Pul hám bankler oqıw qollanba

10.5. Bank krediti
Bank krediti –kredittińeń rawajlanǵan túri bolıp, usı kredit Kommerciyalıq bankler tárepeinen waqtınsha bos pul qarjıların jalıp etiw esabınan, qosımsha finanslıq resurslarǵa zárúrlik tuwılǵan yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa beriledi. Kredittiń formaları sistemasına bank krediti tiykarǵı úleske iye bolıp, jámiyettegi waqtınshalıq bos pul qarjıları tiykarınan banklerde jámlenedi. Bunıń nátiyjesinde, bankler usı qarjılar tiykarınan payda tabıw maqsetinde, olardı ekonomikanıń túrli qániygeliklerine bank krediti formasında jaylastıradi.
Bank kreditiniń basqa kredit formalarına qaraǵanda abzalliqlari júdá kóp bolıp, xojalıq júritiwshi subyekt qálegen waqıtta hám muǵdarda kredit alıwı ushın bankke múrájet qılıwı múmkin. Bank krediti pul formasında payda bolsa, sol sebepli bul shárayatta kredittiń obyekti bolıp pul kapitalı esaplanadı. Bank krediti qarız alıwshıǵa pul formasında beriliwi sebepli Kommerciyalıq kredittiń kólemin shegaralawǵa jaqsı tásir kórsetedi. Pul formasında alınǵan kredit qarız alıwshı tárepinen kárxana islep shıǵarıwıniń qálegen procesinde jiberiw imkániyatin beredi.
Bank kreditin jiberiw hám qarız alıwshı tárepinen paydalanıw maqsetine qarap túrlishe atalıwı múmkin. Máselen, bank krediti islep shıǵarıwdı keńeytiwge, yaǵniy tiykarǵı hám aylanba kapitaldı kóbeytiwge qaratılsa, bank krediti ssuda kapitalı boladı. Eger bank krediti xojalıq júrıtiwshi subyekttiń kassadaǵı qarjılarınıń jetispewshiligine qaratılsa bank krediti pul ssudasi deyiledi. Pul ssudasi tek xojalıq júrgiziwshi aylanıs kapitalın dawam etiwi támiyinleydi, Bıraq onıń muǵdarın kóbeytiwge alıp kelmeydi. Ssuda kapitalı bolsa qarız alıwshıniń kapitalı muǵdarın kóbeytedi.
Bankler túrli klasstaǵı kredit alıwshılarǵa bank kreditin beredi. Ásirese, kárxanalar, koorporatsiyalar, xalıq, kredit mekemeleri, jergilikli hákimiyatlarda solar qatarına kiredi. Kredit alıwshılar iskerliginiń ózgesheliginen kelip shıqqan halda, bankler menen kredit qatnasıqların payda etedi. Kredit qatnasıqların tártipke salıwshı tiykarǵı hújjet olar ortasında dúzilgen kredit shártnamasi esaplanadı.
Bank kreditleri xojalıq júritiwshi subyektlerdiń tákirar islep shıǵarıw procesiniń toqtawsızliǵın támiyinlewge hám aylanıs qarjılarınıń kólemin asırıwǵa qaratıladı. Bank kreditleri múddeti jaǵınan qısqa hám uzaq múddetlerge gruppalanadi.
Qısqa múddetli kreditler bir jıl múddetke berilip, kárxana aylanba kapitalıniń háreketin támiyinlew, aralıq esap-kitaplardı ámelge asırıw, tólew qábiliyetin bekkemlew finanslıq iskerligin támiyinlew sıyaqlı máselelerge qaratıladı. Qısqa múddetli kredit kárxana hám mekemelerdiń aylanba kapitalın túrlengiziwdiń ideal deregi bolıp esaplanadı.
Uzaq múddetli kreditler kárxananiń tiykarǵı kapital háreketin támiyinlewge qaratıladı. Tiykarınan, kárxanada ámelge asırılıp atirǵan qurılishám is júritip atirǵan mekemelerdi rekonstruksiya qılıw, jańa texnologiyalardi engiziw hám islep shıǵarıw proceslerin jetilistiriw menen baylanıslı qániygeliklerge jumsaladı. Qısqa múddetli kreditler bir kúnnen bir jilǵa shekem, uzak múddetlileri bolsa bir jıl hám onnan joqarı múddetlerge beriledi.
Bank kreditiniń tiykarǵı túrlerinen biri bankler ara kredit esaplanadı, usı kreditti bankler bir-birine beredi. Bankler ara kreditler banktiń waqtınshalıq bos pul qarjılarınan nátiyjeli paydalanıw, óz-ara likvidlikti támiyinlew maksetinde beriledi. Bankler waqtınshalıq bos turǵan yaki joqarı dáramatlarǵa qoyılma sıpatında ajıratılǵan pullardı bankler ara bazarına usınıs etedi.
Xalıq aralıq bank ámeliyatinda bankler ara kredit qısqa múddetli ǵárejetlerge iye bolıp, birneshe saattan, birneshe ayǵa shekem beriliwi múmkin. Óz–ara shártnamalar telefon yaki faks arqalı dúzilip, soń tastıyıqlawshi hujjet penen de támiyinleniwi múmkin.