Pul hám bankler oqıw qollanba

Pul massası quramı

			naq pullar hám chekler
			М1
			Kommerciyalıq banklerdegi múddetli hám jamǵarma qoyılmaları
			М2
			qániygelesken kredit institutlarındaǵı jamǵarma qoyılmaları
			М3
			jıllıq Kommerciyalıq banklerniń depozitli sertifikatları
			М4

M1 agregatı–aylanıstaǵı naq pullar (banknotalar, teńgeler) hám házirgi bank schotlarındaǵı ǵárejetlerdi óz ishine aladı;

M2 agregatı–M-1 agregatı hám Kommerciyalıq banklerdegi múddetli hám jamǵarma qoyılmalarınan (4 jılǵa shekem) ibarat;
M3 agregatı–óz ishine M2 agregatı hám qániygelesken kredit institutlarındaǵı jamǵarma qoyılmaların kiritedi;
M4 agregatı–M3 agregatı hám de jıllıq Kommerciyalıq banklerniń depozitli sertifikatlarınan ibarat.
AQShta pul massasın anıqlaw ushın 4 pul agregatı, Yaponıya hám Germaniyada–3, Angliya hám franciyada–2 pul agregatlarınan paydalanıladı.
Pul massası quramı hám dinamikasın analiz qılıw Oraylıq Bank tárepinen durıs pul-kredit siyasatın alıp barıwda áhmiyetli ról oynaydı.
Rossiya federaciyasında aylanıstaǵı jámi pul massası esap-kitabı ushın tómendegi pul agregatlarınan paydalanıladı:
M0 agregatı. Bul M0 agregatına eń joqarı likvidlilik dárejesine iye barlıq pul túrleri kiredi. Bul agregatqa baslanǵısh pullar hám chekler kiredi.

Bunda S–baslanǵısh pul massası (cash).
Naq pullar, óz gezeginde, óz ishine qaǵaz pullar, banknotalardı qamraydı.
Chekler–bul kórsetilgen formadaǵı xújjet bolıp, ol arqalı bankten chekti kórsetip naq pul alıw yamasa tuwrıdan-tuwrı naq pullar siyaqlı tólem quralı sıpatında qollanıwǵa boladı.
M1 agregatı. M1 agregatı M0 agregatınıń tolıqtırılǵan forması bolıp, tómendegi kóriniste kórsetiliwi múmkin: 

Bizge belgili, banklerdegi amanatlardıń likvidligi ádewir tómenirek. Sonıń ushın M1 agregatı M0 agregatınan likvidligi jaǵınan tómenirek boladı.
Házirgi zaman M1 pulları onsha jetik emes, bıraq pul funkciyaların ámelde orınlay aladı.
M2 agregatı:

M3 agregatı. Bul M2 agregatı mámleketlik qımbat bahalı qaǵazlar menen tolıqtırıladı.

Pul massasınıń quramın onıń háreketine qarap ekige bóliw múmkin, yaǵnıy pul massasınıń aktiv bólegi–bul pul ǵárejetleriniń xojalıq iskerligindegi túrli formadaǵı esap-kitaplardı alıp barıw menen baylanıslı bólegi hám ekinshisi passiv bólegi–jamǵarmadaǵı pullar hám schotlardaǵı qaldıqlar esaplanadı.
Pul massası naq pullardan tısqarı múddetli schotdaǵı ǵárejet hám jamǵarmalardı, depozit sertifikatları, investicion fondlardıń akciyaların óz ishine aladı. Pul massasınıń joqarıdaǵı elementleri “kvazi”–jalpı pullar dep te júritiledi. Kvazi–pullar likvidli aktivler bolıp, olar tez arada pulǵa aylanıwı múmkin.
Ózbekistanda pul massası tómendegi quramlıq bóleklerden ibarat:
М0–nақ пуллар;
М1–М0 + счетлардағı пул қалдıғı + жергиликли бюджет қәрежетлери + бюджет, жәмаат ҳәм басқа шөлкем қәрежетлери;
М2–М1 + Ҳалıқтıң баnклердеги мүддетли жамғармаларı;
М3–М2 + сертификатлар + мақсетли облигацияларı + мәмлекетлик облигацияларı + ғазийnе мәжбүриятларı.
Pul agregatları M1 hám M2 nıń bir-birinen parqı M2 nıń óz quramına jaqın arada pulǵa aylanıwı múmkin bolǵan “kvazi”-jalpı pullardı aladı.
Pul aylanısı nızamına muwapıq, pul aylanısı tezligi pul massasınıń ósiwine salıstırǵanda proporcional ráwishte artıp baradı. Ekonomikanıń pul quralları menen támiyinlengenligi dárejesin anıqlawda monetizaciya koefficienti kórsetkishinen paydalanıladı. Bul kórsetkish anıq dáwir ishinde ortasha pul massası dárejesi jámi jámiyetlik ónimniń nominal qunı ortasındaǵı qatnası tiykarında anıqlanadı.