı çökmə, vulkanogen-çökmə süxurların və 
nadir hallarda rast g
ələn maqmatitlərin yayıldığı Talış 
strukturunda yataqlar aşkar olunmamışdır. Azərbaycanda ən iri 
faydalı qazıntı obyektlərindən biri olan və istismar edilən yeganə 
alunit yatağı – Zəylik Daşkəsən rayonunda yerləşir. Alunitdən 
alüminium oksidi al
maq üçün Leninqradın (hazırkı Sankt-
Peterburqun) keçmiş Ümumittifaq alüminium-maqnezium 
institutunda alunit filizl
ərin kompleks emalı üçün texnoloji sxem 
işlənib-hazırlanmış, Kirovabad (hazırkı Gəncə), Sumqayıt 
alüminium zavodları tikilmişdir.
Daşkəsən yatağının dəmir filizi cisimləri 50 ilə yaxındır ki, 
istismar olunur v
ə qalıq ehtiyatlar təxminən 90 ilə çatır 
(Zamanov, 1998). 
Böyük Qafqazın Balakən-Zaqatala 
rayonlarındakı əlvan metalların (qurğuşun, sink, mis) mövcud 
xammal bazası əsasında Respublikada daha bir metallurgiya 
m
ərkəzinin təşkil olunması barədə dəfələrlə məsələ qaldırılmışdır. 
Az
ərbaycanın bir sıra qızıl filizi yataqlarının istismarı üçün xarici 

---