Pul, kredit va banklar

17.2. Xalqaro valyuta jamg’armasi 
 
Xalqaro  valyuta  jamg’armasi  (XVJ)  jamg’armaga  a’zo  mamlakatlarning 
valyuta  –  kredit  munosabatlarini  tartibga  solish  va  ularning  to’lov  balansi 
defitsetini  qoplash  uchun  xorijiy  valyutada  qisqa,  o’rta  va  uzoq  muddatga  kredit 
berish bilan shug’ullanadi.    
Jamg’arma BMTning rasmiy ixtisoslashgan muassasi statusiga ega. U dunyo 
valyutasining institutsional asosi sifatida faoliyat yuritadi. XVJ BMTning 1944 yil 
1  –  22  iyulda  AQShning  Bretton  –  Vudse  shahrida  o’tkazilgan  xalqaro  valyuta  – 
moliya munosabatlariga bag’ishlangan konferentsiyasida ta’sis etilgan.   
Konferentsiya  XVJning  Kelishuv  moddalarini  qabul  qildi.  Ushbu  hujjat 
1945 yil 27 dekabrdan kuchga kirdi. Jamg’arma o’z faoliyatini 39 a’zo – mamlakat 
bilan  1946  yil  mayda  boshladi,  valyuta  opertsiyalari  faoliyati  bo’yicha 
operatsiyalari  1947  yil  1  martdan  kuchga  kirdi.  Sobiq  ittifoq  Bretton  –  Vudse 
konferentsiyasida  ishtirok  etdi,  biroq  Janub  va  G’arb  o’rtasidagi  “sovuq  urush” 
tufayli jamg’arma kelishuvlarini ratifikatsiya qilmadi.  
XVJga a’zo mamlakatlar soni 2004 yilda 184 taga etdi. Jamg’armaning bosh 
ofisi Vashingtonda joylashgan, shu bilan birga Bryussel, Parij, Jeneva va Tokioda 
ofislari, Nyu Yorkda BMT huzurida vakolatxonasi  mavjud.  
XVJning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:  
1) “valyuta – moliya doirasida xalqaro hamkorlikni rag’batlantirish”;  
2)  a’zo  –  mamlakatlarda  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish,  bandlilikning 
yuqori    darajasini  ta’minlash  va  aholining  real  daromadini  oshirish  maqsadida 
“xalqaro  savdoni  kengaytirish  va  uning  muvozanatligini  ta’minlashga  yordam 
berish”;  
3)  “valyutaning  barqarorligini  ta’minlash,  a’zo  –  mamlakatlar  o’rtasida 
valyuta  munosabatlari  bilan  bog’liq  masalalarni  hal  etish”  va  raqobatbardosh 
muhitni ta’minlash maqsadida milliy valyutaning barqarorligini tushib ketishining 
oldini olish;  
4)  a’zo  –  mamlakatlar  to’lov  balansidagi  salbiy  qoldiqni  bartaraf  etish 
maqsadida kreditlar berish;  
5)  a’zo  –  mamlaktlar  o’rtasida  hisob  –  kitoblarni  tashkil  etishga  yordam 
berish, shuningdek valyuta cheklovlariga barham berish. 

---

XVJning maxsus hisob – kitob valyutasi hisoblangan SDR (Spetsialnix prav 
zaimstvovaniya, Maxsus ayirboshlash huquqi)ning rasmiy kursi SDR savatchasiga 
kirtilgan  valyutalar  asosida  aniqlanadi.  Quyida  XVJning  SDR  savatchasiga 
kiritilgan valyutalar va ularning ulushi haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.   
Jadvaldan  SDR  savatchisida  asosiy  ulush  AQSh  dollari  hissasiga  to’g’ri 
kelganligini  kuzatish  mumkin,  keyingi  o’rinlarda  Evropa  ittifoqiga  a’zo 
mamlakatlarda amal qiladigan evro pul birligi egallab turibdi.   
XVJda  ovozlar  “tortilgan”  tamoyilga  amal  qilib,  a’zo  –  mamlakatlar 
ularning  jamg’armadagi  a’zolik  badali  miqdoridan  qa’tiy  nazar  250  “asosiy” 
ovozga ega bo’lib, har bir qo’shimcha ovoz uchun 100 ming SDR badal to’lanishi 
lozim.