Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya



Yüklə 12,64 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/240
tarix28.11.2023
ölçüsü12,64 Mb.
#168659
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   240
Rivojlantirish psixologiyasi. Pedagogik psixologiya.Nishanova Z.T. Kamilova N.G

L.S.Vigotskiy
ko‘rsatib o‘tganidek, ular ma’lum hodisalarga nisbatan o'zlari- 
ning kundalik hayotdagi oddiy tushunishlari boladi. Bu esa ilmiy 
tushunchalarning tarkib topishiga ma’lum darajada ta’sir qiladi. 
Bundan keyin, tushunchalarni tarkib toptirishda hissiy negizga 
qay darajada tayanish lozimligini, qaysi paytda ko‘rgazmalilikdan 
va yakka hodisalardan qutulib, mavhumlik hamda umumiylikka 
o‘tish maqsadga muvofiqligini bilish kerak. Ko‘rgazmali tayanch- 
dan barvaqt voz kechish ham ana shu bosqichda sun’iy ravishda
10


to'xtab qolish ham bir xil xatodir. Shuning bilan birga ko‘rib va 
eshitib idrok qilish xususiyatlarini hamda ularning o‘zaro muno- 
sabat xarakterini bilish kerak. 
0
‘tilgan materiallarni qanday yo‘l 
bilan psixologik jihatdan samarali qilib mustahkamlash mum­
kin? 
0
‘quvchiga savolni qanday berish mumkin: umumiy qilibmi 
yoki konkret shakldami? Bir xil savollarni beraverish to£g‘rimi? 
Yordamchi savollarning roli qanday? (Psixologiyada shu narsa 
m a’lumki, javob beriladigan savolning ifodalanishiga ham bog‘liq 
bo‘ladi.)
Pedagogik psixologiyani bilish tarbiya ishlarida ham zarurdir. 
Shaxs tarkib topishi jarayonining psixologik qonuniyatlarini, 
jumladan, axloqiy odatlar va ishonch-e’tiqod tarkib topishining 
qonuniyatlarini bilmay turib, to‘g‘ri tarbiya berish mumkin emas.
M a’lum yoshdagi bolalarning psixologik xususiyatlarini bil­
may turib, ularga maqsadga muvofiq ravishda ta’lim va tarbiya 
berib bo‘lmaydi. Bolaning har bir yoshi o‘z qiyinchiliklariga ega 
bo‘ladi va o‘ziga nisbatan maxsus munosabatda bo‘lishni talab 
qiladi. Kichik maktab yoshidagi bolalarga nisbatan psixologik 
jihatdan to‘g‘ri keladigan va yaroqli bo‘lgan narsa, ko‘pincha 
o‘smirlarga nisbatan yaroqsiz va xato bolish i mumkin. Biroq 
o‘qituvchi, tarbiyachi shunchaki ma’lum yoshdagi o‘quvchi bi­
lan emas, balki konkret bir o‘quvchi bilan, individual shaxs bi­
lan ishlaydi. 
0
‘quvchining bilishi mutlaqo zarur bo‘lgan indivi­
dual farqlar bitta yosh doirasida nihoyat darajada katta bo‘ladi. 
Ta’lim va tarbiya jarayonida individual munosabatda bo‘lishning 
sharti o‘quvchining psixologik xususiyatlarini har tomonlama va 
chuqur bilishdan iboratdir. Bu narsa o‘quvchining ruhiy dun- 
yosidan xabardor bo‘la bilishni, psixologik jihatdan to‘g‘ri kuza- 
tish tashkil qila bilishni va tabiiy eksperiment uyushtirishni bi­
lishni taqozo qiladi.
M ana shu yuqorida ko‘rsatilgan qonuniyatlarning hammasini 
bilish o‘z-o‘zicha hali ta’lim-tarbiya ishlarida muvaffaqiyatning 
garovi bo‘la olmaydi. Lekin juda ko‘p xatolarning oldini olish 
imkonini beradi, chunki bu qonuniyatlar o‘qituvchini ko‘r-ko‘ro-
11


na harakat qilish zaruratidan qutqaradi. Demak, pedagogik psi- 
xologiyaning mohiyatini bilish har bir pedagogga ta’lim-tarbiya 
jarayonini samarali amalga oshirish uchun zarur.
Yosh va pedagogik psixologiyaning birligi yosh va pedagogik 
psixologiya o£rganadigan obyektning umumiyligidadir. Bu ikkala 
fanning o‘rganish obyekti — bolalar, o‘smir va o‘spirinlar bo‘lib, 
yosh psixologiyasi ularni yosh taraqqiyoti bo‘yicha o‘rgansa, 
pedagogik psixologiya tarbiyalanuvchi yoki ta’lim oluvchi sifati­
da, ya’ni pedagogning ta’lim-tarbiya jarayonida biror maqsadga 
qaratilgan ta’siri sifatida o‘rganadi.
Ma’lumki, muayyan yoshdagi bolalarning psixologik xususi­
yatlarini bilmay turib, ularga maqsadga muvofiq ravishda ta’lim 
va tarbiya berib bo‘lmaydi. Bolaning har bir yoshi o‘z qiyinchi- 
liklariga ega bo‘ladi va o‘ziga nisbatan maxsus munosabatda 
bo‘lishni talab qiladi.
Ta’lim va tarbiya jarayonida individual munosabatda bo‘lish- 
ning sharti o‘quvchining psixologik xususiyatlarini har tomonla- 
ma va chuqur bilishdan iborat. Bu esa o‘quvchining psixik dunyo- 
sidan yaxshi xabardor bolishni, psixologik jihatdan kuzatishni 
to‘g‘ri tashkil qila olishni va tabiiy eksperiment uyushtirishni bi­
lishni taqozo qiladi.
Pedagogik psixologiya ham, yosh psixologiyasi ham umumiy 
psixologik qonuniyatlarni ochib beradigan psixik jarayonlarni, 
psixik holatlarni va shaxsning individual psixologik xususiyatla­
rini o‘rganadigan fan — umumiy psixologiyaga asoslanadi.
Lekin yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya pedagogik 
jarayonni tashkil qilish uchun tayyor retsept yoki tavsiyanoma- 
lar berishni da’vo qilmaydi. Yosh va pedagogik psixologiyaning 
materiallari va xulosalaridan ta’lim-tarbiya ishlarini to‘g‘ri tash­
kil qilishda foydalaniladi. Bu haqda rus pedagogi K.D. Ushinskiy 
ham ta ’kidlab o‘tgan edi:
«Biz pedagoglarga unday yoki bunday qilinglar deb aytmay- 
miz, ammo biz ularga oczingiz boshqarmoqchi bo‘lgan psixik 
hodisalarning qonunlarini o‘rganing va bu qonunlarga amal qi-
12


ling hamda ularni tatbiq qilmoqchi bo‘lgan sharoitlarini hisobga 
olib ish qiling, deb aytamiz».

Yüklə 12,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   240




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin