Psixologik – pedagogik trening
Yüklə 106 Kb.
|
|
IJTIMOIY PSIXOLOGIYANING UCH NAZARIY MANBASI VA ULARNING BUGUNGU KUNDAGI MOXIYATI REJA: Psixologik-pedagogik trening mashqi va o`yin orasidagi komunikativ va tarkibiy aloqalari Guruhiy treningda sukunat Psixologning o`z ishidan qoniqish darajasi «o`quvchi maktab» stikli «hohlayman - qila olaman-kerak» mashqi PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK TRENING MASHQI VA O`YIN ORASIDAGI KOMUNIKATIV VA TARKIBIY ALOQALARI O`quvchilar bilan guruhiy psixologik mashTo`g`ri ulotlar odatda 4-6 ta mashq va o`yinlardan tashkil topgan. Ularning tanlanishi va ketma-ketligi mashTo`g`ri ulot mavzusiga mos bo`lib, yagona mantiqiy bo`ysunadilar, trening foydali va tashkillashtirilgan chiqishi uchun u yoki bu epizodlar orasidagi munosabatlarning aloqasi va tarkibiy tomonlarni ham o`ylash kerak. Misol uchun, bu quyidagi normalar bo`lishi mumkin: -Sizga qiziq bo`ldimi? Juda yaxshi! Men yana bir mashTo`g`ri ulot taklif qilaman Keling sinab ko`ramiz? -«Bizda juda yaxshi! Keling davom ettiramiz? -«Kishi yana o`ynashni hohlaydi? Marhamat! Har bir psixotrening o`zining ma`lum bir so`z va ifodalar to`plamiga ega bo`ladi, asosiysi, bu hayoliy so`zlar guruh boshqaruvchisi tomonidan o`z vaqtida va o`z joyida talaffuz qilinishi kerak, aks holda ular suniy yordam bo`lib qolishlari mumkin. Ular bir mashqdan ikkinchisiga o`tishganida tabiiy o`tishni hosil qilishlari kerak. Guruhiy mashTo`g`ri ulotlar dinamikasi Guruhiy mashTo`g`ri ulot o`zining qonun qoidalariga ega, trening dasturi va sahnaisni ishlab chiqarilishi o`yin faoliyatining ma`lum bir dinamikasini tashkillashtirish hissobiga o`tkazilish kerak, Qandaydir darajada bunday dinamik mashTo`g`ri ulot va uning senariysini tashkillashtirishda namoyon bo`ldi. Treningni Amaliy o`tkazishda ruhshunos tomonidan bular maxsus kiritilishi kerak. Shunday qilib, birinchi bosqichda, ruhiy mashk davomida o`yin fitnalar yuzaga keladi, so`ng ikkinchi bosqichda psixolog tomonidan mashq va o`yinlar individual olib borilishi kerak, bunda eng yuqori kulminastion nuqtaga erishish maqsadida trening «ruhiy vaqt» asta - sekin tezlashishi kerak. U har-hil shakllarda ifodalanishi mumkin: muhim muammoni echish, o`zini engil sezish qoniqish, guruhning faolligini kuchayishi, yoki nizo yuzaga kelishi va uni hal qilish, guruhning qandaydir a`zosini o`rganish uning tomonidan ruhiy qo`llab quvatlashishiga erishish. Psixolog yuqori cho`qqiga psixotrening asta-sekinlik bilan olib kelinishi kerak agar mashTo`g`ri ulotning umumiy davomiyligi 3 soat bo`lsa, odatda kulminastion nuqta mashTo`g`ri ulotning ikkinchi soat oxirida yuzaga keladi. Dinamikaning o`sishini va kulminastiyaga erishish muvoffaqiyat o`tishi uchun psixolog guruh faolligining so`nishiga. guruhning zerikishiga yo`l qo`ymasligi kerak. Ruhiy tahlili va o`z-o`zini tahlilini sinchklab o`rganish davolshgan guruhda omadli qo`llanadigan texnikalardir. Istash kasbiy texnikadagi kabi pedagogik tireningda kabi pe6dagogik treningda ham psixolog mutaxasis sifatida o`ziga qiziqarli bo`lgan taqlidni haddan tashqari qilmasligi kerak. Kulminastiyaga erishalgandan so`ng guruhda faollik tushub ketadi, bo`linish tinchlanish vaqoniqish paydo bo`ladi. Sekin-astalik bilan guruh faolligi darajasi mashTo`g`ri ulot boshlang vaqtdagi Boshlang`ichholatga qayta boshlaydi. MashTo`g`ri ulotning uchinchi bosqichi. Bu bosqich mashTo`g`ri ulotning tugallanishdir. Guruhiy ishlar natijalarining muhokamasi bo`lib o`tadi. Trening guruh a`zolari o`zlarinig fikrlarini bayon qilishlarini taklif qilish mumkin. Psixolog treningni ana shunday 3 soat mobaynida o`tkazish jarayonida o`zi ham Xaar xil ikki holatlarni his qilishi kerak. Energiya va faollikning sekin-asta ko`tarilishi, kulminastiyaga tez erishish, faollikning namoyishi va tinchlanish yana shuni aytish mumkinki, psixolog bu holatlarni boshidan kechirayotganida guruh tasirini his qiladi va shu vaqt guruhning o`z orqasidan etaklaydi. Guruhda qo`pol tanbeh berishlari, olib borishning o`zini yuqori tutishga yo`l qo`ymaslik kerak. Shuni aytish mumkinki, guruhda onalar agar psixolog aytgan bolalar va otalar (psixolog erkak kishi bo`lsa) holatlari ijobiy qabul qilinadi: so`zsiz qabul qilish Ximoya, yordam, qo`llab-quvatlash, insoniy muhabbat va iliqlik namoyon bo`ladi. Guruh yoki uning alohida ishtirokchilarining lozim ruhiy faolligi. Agar guruh yoki uning biror - bir azosi o`zini yolTo`g`ri iz, begona ishonchsiz his qilsa, ruhiy tetiklashtirish uslubini qo`llash zarur. Bunda psixolog ishtirokchilarning ko`ziga tik qarab ishonch bilan quyidagi so`zlarni aytish mumkin. «Siz hamma narsani his qila olasiz», «men aminman, sizda hamma narsa bo`ladi» Bir qororga kelishingiz kerak, turub harakat qiling. Bu maqsadlar uchun maxsus mashqlardan foydalanish zarur. «Baland bo`yli inson» mashqi 10 daqiqa davomida olib boriladi va guruh qatnashchilarining faolligini va ularning o`zini - o`zi baholashni yo`naltirilgan olib borilgan, hammani doiraga tushurishni taklif etdi va quyidagi yo`riqnomani aytish kerak. «O`zinglarni balnd bo`yli deb tasavvur qilinglar, elkanglarni ko`tarib, atrofga qaranglar. Pastda kichkina liliputlar, sizlar har biringiz esa katta, ulkan odam velikansizlar. O`zingizni kuchli his qilasizlarmi? Juda yaxshi! Yaxshilab qo`lingizga odamlarning birini qo`lingizga oling va uni tomosha qilding. O`zingizni katta odam ularni kichkina odam deb his qilasizlar. «Ha-yo`q» mashqi 5-7 daqiqa davomida olib boriladi. Guruhni umumiy tonusini oshirishga qaratilgan, barcha qatnashuvchilar ikkiga taxminan teng guruhchalarga ajraladidi va bir-birga qarshi holatda turadilar, Bir guruh olib boruvchining buyruTo`g`ri i bilan «ha» so`zini qattiq ovozda ayta boshlaydilar, ikkinchi guruh «unga «Yo`q» DEB JAVOB BERADI. O`qituvchilar o`zlarining so`zlarini qattiqroq talaffuz qila boshlaydilar. ular o`z raqiblariga haqliklarini ko`rsatib qo`ymoqchi bo`ladilar, xullas qattiqroq baqirgan o`zining haqligini bildirgpn guruh To`g`ri olib chiqadi. Bu mashq boshqa ko`rinishda ham olib borilishi mumkin. Guruh aylana bo`ylab o`tiradi har bir qatnashuvchi ko`zlarini yumub o`zini dolzarb holatgi soladilar. Ishtirokchilar o`zlarining kayfiyatini his qilganliklaridan so`ng, ular shu vaqtda qaysi so`z «ha» yoki «yo`q» mos kelishni aniqlashlari kerak, so`ng guruh qatnashchilari o`rnidan turadilar guruh ichida erkin harakat qilishni boshlaydilar va u yoki bu qatnashuvchini uchratganlarida har safar o`zining so`zini qaytaradilar, agar duch keluvchilar bita so`z bilan javob bersalar, masalan 2ta «ha», yoki 2ta yo`q uchrashdilar bunda ular tushunadigan so`zlar bilan almashadilar. agar guruh qatnashchilari boshqa so`zni talaffuz qilsalar, kurash avj oladi. Biri qattiq holda «ha» deydi, 2 chisi esa rozi bo`lmay «yo`q» deydi. Bir necha daqiqadan so`ng so`zlarni almashtirish taklif qilinadi: «ha» deganlar, endi «yo`q» deydi va aksincha. Bu mashq geshtalterapiya sistemasidan olingan GURUHIY TRENINGDA SUKUNAT Psixolog guruhda tanaffuc yuzaga kelganini his qilishi kerak, agar bu noqulay sukunat, o`z fikrlarinb aytishni istamasligi? zerikish yoki guruh ishiga qiziqishning yo`qligi bo`lsa, bunday pauzani psixolog faollashtirishi mashqlari yoki savollar bilan buzushi kerak, «nima deb o`ylaysizlar, nima bo`ldi? nima uchun bunday noqulay sukunat yuzaga keldi» Agar yuzaga kelgan tanaffuc - ta`sirlanish, chuqur o`ylanish boshidan kechirishning oqibati bo`lsa, bunday tanaffusni buzish mumkin emas, har bir ishtirokchi uning ichki jarayonlariga quloq solishi va sabr qilishi kerak. Bu ijodiy tanaffusdir,unda o`qituvchilarda faol ichki faoliyat amalga oshadi. Guruh yoki guruh a`zolari o`ynashni rad etsalar. Guruhiy psixotreningda ko`p xollarda o`qituvchilar qandaydir mashqlarni bajarishni rad etadilar, mashqlarda passiv bo`ladilar. Guruhning bunday o`zini tutishi har xil sabablar bilan tushuntiriladi,o`qituvchilarning charchoTo`g`ri i samarali mashqlarning etarli emasligi guruxdagi faollikning birdaniga tushib ketishi mashqning qiziqarsiz yoki qiyinligi va hokazo. Bunday holatlarda mashqni majburiy ravishda bajarish tavsiya etilmaydi. Dasturni asosiy To`g`ri oyasini tushuntirgan holda guruhni qiziqtirish, mashqini qanday qiziqarli yo`l bilan bajarish kerakligini o`kituvchilardan so`rash yoki qatnashuvchilarning birini vakttinchalik olib boruvchi qilish kerak, bunday holda eng samarali usul mashq yoki o`yinda namoyon qilinishni psixolog o`zi boshlaydi. Guruh aniq bir qororga kelmaganligi sababli «Xo`sh qani o`zim his qilib ko`raychi» yoki «Kelinglar mendan boshlaymiz» deb murojat qtladi. Bu bilan psixolog guruhga ishonchni bildiradi, qandaydir darajada guruhga namuna sifatida chiqadi, psixolog guruh a`zolari kabi teng huquqli bo`lib qoladi. Shunday holatlar ham bo`ladiki, bunda guruhning qandaydir bir a`zosi tashqi kuzatuvchi pozistiyasini egallaydi. U umumiy muhokamaga qo`yilmaydi o`ynashni rad etadi, ruhiy texnik mashqlarda hech narsani his qilmasligini aytadi. U boshi oTo`g`ri riyotganligini yoki ahvoli yomonligini ham aytadi. Bunday ishtirokchi guruh ishida uning a`zolari noqulaylikni va hayron bo`lishlikni keltirib chiqaradi, qolgan guruh a`zolarida ham ishlash niyati yo`qoladi, ular passiv bo`lib qoladilar yoki norozilikni namoyish etadilar. Bunday hollarda nima qilish kerak? Agar guruh ishiga qo`shilmagan qatnashuvchi halaqit bermasa, unga e`tibor berishningxojati ham yo`q. bir oz vaqt o`tgandan so`ng uning o`zi o`ynashni hoxqoladi, yoki boshqa mashqda qiziqib faol bo`lib qoladi, agar guruh kuzatuvchiga salbiy ta`sir qilayotgan bo`lsa, psixolog bu a`zoni o`yin jaroyoniga kiritish kerak. Uyin davomida bunday qatnashuvchigi uning faolligi va qiziqishini oshirish maqsadida tinmay savol berib turishi kerak. Ko`pgina olib boruvchilar passiv a`zoni o`yinga qushilishi harakat qiladilar har bir holatda olib boruchi qabulqiladigan qoror ko`p narsalarga boTo`g`ri liq bo`ladi: kuzatuvchining shaxsiyati, guruh a`zolarning unga ta`siri, olib boruvchining ish shakli, mashTo`g`ri ulot iqlimi, trening tematik yo`nalganligi yoki maqsadlariga boTo`g`ri liq bo`ladi. Pedagogik treningda psixolog «shaxsiy materiallari» maqsadi, ba`zi bir holatlarda psixolog guruh ishiga qatnashuvchi huquqlari asosida kirishi zarur: o`zini hayotidagi qiyinchiliklari va kelishmovchiliklarni bayon qilishi guruh a`zolariga shaxsiy muammolarni hal etish va tajribasi borligi yoki o`zi haqida biror bir shaxsiy narsalarni gapirib berish mumkin. Odatda o`qituvchilar, psixolog shaxsiyati qiziqish bilan qaraydilar va bunday suhbat foydali bo`ladi. Biroq o`zini juda muammoli odam har bir qarashda qiyinchilikni his qilib ko`rsatish To`g`ri ri kelmaydi. Psixolog o`zini holatini To`g`ri ri tashkil etishi va omadli inson sifatida his qilishi kerak. Bundan tashqari, shaxsiy materialni guruhga taqdim qilish juda muhim, agar psixolog o`zinig intim hayotini ko`p va qisqa gapiradigan bo`lsa, u ishtirokchilarga Uzida ko`z-ko`z qiluvchi odam sifatida namoyon bo`ladi. Ularda hammadan ham o`ziga qiziqadagan odam degan shubha uyTo`g`ri onadi, u boshqalarga yordam Bera olmaydi degan fikr uyTo`g`ri onadi, u boshqalarga yordam Bera olmaydi degan fikr uyTo`g`ri onadi. Bunday shubha ishonchsizlikni yuzaga keltiradi, bu esa guruhning olib boruvchiga bo`lgan qiziqishinini birdaniga so`ndiradi. Shaxsiy material guruhga shaxsiyatsiz shaklida Xam bayon etilishi mumkin psixolog o`zi haqida gapirayotib bunda bu hikoya uning tanishi yoki qarindoshi bilan bilan bo`ogan deb gapirishi mumkin yoki aksincha, psixolog tomonidan o`ylab topish hayotiy drama guruhga xuddi shaxsiy xayotida bo`lganidak bayon qilishi kerak. Xullas, guruhdan aynish yoki qo`llab quvatlashdan uzoqroq bo`lish kerak, esdan chiqarmaslik kerak, ruhiy mashTo`g`ri ulotlar o`qituvchilar uchun avvalam bor ularga yordamni amalga oshirish maqsadida tashkil qilinadi, «shaxsiy material» esa ularga insoniy qaratilgan yoki treningni samarali, qiziqarli o`ta ta`sirchan va aniq bo`lishga harakat qiladi. PSIXOLOGNING O`Z IShIDAN QONIQISh DARAJASI Psixolog guruh etibori markazida turadi, guruh qatnashchilarda bo`lmagan bilimga ega, unga qaraydilar, unga quloq soladilar. Agar ruhshunos bundan qoniqish olsa, guruh ishidan qoniqish ola boshlaydi, unda ichki ruhiy qoniqish hosil bo`ladi. Biroq psixologning qoniqishi o`rta darajada bo`lishi kerak. Har bir trener o`zilan qoniqish darajasini bilishi kerak. Aks holda guruh ishining samarasi birdaniga tushib ketadi va guruh bilan o`zaro munosabatda bo`shliq paydo bo`ladi. Pedagogik trening ruhiy ish ko`rinishidan «ir aktiyorli tiatr» ko`rinishiga o`tadi, bunda psixolog kasbiy ishini emas, balki tabiy artistlik mahoarti hali namoyish qilinadi. Treningdan so`ng psixologning tiklanishi Guruhiy treningni istalgan kasbiy guruhda shu jumladan o`qituvchilarda o`tkazilishi psixologdan psixologdan katta energiya sarfini talab qiladi. mashTo`g`ri ulot tugaganidan so`ng psixolog kuchli charchoTo`g`ri ni his qiladi. Shuning uchun samarali dam olish va tez ish qobiliyatini tiklashi, muolajalar tuzulishini qo`llab qo`yish kerak. Har bir psixolog uchun o`zining sevgan mashTo`g`ri ulotlari bo`lishi mumkin. Bundan tashqari maktab psixologi yuklamasi me`yoriy talablari mavjud, bu talablarni buzmaslikka tavsiya etiladi. trener faolik qobiliyatini va natijali ishlashni saqlab qolishi uchun haftada 2 yoki 3tadan ko`p bo`lmagan miqdorda guruhiy mashTo`g`ri ulotlar o`tkazish kerak. Boshlang`ichsinf o`quvchilari uchun pedagogik trening (Amaliy mashTo`g`ri ulotlar dasturlari. Boshlang`ichsinf o`quvchilari uchun pedagogik trening kasbiy faoliyatning samarali individual ko`rinishini, ishda ham kasblar va maktab boshqaruvchilari, qatnashchilari va maktab boshqaruvchilari ularning ota-onalari bilan yana o`z oila a`zolari bilan yaxshi aloqaga kirishish kabi asosiy kabi assosiy kasbiy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan, trening bundan tashqari, bolaga ijobiy munosabatda bo`lish, kichik sinf bolasini hissiy qabul qilish kabi sifatlarni shakllantirishga ham yordam beradi. Boshlang`ichsinf o`qituvchilari uchun taklif qilingan psixologik Amaliy mashTo`g`ri ulotlar dasturlari psixolog ishining 2 bosqichini tashkil qiladi va maxsus ruhiy yordam deb ataladi. Bu erda mashTo`g`ri ulotning asosiy qismida mashq va o`yinlarga alohida tushuntirishlar berilgan. «O`QUVChI MAKTAB» StIKLI «HOHLAYMAN - QILA OLAMAN-KERAK» MAShQI Mashq maqsadi: o`qituvchida o`ziga nisbatan ishonch va faolligini, hohish va majburiylikni, individual holatlarning o`sishi, o`zini anglash va pedagogik faoliyatda o`ziga xos xislatlarni shakllantirishdir. O`qituvchilar guruhiga yarmi aylana tarzida o`tirish aytiladi, ikki stul bo`sh qoldi. Hohishga ko`ra istagan ikki o`kituvchi markazga o`rtaga chiqishadi va guruga qarab o`tiradi. Bir o`qituvchi tinglovchi - boshqasi esa boshlovchi bo`ladi. oxirgisi uchta gap aytadi, birinchi bo`limi bir xil, ikikinchisi har xil bo`ladi. M: u aytadi, «men o`zimga ishonishim kerak, men o`zimga ishona olaman, men o`zimga ishonishni hohlayman». Kishilar nimani o`ylasalar shuni aytadilar, ya`ni hayoliga kelgan birinchi fikrni aytishlari mumkin. Aytilgan uchta gapdan kimning gapi ko`proq ta`sirchan chiqqanligi muhokama qilinadi. Birinchi bu savollar ikkinchi ishtirokchiga beriladi, tinglovchi tomonidan so`ng barcha guruhga murojaat qilinadi. Gapiruvchining intonastiyasi yuzdagi o`zgarishlari va hokazolar hisobga olinadi. Qonunga ko`ra, ayollar auditoriyasida «men majburman, men qilishim kerak» prinstipi yashaydi. «Men hohlayman» shaxsiy istagiga na vaqt, na kuch topiladi. Psixolog har qanday inson qaysidir vaqtda «o`zing uchun yasha, hayot sen uchun»ligini uqtirishga harakat qilishi optimizmni saqlash va ruhan soTo`g`ri lomligini guruhga ko`rsatishga harakat qilishi kerak. Psixolog o`qituvchining maktabdagi xulqi, uning boshqa o`qituvchilar bilan munosabatiga pedagogik faoliyatning asosi emas, uning individual xususiyatlari ham muhimligini ko`rsatishi kerak. Bir o`qituvchi talabchan, hissiyotga beriluvchan va muomalada qo`pol, boshqasi muloqotga kirishuvchan bo`ladi. Muhimi o`zingizni hech qachon inkor qilmang. «Mening kasbiy rolim» mashqi Mashq maqsadi: Kasbiy faoliyatning samarali usullarini ochish. O`qituvchilar guruhi aylana bo`lib turishadi va psixolog hammaga guruh bilan salomlashishni aytadi, tasavvur qiling, ular o`qituvchi emas, balki o`quvchilardir. Salomlashishni qo`yidagicha boshlash mumkin: «salom bolalar» Bu paytda uning tutgan o`rni yuzining o`zgarishi ko`rsatiladi. Shundan so`ng, barcha qatnashchilar guruh bilan salomlashishadi. Umumiy muhokama qilinadi, har bir o`qituvchi bola pozistiyasida qanday salomlashishni tushuntiradi. Kimning salomi samimiy va ochiqligi aniqlanadi. Ushbu mashqda har bir o`qituvchi o`zining faoliyatidagi uslubidan kelib chiqib ishlaydi. Pedagogik faoliyatning samarali hal qilinishi nafaqat maktabda endigina ish boshlagan yosh o`qituvchilar emas, balki bir necha yillik ish stajiga ega bo`lgan o`qituvchilar uchun ham kasb uslubini rivojlantirishda muhimdir. «Baho» mashqi Mashq maqsadi maktab o`quvchilarini mahsuldor baholashda komunikativ usullar ishlab chiqish. Guruh aylana bo`lib turadi, har bir qatnashchi salbiy va ijobiy baholarni aytadi. Birinchi salbiy baho aytiladi masalan: «o`tir ikki». Har bir o`qituvchi bu so`zni o`zinig so`zi bilan aytadi. Psixolog o`qituvchi o`quvchiga yomon baho qo`yayotganida, unga shaxsiy munosabatini bildirishi, yaxshiroq o`qishga ishonishini tarbiyalanuvchiga bildirishi lozim. M: Ming afsus, Oydin bugun men senga yomon baho qo`yaman. Men ishonaman, sen harakatchan qizsan va yaqin kunlarda ikkingni To`g`ri rilaysan. O`quvchining yaxshi bahosidan o`quvchi, quvonishi va psixologik yordam berishi, qo`llab-quvvatlashi lozim. Masalan: Barakalla bugun sen «5» olding. Harakat qil va bundan buyon ham yaxshi o`qi. «Mening hamkasbim» mashqi Mashq maqsadi: ishda o`qituvchining hamkasblari bilan samarali muloqot vositalarini rivojlantirish. Psixolog guruhga keyingi vaziyatni o`ynashni taklif qiladi, bir o`qituvchi ham kasblaridan bir-ikki kunga o`rnini bildirmaslikni so`raydi. O`yindan so`ng ushbu vaziyat yuzasidan muhokama qilinadi o`qituvchi iltimosini bayon etish uchun qanday kommunikativ vositalardan foydalandi, nima uchun bir o`qituvchi unga yordamlashdi, boshqasi esa yo`q. Har bir qatnashchi o`zining tajribasidagi shunday vaziyatlarni eslash mumkin. Bu vaziyatga psixolog aralashmaydi, faqatgina guruhga yordam berishi mumkin. Mashq so`ngida ushbu vaziyatda: «O`zingizni qanday tutishingiz kerak, hamkasblaringiz sizga chin dildan yordam berishlari uchun vaziyatni muhokama qilinadi. «Mening direktorim» mashqi Mashq maqsadi: maktab direktori bilan samarali muloqat o`rnatish. O`qituvchi maktab direktoridan yilning o`rtasida soTo`g`ri liq uchun ta`til so`ragan shunday vaziyatni ko`rsatish kerakki, direktor inkor qila olmasin. Maktab hayotidan maktab direktorii bilan o`qituvchilar o`rtasidagi bunday vaziyatlarning bir nechtasini ko`rsatish mumkin. Guruh bilan yuqoridagi vaziyat yuzasidan muhokama qilinadi. «O`QITUVChI-SINF» StIKLI Emostiya mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchilarda dadillik va o`quvchilar obrazli muloqat, muloqatda egiluvchanlik, emostional iliqlik va ijobiy muhitni shakllantirish. Guruh yarim aylana tarzida o`tiradi va psixolog har bir qatnashchiga psixologik topishmoq: yuzning holati, harakat yordamida qaysidir emostional holatni o`ynashni topshiradi. Guruh bu holatni topishi kerak bo`ladi. Psixolog har bir qatnashchining topishmoqni topishini yuz, qo`l, ovoz va boshqalarni ishlatilishini tashkil qiladi. Qatnashchilarda direktor ovozimi yoki o`qituvchilar holati borligini aniqlab beradi. «Mening kasbiy rolim» mashqi Mashq maqsadi: o`qituvchi bilishi lozim bulgan sinf bilan muloqotni va ichki holatlarni samarali hal etish. Guruh aylana bo`lib o`tiradi va psixolog har bir qatnashchiga kasbiy kommunikativ sifatlarni ko`rsatuvchi rol yozilgan kartochkalarni tarqatadi. Kartochkalarda quyidagi so`zlar yozilgan bo`lishi mumkin: «yordamchi, ona, tarbiyachi, sardor, ideal. O`qituvchi bilan ota-onalar o`rtasidagi vositachi do`st, o`yin, intellektual, sudya, o`rtoq, kuzatuvchi, dars beruvchi, Har bir qatnashchi o`zining pozistion roli bayon etilgan kartochkasini oladi va unga tushunarli bo`lgan o`qituvchining ushbu pozistiyasida tutgan o`rnini aytadi. Berilgan rol pozistiyaga qarshi chiqqanda kichik o`quvchilar bilan muloqotda foydalanish. mumkin bo`lgan polzistiyani bayon etish lozim. Vaziyat muhokama qilinadi, ayniqsa kichik maktab yoshidagi o`quvchilar oldida tutgan o`rni haqida alohida to`xtaniladi. Muhokama guruh ichida aylana tarzida yoki navbat bilan fikrni bildirishi mumkin. Guruh muhokamasida psixolog o`qituvchilar diqqatini keyingi vaziyatga: har bir o`qituvchining shaxsiy ikki rolini, o`quvchilar bilan munosabatini, ular bilan muloqotda samimiy va ochiq ko`ngil bo`lishi lozimligini uqtirishga harakat qilish lozim. «Laqab» mashqi Mashq maqsadi: kichik maktab yoshi o`quvchilarining bir-biri bilan muloqotga kirishishini o`rganish. Mashq bevosita «O`ylab topchi» mashqi asosida tashkil qilinadi. Ixtiyoriy ravishda guruh boshliTo`g`ri i tanlanadi. U xonadan chiqadi va u yo`qligida guruh kimnidir eslaydi. Bir guruh o`qituvchilar shu sinfda uni qanday tasavvur qilgan bo`lsalar shunday laqab beradilar. Boshlovchining vazifasi, guruh kimni o`ylagan bo`lsa shu qatnashchini topishdan iborat. O`yin o`tkazilgandan keyin guruh vaziyatni muhokama qiladi. Qaysi laqab eng mos tushadi, qaysi biri yo`q. Bu holatda boshqa qatnashchilarning fikrini eshitish lozim. Boshlovchining va laqab qo`ygano`qituvchining fikrini bilish lozim. Maktablarda o`qituvchilarga o`quvchilarning qanday laqab qo`yilishi juda qiziq muhokama bo`ladi. Chunki o`quvchilar o`qituvchilarning xulqidagi va xarakteridagi kamchiliklarini aniq payqashadi va bunga To`g`ri ri yondashish lozim. «Timsol top» mashqi O`qituvchilarga Boshlang`ichsinfda dars materiallarini tushuntirish qiyinchiliklar Tug`ilsa diradi. Qaysidir bolalar tez va aniq tushunishadi, kimdir sekin tushunadi va tushuntirish uchun qayta- qayta takrorlash lozim. O`qituvchi shuning uchun bir xil vazifani turli so`zlar bilan tushuntirishi lozim. Mashq maqsadi: o`quvchilarga o`quv materialini tushuntirishda rolga kirib o`tishni tashkil qilish. O`qituvchilar guruhi aylana bo`lib o`tiradi. Psixolog har bir qatnashchiga o`quv materialidan bir mavzuni o`ziga aniqlab olishni taklif qiladi. M: «tenglama, olma, aylana» kabilarga o`xshash o`xshatmaldar topish. O`quvchilar har biri o`zining mavzusiga tushuntirish beradi. Oldin aytilgan tushunchalarni qaytarish mumkin emas. Natijada har bir o`quv temasining muhokamasini «muhokamalar bankiga» yiTo`g`ri iladi va har bir guruh undan foydalanish huquqiga ega bo`ladi. «Nazorat va boshqarish» mashqi O`quvchilar kichik sinf bolalarida yaxshi o`quv normasini tashkil qilishning qiyinchiligi To`g`ri risida ko`p gapirishadi. Bir o`quvchi besaramjon, butun dars davomida harakatchan, boshqasi esa uning aksi, passiv va tormozlanuvchan, uchinchisi o`ziga ishonmaydi, hamma narsani tushunsa ham, bilsa ham javob berishga qo`rqadi. Mashq maqsadi: o`qituvchilarda sinfiy boshqarish va nazorat qilishning samarali yo`lini tashkil qilish. Qatnashchilardan hohishga ko`ra o`qituvchi rolini o`ynovchi guruh yiTo`g`ri iladi. Qolgan guruh qatnashchilari kichik maktab yoshidagi o`quvchi rolini o`ynashadi. Har-bir o`quvchi psixologdan kartochka oladi, unda uning nima qilishi kerakligi qanday javob berishi va boshqalar. Qatnashchilar kartochkani o`zi uchun o`qib jim o`tirishadi. Kartochkada shunday so`zlar yozilgan bo`lishi mumkin. «O`quvchi a`lochi, o`kuv materialini yaxshi biladi va tashkilotchi» Harakatchan va tushunuvchan lekin diqqati bo`linuvchan. O`quvchi to`polonchi, har darsda qo`shnisiga tinchlik bermaydi. Giperaktiv o`quvchi bir daqiqa ham o`tira olmaydi. Dars materialini qiyinchilik bilan o`zlashtiradi. Passiv, tormozlanuvchan o`quvchi har doim oynaga qarab nimanidar orzu qilib o`tiradi» «O`zinig kuchiga ishonmay xatto javob bernishga tayyor holda ham hech qachon qo`lini ko`tarmaydi. Guruh sinfni tashkil qiladi. Har bir qanashchi o`zining parta yoki stoliga o`tiradi «Dars sahnasi yaratiladi. Har-bir o`quvchi o`zining rolini o`ynaydi. O`qituvchi rolini o`ynayotgan qatnashchi qatnashchi 5-10 daqiqa iliq psixologik iqlimni tashkil qilishga qaratish kerak. O`yindan so`ng ushbu vaziyat muhokama qilinadi va sinfdagi vaziyatni normada ushlab turishi uchun kutilmagan vaziyatlarda ham yaxshi natijalarga erishishi uchun nima qilish kerak? savollarga javob topishga harakat qiladilar. Guruh muhokamasidan so`ng «sinfni 5minutda qanday tinchlartirish mumkin vaziyatga samarali va foydali usullarni ko`rsatish mumkin. Ushbu mashqda o`qituvchi baholanadi va psixologik o`qituvchilarining maslahatlari va yo`l yo`riqlari tushuntiriladi. Ushbu mashqda o`qituvchi o`quvchilarini bir vaqtning o`zida ham nazorat qilish ham boshqarisi xususida fikr almashinadi. Yüklə 106 Kb. Dostları ilə paylaş:
|