Postpandemiya dövründə makroiqtisadi sabitliyin qorunması yolları

Azərbaycanda iqtisadi inkişafın stabilliyi: formalaşma və təkamül yolu 

Dövlət  müstəqilliyinin    bərpasından  ötən  təxminən  30  illik  dövrdə  Azərbaycanda 

iqtisadi inkişafın ən mühüm hədəfləri-  bütöv milli iqtisadi sistemin formalaşdırlması  

və  iqtisadi  münasibətlərdə  liberal  dəyərlərə  söykənən    bazar  prinsiplərinin  əsasən 

təsbiti    hesab  edilə  bilər.  Çox  geniş  əhatəli  və  mürəkkəb  xarakterli  bu  hədəflərin 

təmin  edilməsində,  ötən    dövrdə    Dövlətin  iqtisadi  siyasətində  müşahidə  olunan  

mühüm  məqamlar  kimi,  həmişə  makroiqtisadi  stabilliyə  hədəflənmə  və  islahatların 

aparıcı  vasitə  kimi  əhəmiyyəti  yetərincə  yüksək  olmuşdur.    Mahiyyətinə  görə, 

özlüyündə  mürəkkəb  sosial-siyasi  fenomen  olan    qeyd  olunan  məsələlər,  daha 

mürəkkəb  hərbi-siyasi  və  geoiqtisadi  kənar  təsirlərin  coxvektorlu  təzyiqləri  altda 

aparılmışdır. 

Zaman-zaman  milli iqtisadi inkişafımız belə təzyiqlərin doğurduğu  ciddi çağırışlarla 

üzbəüz qalmışdır. Bu müddət ərzində ölkəmiz, dəfələrlə daxili və xarici, iqtisadi və 

qeyri-iqtisadi  problemləri  həll  edərək  müasir    inkişaf  mərhələsinə  çıxmışdır.  Bütün 

müsbət    məziyyətləri  ilə  birgə  İnkişafımızın  müasir  mərhələsinin  sistem  xaraktrli 

çatışmazlıqlardan  xali    olduğunu  söyləmək  isə  təssüf  ki,  mümkünsüzdür. 

Deyilənlərin  ən yaxşı sübutu son illərdə Dövlət siyasətimizdə islahat faktorunun ən 

yüksək səviyyələrdə mütamadi qabardılması hesab edilə bilər. 

İqtisadi  islahatların  siyasət  vasitəsi  kimi  rolu,    mahiyyətcə  nədir?    Məlum  olduğu 

kimi, islahatlar təkamül xarakterinə malik olmaqla, məqsədlər və onların prioritetlik 

sırasının  müəyyənləşdirilməsi,  müvafiq  metodologiyanın  formalaşdırlması, 

strategiyanın  hazırlanması,  islahatların  realizasiyası,  izlənilməsi  və  tənzimlənməsi 

kimi bir neçə mərhələdə aparılır. İqtisadi islahatların  özəlliyi ondan ibarətdir ki, hər 

bir    islahat  addımı    konkret  vəzifəyə  hədəflənməklə,  yenidən  strukturlaşma, 

normativ-hüquqi,  təşkilati,  kadr,  informasiya,  qiymətləndirmə  və  s.  kimi  cəhətləri 

əhatə  etməlidir.  Mahiyyət  etibarı  ilə  əsas  daşıyıcı  olan  struktur  islahatları, 

məqsədyönlülük,  sistemlilik,  iqtisadi  səmərəlilik      komplekslilik,  kəsilməzlik  və 

tənzimlənmə prinsiplərinə malik olmalıdır. Beləliklə islahatlar: 

•

  iqtisadi sistemin bütövlükdə və ya qismən (hətta nöqtəvari) yenidən qurulması 

üzrə ardıcıl tədbirləri; 

•

  iqtisadi  tənzimləmə  və  ya  iqtisadi  idarəetmə  modelinin  tam  və  ya  qismən 

modifikasiyasını; 

•

  təsərrüfat  mexanizminin,  iqtisadi  fəaliyyətinin  nəticəliliyini  yüksəldəcək, 

biznes mühütinin yaxşılaşdırılması istiqamətində  təkmilləşdirilməsini; 

•

  iqtisadi  inkişafın  yeni  paradiqmasının  formalaşdırılması    və  s.  kimi 

istiqamətlərdə  məqsədli və ardıcıl siyasətin aparılmasını ehtiva etməlidir. 

Ölkəmizdə,  yeni  iqtisadi  sistemin  formalaşmasına    yönəlmiş  islahatların  tarixi, 

mahiyyət  etibarı  ilə  1991-ci  ilin  may  ayında  “İqtisadi  müstəqillik  haqqında“  

Konstitutsiya aktının qəbulu ilə başlamışdır. Bu aktın praqmatik iqtisadi prizmadan 

fikrimizcə  iki  mühüm    hədəf  xətti  vardır:  resurs  potensialının  milliləşdirilməsi 

bazasında ölkənin iqtisadi sistemin formalaşdırılması və təsərrüfatçılıq mexanizminin  

---

8 

 

direktiv idarəşilik modelindən bazar liberal bazar modelinə transformasiyası. İqtisadi  

müstəqilliyin  prioritetliyinin  bəyan  edilməsinə  baxmayaraq  bu  Konstitusiya  Aktını  

bir çox cəhətdən hüquqi aspektdən legitim hesab etmək olmaz. 

Dövlətin  siyasi  müstəqilliyinin  1991-ci  ilin    oktyabr    ayının  18-də  elan  edilməsi  ilə 

iqtisadi  islahatların  yeni  mərhələsi  -  hüquqi  legitimləşmə  mərhələsi  başladı.  1991-

1993-cü  illərdə  bir  sıra  əsaslı  transformasiya  tədbirlərinin  bəyan  edilməsi  və  hətta 

bəzi  qanunvericilik  atklarının  qəbul  edilməsi  ilə  islahatların  milli  iqtisadi  sistemin 

formalaşdırılması  və  yeni  təsərrüfat  mexanizminin  formalaşdırılması  istiqamətində 

irəliyə doğru ciddi addımlar atıldı. Bu dövrdə islahat xarakterli ən mühüm addımlar 

kimi  xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  liberallaşdırılması,  əmlakın  və  həmçinin  torpağın 

özəlləşdirilməsi  haqqında  qanunların  qəbul  edilməsi,  milli  valyutanın  dövriyyəyə 

buraxılması, neft hasilatının maliyyələşdirilməsinə xarici investisiyanın cəlb edilməsi 

ilə  bağlı  qanunvericilik  bazasının  formalaşdırılması  və  beynəlxalq  dəstəyin  təmin 

edilməsi üçün əlaqələrin yaradılması və s. qeyd edilə bilər. Bu dövrdə qəbul edilmiş 

əslində çoxsaylı islahat aktlarının geniş spektrliyi, hazırsızlığı, sistemsizliyi və hətta 

belə  demək  mümkünsə  “diletantlığına”  rəğmən  fikrimizcə  ən  mühüm  özəlliyi, 

onların realizasiyasında hökumətin qətiyyətsizlik və yarımçılıqla   müşahidə olunan 

fəaliyyəti hesab edilə bilər. 

1993-cü  ildə  ölkədə  hakimiyyət  dəyişikliyindən  sonra,  1995-ci  ildə  müstəqil 

Azərbaycanın  ilk  Konstitutsiyasının  qəbul  edilməsinə  qədərki    dövrdə,  iqtisadi 

islahatlar sahəsində qəbul edilmiş ən mühüm qərarlara,  1994-cü ilin əvvəlindən  milli 

valyutanın yeganə ödəniş vasitəsi elan edilməsi, neft sektoruna xarici valyutanın cəlb 

edilməsi  üzrə  “Əsrin  müqaviləsinin  “  imzalanması,  BVF  və  DB  qrupu  kimi 

beynəlxalq  təşkilatlarla  əməli  əməkdaşlıq  mərhələsinin  başlanılması,  makroiqtisadi 

stabilliyin təmin edilməsi üçün sərt pul-kredit siyasətinin bərqərar olunması, əmlakın 

və  torpağın  özəlləşdirilməsinə  başlanılması  və  s.  kimi  aid  edilə  bilər.  Bu  dövrdəki 

addımları birləşdirən ən  mühüm xüsusiyyət dövrün  tələblərinə müvafiq olaraq, real 

islahatların  prioritelərinin  müəyyənləşdirilməsi  və  nəhayət  başlanılması  hesab 

edilməlidir.  Ona  görədə  fikrimizcə,  1995-2003-cü  illər    Azərbaycanda  yeni  iqtisadi 

sistemin yaradılması baxımından məhsuldar dövr  sayılmalıdır. Şübhəsiz ki, dövrün 

ən  mühüm  addımı  ilk  milli  Konstitutsiyada  mülkiyyət  çoxnövlüyü  və  şəxsi 

mülkiyyət hüququn təsbit edilməsi və bununla  liberal münasibətlərin yaradılmasının 

legitimliyinin təmin edilməsi... kimi məsələlər təşkil etmişdir.  

Azərbaycan  iqtisadiyyatının  müasir  profilinin  formalaşmasında  aparıcı  rol  isə 

fikrimizcə,    2004-cü  ildən  başlayan  və  böyük  neft  gəlirlərinin  daxil  olması  ilə 

sürətlənən   Prezident İlham Əliyevin  "Stabillikdən tərəqqiyə" leytmotivi ilə aparılan 

islahatlar  toplusuna məxsusdur.  Əsaslı islahatların  bu mərhələdə əsas məqamlarını, 

regional inkişafda bərabərsizliyin aradan qaldırılması, qeyri-neft sektorunun yenidən 

qurulması  istiqamətlərində  sistemli  tədbirlərin  aparılması,  milli  iqitisadi 

təsərrüfatçılıq dövriyyəsinin kəskin genişləndirilməsi, təsərrüfat mexanizmində ciddi 

təkmilləşdirmələr  aparılmaqla  sistemliliyin  gücləndirilməsi,  qlobal  iqtisadiyyata 

inteqrasiyada balanslı və çoxazimutlu inkişaf vektorunun seçilməsi, iqtisadi inkişafda 

---

9 

 

dayanıqlıq və inklyuzivliyin, sosial yönümlülüyün gücləndirilməsi, milli iqtisadi və 

sosial infrastrukturun yenidən formalaşdırılması və s.  təşkil etmişdir.  

Beləliklə,  tam  əminliklə  deyə  bilərik  ki,    müstəqillik  dönəmində  Dövlətin  iqtisadi 

siyasətində  əsas    vasitə  iqtisadi  inkişafın  davamlılığı  və  dayanıqlığına  hədəflənən  

Əsaslı  islahatlar  olmuşdur.    Belə  yanaşmanı  tamamlilə  doğru  hesab  edərək  eyni 

zamanda  qeyd  edirik  ki,  hazırki  mərhələdə  də  Azərbaycan  iqtisadiyyatında  ən 

mühüm  müasir  çağırış  -  Əsaslı  islahatların  yeni  keyfiyyət  müstəvisində  sürətli  

davam  etdirilməsidir.  Çünki  ciddi    nəaliyyətlərin  əldə  olunmasına  rəğmən,  hesab 

edirik ki,  Azərbaycan   iqtisadiyyatda yüksək nəticəliliyi təmin edə biləcək dayanıqlı 

iqtisadi münasibətlər sisteminin formalaşması başa çatmamışdır.  

Deyilənlərin  sübutu  kimi,  bu  istiqamətdə  son  illərdə  Azərbaycanda  ən  yüksək 

səviyyəli  Dövlət  qərarlarının  ardıcıl  qəbulunu  nümunə  göstərə  bilərik.  Məsələn,  

Maliyyə  Sabitliyi  Şurasının  yaradılması  haqqında  Azərbaycan  Respublikası 

Prezidentinin  15  iyul  2016  tarixli  Fərmanında  təsbit  olunmuş    qiymətləndirmələrdə  

qeyd  olunur  ki,  “

Ölkə  iqtisadiyyatının  əsas  prioritetlərindən  olan  qeyri-neft 

sektorunun inkişafında son illər ərzində bir sıra mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir. 

Aparılan  iqtisadi  islahatlar  nəticəsində  iqtisadiyyatın  diversifikasiyası  bu  sahənin 

inkişafını təmin etməklə, onun ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisinin əhəmiyyətli 

artımına  səbəb  olmuş,  ölkəmizin  beynəlxalq  aləmdə  müsbət  imici  daha  da 

möhkəmlənmiş, iqtisadi inkişafın davamlılığı təmin olunmuşdur.

  

Bununla belə son 

dövrlərdə istər regionda, istərsə də qlobal iqtisadiyyatda təzahür edən proseslər, neft 

gəlirlərinin kəskin azalması və mürəkkəb xarici iqtisadi mühit ölkənin makroiqtisadi 

və  maliyyə  sabitliyinə  öz  təsirini  göstərməkdədir...Makroiqtisadi  sabitliyin  və  milli 

iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin qorunub saxlanılması cari, orta və uzunmüddətli 

perspektivdə ölkə iqtisadiyyatı üçün mövcud və potensial mənfi təsirlərin qarşısının 

alınması istiqamətində qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsini vacib edir.”

 

Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq 

edilməsi  haqqında  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin 

06  dekabr  2016  il  tarixli 

Fərmanında  isə  qeid  edilir  ki,  “

Dünyada  cərəyan  edən  proseslərin  yaratdığı  yeni 

çağırışlara  uyğunlaşmaq  və  mövcud  qlobal  iqtisadi  böhranın  ölkəmizə  təsirini 

minimuma  endirmək  məqsədilə  iqtisadi  islahatların  əsas  strateji  hədəflərinə  uyğun 

olaraq sistem xarakterli bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsi, sosial-iqtisadi inkişafın 

cari,  orta  və  uzun  müddətli  dövrləri  arasında  üzvi  bağlılıq  və  qarşılıqlı  uzlaşma 

yaratmaqla,  iqtisadi  inkişafın  keyfiyyətcə  yeni  modelinin  formalaşdırılması  qarşıda 

duran əsas prioritet vəzifələrdəndir.” 

Azərbaycan Respublikasında iqtisadi siyasətin və iqtisadi islahatların yeni idarəetmə 

çərçivəsinin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 09.09.2020 

tarixli Fərmanında isə qeyd olunur ki, ”Milli iqtisadi inkişaf qarşısında duran strateji 

çağırışlara  adekvat  cavab  vermək,  yeni  iqtisadi  artım  və  inkişaf  modelinə  uğurlu 

keçidi  təmin  etmək,  bunun  üçün  iqtisadi  siyasət  və  iqtisadi  islahatlar  çərçivəsini 

formalaşdırmaq  məqsədilə  ölkədə  iqtisadi  siyasətin  yeni  strateji  idarəetmə 

çərçivəsinin  yaradılması  tələb  olunur.    İqtisadi  siyasətin  yeni  idarəetmə  çərçivəsi 

---

10 

 

postpandemiya  dövründə  ölkənin  sosial-iqtisadi  inkişafının  sürətləndirilməsini  və 

milli 

iqtisadiyyatın 

müasirləşdirilməsini 

hədəfləyən 

strategiyanın 

formalaşdırılmasını, xüsusilə onun vacib hissəsi olan iqtisadi islahatlar proqramının 

hazırlanmasını və uğurla həyata keçirilməsini təmin etməlidir”. 

Yuxarıda  şərh olunan mülahizə və qiymətləndirmələr və həmçinin rəsmi təsbitlər bir 

daha sübut edir ki, son illərdə uğurlu və sürətli inkişaf yolu keçməsinə baxmayaraq, 

Azərbaycan iqtisadiyyatında ciddi problemlərin mövcudluğu hamılıqla qəbul edilir. 

2020-ci  ildə  Covid-19  pandemiyasının  yaratdığı  ekstremal  vəziyyət  isə  göstərdiki, 

indiki mərhələdə milli iqtisadi siyasətin  ən mühüm çağırışlarından biri islahatların 

sürətlənməsi ilə yanaşı, makroitisadi stabilliyin təmin olunması şərtlərinin qorunması 

olmalıdır.