Psixologik tatqiqotning asosiy metodlari?

8.Insonga yordam berish burchi kasbninig sotsial nufuzi?

Psixologiya fani insonlarga xizmat qilish holatlari va tushunchalarini beradi. Kasbning sosial nufuzi bu kasbni insonlarning yashash sharoitlari va ko’rsatkichlari bilan belgilanadi. Albatta kasbning nufuzi va ommabopligi undagi fikrlarni turli tumanligini keltirib chiqarishi mumkin. Sosial nufuzi qanchalik oshsa xalq orasida bu kasbni yoyilishi ham aniq bo’ladi. Gippenreyterning fikri bo’yicha ilmiy psixologiya hayotiy psixologiyadan ustun emas. Ular bir birini to’ldirishadi.

Psixologiyaning sosial nufuzi haqida so’z ketar ekan mutaxassis psixolog va qiziquvchi psixologlar o’rtasida albatta tafovutlarni tahlil qilish zarurdir. Insonlar qiziqish doirasida bir biriga yordam qo’lini cho’zishlari mumkin, bu esa yaxshigina samara berishi mumkin. Unda mutaxassis psixologlarning nima zarurati mavjud. Bu savol hammaga berilishi mumkin. Ko’pincha birinchi va ikkinchi kurs talabalari o’zini psixolog sanash mumkinligi yoki yo’qligi haqida o’ylanib qolishadi. Mutaxassis psixolog va qiziquvchi psixologlarning orasida bir qator farqlar mavjuddir. Bular quydagilar:

a) mutaxassis psixologlarda nazariy bilimlar tizimining mavjudligi, psixika va psixologiya tushunchalarining umumlashtirilganligi. Qiziquvchi psixologda bu bilimlar ko’p bo’lishi mumkin. U ko’plab adabiyotlarni o’qigan bo’lishi mumkin, biroq ular haqidagi bilimlari yuzaki hisoblanadi, bu ma’lum bir davralarda o’z bilimlarini namoyon qilishlari mumkin. Biroq bunday odamlar nazariy bilimlarga ega bo’lmaganliklari uchun olingan bilimlaridan noto’g’ri foydalanishlari mumkin.

b) mutaxassis psixologning eng tayanch nuqtasi albatta bu uning ilmiy bilish usullaridan xabardorligi hisoblanadi. Agar psixolog ko’p bilimga ega bo’lsada, biroq usullarga ega bo’lmasa ham qiynaladi. Shuning uchun ham usullardan keng foydalana olishi talab qilinadi.

v) mutaxassis psixolog har doim nazariy asoslarga ega bo’lgan metodikalardan foydalana oladi. Bunda nazariya va amaliyotni bir maromda amalga oshiradi. Hattoki ba’zi vaqtlarda nazariy bilimlari oqsagan mutaxassis psixologlar to’g’ri tanlangan metodikalar yordamida vaziyatlardan oson chiqib ketishlari mumkin. To’g’ri qiziquvchilar ham turli metodikalardan foydalanishlari mumkin, biroq ular bu metodikalarning mazmun mohiyatlarini tushunmagan holda ishlatishlari mumkin, bu holatlar esa sinaluvchilarga albatta salbiy ta’sir ko’rsatadi.

g) qiziquvchi psixolog faqat yaqinlariga yardam ko’rsatsa, mutaxassis psixolog mijozlar bilan ishlab ularga to’g’ri maslahat ko’rsatishi talab qilinadi. Bundan tashqari qiziquvchi psixolog hamma mas’uliyatni o’ziga olsa, mutaxassis psixolog esa mas’uliyatni mijozda shakllantiradi.

d) mutaxassis psixolog boshqa mutaxassislar bilan doimiy aloqada bo’lib turadi, demak mutaxassis psixologlar har doim ma’lumotlarga ega bo’ladi, bundan qiziquvchi psixolog mustasnodir.

ye) mutaxassis psixologda psixologik bilimlarning mavjudligi haqidagi xujatning mavjudligi, bu esa mijozlarning ularga murojaat qilishlarida muhim o’rin tutadi, chunki mijozlar albatta mutaxassislarga murojaat qilishni ma’qul ko’rishadi.

yo) kasfiy ahloqiy qoidalarga rioya qilish bo’yicha ham shu ikki psixologlar o’rtasida albatta farq mavjud. Bunda ahloqiy qoidalar albatta mutaxassislarga o’qish davomida o’qitiladi.

j) mutaxassis psixolog o’zini rivojlantirishda mutaxassislarning xizmatlaridan foydalanadi, qiziquvchi psixolog kitoblardan foydalanishi mumkin, biroq bu tizimli bilimlar hisoblanmaydi. Mutaxassis psixolog mustaqil o’rganishga yo’naltiriladi.

z) psixolog mutaxassisda mehnat psixogigiyenasi mavjud. Bunda mutaxassis psixolog boshqalarga yordam berish asnosida o’zining sog’lig’iga ham befarq emasligini bilishi kerak bo’ladi. Ko’pincha oddiy psixologlar sog’lig’iga e’tibor qaratmaydilar ularning o’zlariga psixologning yordami kerak bo’lib qolishi mumkin. Bunda nafaqat psixologik salomatlik haqida, balki jismoniy salomatlik haqida ham so’z ketishi mumkin⁵.

i) mutaxassis psixolog ko’pgina yangi o’ylab topilgan usullarga tanqidiy nigoh bilan qaraydi, masalan astrologiya, xiromantiya va boshqalarga.

Mutaxassis psixologning asosiy faoliyati albatta mehnat faoliyati bilan bevosita bog’liqdir. Inson o’zining mehnat orqali namoyon qilishi mumkin. Psixologning mehnati haqidagi tasavvurlarni keltirib o’tamiz:

1. 
   “yengil mehnat” ideali. Bunda inson mehnat qilmasdan ko’proq maosh olishni o’ylaydi. Bu aynan psixologlar uchun noto’g’ri bo’lgan faoliyatlardan biri hisoblanadi. Chunki ulardan mehnatdan zavqlanishlari zarur.
   
2. 
   Noniqlik tushunchasini kamaytirishga qaratilgan faoliyat. (antientropizm) murakkab obyektlarni osonlashtirish qobiliyati hisoblanadi. Bunday vaziyatlarda ijodiy faoliyat uchun o’rin qolmaydi.
   
3. 
   Qalban ko’rlik. Ular boshqa insonlar bilan xursand va xafa bo’la olishmaydi.
   
4. 
   Boshqalardan ustun bo’lish xohishi. Bu ko’plab psixologlarning bir birlari bilan kurashishlariga sabab bo’ladigan holatlardan biri hisoblanadi.