Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya
10.6. Psixik rivojlanish taraqqiyotini o‘rganishdagi
Yüklə 12,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
184
10.6. Psixik rivojlanish taraqqiyotini o‘rganishdagi ikkita paradigmalar Zamonaviy psixolog L.F.Obuxova, L.S.Vigotskiyning rivojla- nishga biologizatorlik, naturalistik va madaniy-tarixiy yondashuv- larning prinsipial asosiy farqlari haqidagi talqiniga tayanib, bolalar rivojlanishi tadqiqotida ikkita asosiy paradigmaning mav- judligi va ajratilishini uqtirgan: tabiiy-ilmiy hamda madaniy-ta rixiy. T.Kundan so‘ng u paradigma tushunchasini ma’lum bir vaqt davomida to‘plangan yutuqlarni ilmiy birlashmaga muam- molarni va ularning yechimini ko‘rsatish modeli barcha tomo nidan tan olingan, ilmiy yutuq sifatida talqin qilgan. L.F.Obu xova ta’kidlashicha, paradigma tushunchasi psixologlar diqqatini psixologik maktab va yo‘nalishIar asos qilib olgan ustanovkalarni anglashga qaratadi, bu ilm-fanning bugungi rivojlanishida, psi- xologlarni bir-biridan farqlanuvchi ko‘pgina yondashuvlar va ta’li- motlar bilan tanishtirishda juda muhim. Tabiiy-ilmiy paradigma ham, yosh davrlar psixologiyasi tarixida ham uning taraqqiyoti ni zamonaviy bosqichida ko‘pgina variantlar asosida ifodalangan. Asosiy naturalistik ustanovkalar biogenetik nazariya me’yoriy yondashuv klassik bixeviorizm, ikkita omil konvergensiyasi na zariyasi bolani psixoanalitik o'rganish J.Piajening intellektual rivojlanish ta’limoti singari tashqi sirtdan o‘xshamaydigan nazari- yalar asosida yotadi. 0 ‘sha naturalistik metodologik yondashuvlar etiologik, ekologik, invayronmental, ijtimoiy kognitiv va asoslan- gan rivojlanishni o‘rganishning yangi ta’limoti hamda yo'nalishi yuzaga keladi. Bu paradigmalar doirasida psixik rivojlanish tuzi- lishi va sharoitlari haqida ko‘pgina empirik dalillar to‘plangan sa- marali tadqiqotlar o‘tkazilgan insoniyat hayoti va psixikasining asosiy jihatlari, sohalari, xulq-atvor intellekt va emotsional iro- daviy sohalar tahlil qilingan. L.S.Vigotskiy ishlarida asos solin- gan madaniy-tarixiy paradigmalar A.N.Leontev, A.V.Zaporojets, P.I.Zinchenko, P.Ya.Galperin, D.B.Elkonin, M.I.Lisina, W .D a- vidov, L.A.Venger, N.N.Poddyakova, N.F.Talizina, N.G.Salime- 185 na va ko‘pgina boshqalar tadqiqotlarida davom ettirilgan. L.S.Vi gotskiy nazariyasining xorijiy izdoshlari D.J.Brunner, M.Kov, S.Skribner, R.Van der Veer, D.J.Verch va boshqalar. Har ikkala paradigma ham mavjudlikka hamda kelgusida rivojlanish huquqiga ega, ammo ularning asosida bir-birini inkor qiluvchi ilmiy ustanovkalar yotadi, shuning uchun ular oddiy jamlanib bo‘lmaydi. Soddalashtirilgan elektrik yondashuvlarni va g‘oya tushuncha yoki hatto dalillarni tanqid qilmay o‘zlashtirib olishdan qochish kerak. Yüklə 12,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|