Pul hám bankler oqıw qollanba

múddetlilik principi (kreditler kredit shártnamasina tiykarlanıp malım múddetke beriledi. Mámleketimiz bank sistemasında kreditler múddetine qarap, qısqa yaki uzaq múddetli kreditlerge gruppalanadi);

tólewlilik principi (kreditor barlıq kreditler ushın tiyisli tólewlerdi procent kórinisinde kredit alıwshıdan óndiredi);

támiyinlengenlik principi (berilgen kreditlerdiń barlıǵı ol yamasa bul dárejede tiyisli risk penen baylanıslı boladı, kreditor usı riskti tómenletiw maksetinde kredit alıwshıdan onıń támiyinlengenligin talap etedi. Ádette, kreditler mal-múlklerdi girewge qoyıw, qamsızlandırıw polisi hám úshinshi shaxslardiń kepillik xatları menen támiyinlenedi);

qaytarıwshiliq principi (kreditor tárepinen waqtınsha paydalanıwǵa berilgen qarjılar tiyisli múddetlerden soń tolıq qaytarıliwi kerek boladı);

maqsetlilik principi (kreditor berip atirǵan kredit boyınsha dúzilgen shártnamada kreditti jiberiw lazım bolǵan anıq maksetlerdi kórsetedi hám alınǵan kreditti usı maqsetlerge jumsalıwı belgilep qoyıladı).

Juwmak qılıp aytqanda, kredittiń funkсiyaları hám principleri tolıqlıǵınsha ámel qılıwında bir qatar principlerge tásir etedi. Usı principler mámleket bank sistemasınıń jaǵdayı, milliy ekonomikadaǵı social-Ekonomikalıq qatnasıqları, mámlekettiń ishki hám sırtqı siyasatı nátiyjeleri sıpatında júzege shıǵadı. Bazar ekonomikası shárayatında usı qatnasıq hám siyasatlardiń nátiyjeli procesleriniń támiyinlengenligi kredit funkсiyaları hám principlerinde óz sáwlesin tabadi.
, , Kredit”–sózi latinsha , , credit” sózinen alınǵan bolıp “isenim” degen mánisti ańlatadi. Kredit–bul pul hám tovar kórinisindegi resurslardi qaytarıp beriwshilik, múddetlilik hám procent tólewlik shártleri tiykarında beriw nátiyjesinde júzege keletuǵın háreket. Kredit qatnasıqlarınıń subyekti bolıp kreditor hám kredit alıwshı esaplanadı, kredittiń obyekti bolıp pul hám tovar esaplanadı. Kredittiń eki tiykarǵı forması bar:

1. 
   bank krediti;
   
2. 
   Kommerciyalıq krediti;
   

Bank kreditiniń obyekti bolıp pul qarjıları esaplanadı. Kommerciyalıq kredittiń obyekti tovarlar. Házirgi kúnde kredittiń sútxorliq forması joq, bul forma kredit qatnasıqlarınıń dáslepki túrleniw basqıshlarinda bar.
Kredit insanıyattińjoqarı tabılmasi esaplanadı:

1. 
   Kredit xojalıq júritiwshi subyektler jumısin rawajlandırıw imkániń beredi;
   
2. 
   Kredit mámlekettiń eksport potensialın asırıw imkániyatin beredi;
   
3. 
   Kredit ekonomikadaǵı tólewdiń úzliksizligin támiyinlew imkániń beredi;
   
4. 
   Kredit mámlekettiń óz funkсiyalarınıń orınlanıwın támiyinlewde áhimiyetli orın tutadi;
   
5. 
   Kredit xalıqtıń turmis dárejesin támiyinlew imkániyatin beredi.
   

Kredit óziniń anıq principlerina iye:

1. 
   Qaytarıp beriwshilik principi;
   
2. 
   Múddetlilik principi;
   
3. 
   Procent tólewshilik principi;
   
4. 
   Támiyinlengenlik principi.
   

Kreditler ádette birinshi dárejeli girew obyektleri menen támiyinlenedi (jer, altın hám basqa metallar);

5. 
   Maqsetlilik principi.
   

Kredittiń zárúrligin belgilewshi principler.

1. 
   kredittiń zárúrligin belgilewshi eń tiykarǵı princip bul kapitaldıń sheńberlik aylanısı hám aylanısı.
   

P–islep shıǵarıw quralları
T–islep shıǵarıw procesi
P–bul procestiń tákirarlaniwshi kapital aylanbası deyiledi.
2) ayırım tarmaqlarda islep shıǵarıwshıniń máwsimiy xarakterge iye ekenligi;
3) mámleket byudjetiniń qıtshıllıǵıniń barlıǵı.
4) xalıqtıń turmisiniń párawanliǵın támiyinlewdiń zárúrligi.
Kredittiń eki obyekti:
- pul qarjıları;
- tovarlar.
Bank kreditleri pul qarjıları túrinde beriledi.
Obyekti tovar bolǵan kredit Kommerciyalıq kredit deyiledi. Bunda satılǵan tovarlardıń pulı keshiktirip tólenedi, yaǵniy belgili múddet ótkennen soń tólenedi. Kommerciyalıq kredit ádette Kommerciyalıq veksel menen rásmiylestiriledi.
Házirgi dáwirde bank kreditlerin beriw sisteması Kommerciyalıq kreditler beriw sistemasına qaraǵanda joqarı dárejede rawajlanǵan. Bunıń tiykarǵı sebebi puldıń joqarı likvidli aktiv ekenligi.
Kredittiń subyektleri bolıp tómendegiler esaplanadı:

• 
  Bankler;
  
• 
  Banklik emes kredit mekemeleri, kredit awqamlari, lombardlar, mikro finanslastırıw mekemeleri, kredit hám basqalar;
  
• 
  kárxanalar;
  
• 
  fizikalıq shaxslar;
  
• 
  mámleket;
  
• 
  mámleket organi;
  
• 
  xalıq aralıq finans kredit mekemeleri.
  

Kredit–mánisiniń háreketi bolıp pul hám tovar kórinisindegi qarjılardı qaytarıp beriwshilik, múddetililik hám procent tólewshilik tiykarında beriw nátiyjesinde júzege keledi.