Psixologik xusijsiyatlari

5. Go‘daklik davrining diagnostikasini o*ziga xosligi
Shaxsni psixologik o‘rganishda eksperimental metodikalar 
majmui qo‘llaniladi (S.Ya.Rubinshteyn (1970); B.V.Zeygamik (1976); 
V.M.Blcyxer 
(1976); 
E.T.Sokolova 
(1980); 
L.F.Burlachuk,
S.M.Morozov (1989). Lekin bolalar taraqqiyotini psixologik diagnostika 
qilish metodlariga bag‘ishlangan amaliy tavsiyalar juda kam. 
(I.A.Sikorskiy, 1901; E.Klapared 1911; K.N.Komilov, 1921; I.V.Kruk, 
1983; A.S.Spivakovskaya, 
1988). 
Pedagogika universitetlari va 
institutlfiri talabalari uohun pedagogik faoliyat amaliyotida qo‘llash 
mumkin bo‘lgan aniq psixologik meto^ami beradigan o‘quv 
qo‘llanmalar yo‘q. Psixologiya bo'yicha mavjud o‘quv qo‘llanmalar esa 
talabalarai bolalami psixologik o‘rganish metod va metodikalar bilan 
juda ОЙ darajada tanishtiradi. (V.S.Muxina, 1985; M.V.Gamezo,
I.A.Doniashenko, 1986).
Ilk bolalik davrining psixodiagnostikasi turli yosh davrlarida bola 
rivojlanishini baholash imkonini beradigan uning psixik taraqqiyot

---

me'yorlEiriga mos yoki mos emasligirii aniqlash, mavjud me'yordan 
chetga chiqishlarini aniqlash, uni tuzatishning individual choralarini 
rejalashtirish va oldini olish bo‘yicha vositalar va metcdlar majmuidan 
iborat.
Turli yosh davridagi bolalar guruhini tekshirishda psixodiagnostika 
metodikalari o‘z xususiyatlariga ega. Masalan, chaqaloqlik davridagi 
bolalami tekshirishda sensomotor harakEitlami o‘rganishga mo‘ljallangan 
metodlar qo‘llaniladi; boshini ushiab turishi, predmetlami ushlashi, 
o‘tirishi, qayrilib qarashi, predmetning orqasidan ko‘z bilan qarashi va 
boshqaUff. (A.Anastazi, 1982). 3 yoshdan 6 yoshgacha l*o‘lgan bolalarni 
tekshirishda sodda haiakatlami 
og‘zaki qo‘Ilanma]ami bajarishga 
qaratilgan topshiriqlar beriladi. Qalam va qog‘oz, plastilin va boshqa 
o‘quv vositalari qo‘llariiladigan topshijiqlar bola katta bo‘lgan sayin 
qiyinlashtirib boriladi.
Bolalami psixologik tekshiruvda chet el va sobiq ittifoq 
psixolog^ari foyddangan an'anaviy metodikalarai ko‘rib chiqamiz.
Sensomotor ta'sirlanish va diqqatni o‘rganish uchun metodikalar
Insonning 
sensomotor 
sohasi 
asosiy 
neirv 
jarayonlari 
harakatchanligi tipini, ixtiyoriy diqqat darajasini, ishga qobiliyatlilik 
sur'atini xarakterlaydi, Ma'lumki, bola hayotining dastlabki yillarida 
jismonij' va ruhiy sifatlarinmg rivojlacishida sensomotor faollik bosh 
miya faoliyatida shaitli reflektor aloqalaraing mustahkamlanishiga 
imkon beradi (Ya.P.Fruitnkin, S.M.Livshits, 1979). Ular shu bilan birga 
temperament, iroda, hiissiyot xususiyatlarining hamda bilish psixik 
jarayonlarining rivojlacishiga yordam beradi (E.A.Golubeva, 1980; 
E.B.AYurova, 1986).
Masalan, 1-2 yoshli bolalar seasomotor sohasini tekshirishda 
an'anaviy metodlardan foydalanib, u 
5
'oki bu harakat malakalarining 
qanday shakllanganligiga, ulamiag ma’lum yosh damdagi o‘rtacha 
ko‘rsatkichi qanchalik mosligiga e'tibor beriladi. Ko‘pincha bu 
ladqiqotlar bolalar motor harakat rivojlanishidagi kechikishlami 
aniqlashga qaratilgan bo‘ladi. 
Harakat rivojlanislliida kechikish 
mavjudligi keyinchalik bolaning barcha psixik taraqqiyotida kechikish 
sodir bo‘lishining ob'elliv zamini sifatida qaralishi kerak. Shu bilan 
birga, erta yuigan bola o‘z tengdoshliirini barcha tomondati qoldirib 
ketadi, deb faraz qilisli ham xatodir. Bola hayotining dastlabki ikki 
yilidagi mnumiy jismoniy taraqqiyot bolaning keyingi aqliy taraqqiyotini 
helgilamaydi (P.H.Mussen, 1987).

---

Bolaning sensomotor sohada гi^^ojlanish darajasi haqida uning 
atrofidagi turli predmetiar, jumladan, o‘yinchcxilar bilan harakat qilish 
xususiyatlari darak berib turadi. 0 ‘yinclioqdan diagnostik qurol sifatida 
foydalardsh uning tevarak-atrofidagi hodisalami bilishga intilishi va 
faollik 
darajasi 
hamda 
predmethirdan 
foydalanishda 
amaliy 
ko‘nikmalaming mavjxidligini aniqlash imkonini beradi. Kattaroq 
bolalarni tekshirishda konkret psixoloj’^k metodikalarijan foydalanish 
mumkin. Chunki xuddi shu davrdan bosMab, so'zli topshiriqlarni 
bajarish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlami tushuria boshlaydi, unda zarui shaxsiy 
sifatlar shakllangan, bilishga qiziqish rivojlangan, u kattalar bilan birga 
eksperimental psixologilk tadqiqotlarda aisbatan uzoqroq ishtirok etish 
holatida bo‘ladi.