Pulning bahosi Foiz stavka darajalari

Foiz stavkalari
REJA
Pulning bahosi
Foiz stavka darajalari
Bozor foiz stavkalari koʻrsatkichlari
Bank foiz stavkasi - bank ssudasidan foydalanganlik uchun belgilangan haq miqdori; qarz summasiga nisbatan foiz hisobida undiriladi. Uning miqdori kredit turi, muddati va qarzning vaqtida qaytarilishiga bogʻliq. Tijorat va davlat banklari Markaziy (milliy) bank boshchiligida kreditlar uchun belgilaydigan Bank foiz stavkasi s. miqdori foiz stavkalarning butun bir tizimini tashkil etadi. Davlat shu tizimga investitsiyalar darajasi va pul muomalasini tartibga soladigan yoʻnalishda taʼsir koʻrsatadi, yaʼni qulay iqtisodiy konʼyunkturani yaratadi. Bank foiz stavkasi s. qarzning kaysi tarzda va qanday berilishiga ham bogʻliq. Uzoq muddatli qarzning Bank foiz stavkasi s. past, qisqa muddatlisiniki yuqori boʻladi. Qarz yordam tarzida berilganda ham Bank foiz stavkasi s. imtiyozli boʻladi. Agar korxona va tashkilotlarni oʻz qoʻlidagi mablagʻni yaxshi ishlatishga undash zarur boʻlsa, Bank foiz stavkasi s. oshiriladi. Bank foiz stavkasi s.ning minimal va maksimal darajasi bor. Minimal darajadagi Bank foiz stavkasi s. bankning harajatlarini qoplab, zarar koʻrmasligini taʼminlashi kerak, maksimali esa bankka el qatori foyda koʻrishni taʼminlashi lozim. Bank omonat depozitlar uchun toʻlaydigan foiz stavkalari ssudadan foydalanganlik uchun belgilangan foiz stavkalaridan past boʻladi, bu esa banklarning foyda olib ishlashini taʼminlaydi (yana q. Hisob foizi).
Pulning bahosi
K Marks pulni - bu tovarlarning tovari
deb ifodalagan va uning quyidagi
xususiyatlarini izoxlab bergan.
 Birinchidan, pulning iste’mol
qiymatida boshqa tovarlarning
qiymati o‘z ifodasini topadi.
 Ikkinchidan, pulda
ifodalanadigan aniq mehnatning
asosini abstrakt mehnat tashkil
qiladi.
 Uchinchidan, pulda ifodalanuvchi
xususiy mehnat ijtimoiy mehnat
sifatida namoyon bo‘ladi.
pul ham tovar, lekin boshqa
tovarlardan farq qiluvchi
xususiyatlarga ega bo‘lgan,
maxsus tovardir.
 Uning maxsus tovar sifatida
xususiyati shundaki, u barcha
tovarlarning qiymatini o‘zida
ifoda qiluvchi, umumiy
ekvivalent hisoblanadi.
Foiz stavkasi darajalari
Foiz stavkalari muomaladagi pul miqdoriga, jalb qilingan mablag‘larga bo‘lgan
talabga, davlat siyosatiga, kreditorning kreditni to‘lamaslik xavfini baholashiga, kredit
muddati va milliy valyutaning kursiga bog‘liq.
Uzoq muddatli, o'rta muddatli, qisqa muddatli, belgilangan va o'zgaruvchan foiz
stavkalari mavjud.
Foiz stavkalari quyidagilarga bo’linadi:
- yillik foiz stavkasi;
- oddiy foiz stavkasi;
- murakkab foiz stavkasi;
- nominal va real foiz stavkasi (Mardonova, 2021, bb. 92-93)
Markaziy bank asosiy stavkasi – inflatsion targetlash rejimi doirasida pul-kredit siyosatini yuritishning asosiy instrumenti bo`lib, Markaziy bankning tijorat banklari bilan amalga oshiradigan pul-kredit operatsiyalari bo`yicha mo`ljal foiz stavkasi hisoblanadi. Ushbu stavkani o`zgartirish orqali Markaziy bank iqtisodiyotda narxlar barqarorligini ta`minlash uchun zarur bo`lgan pul-kredit sharoitlarini belgilab boradi.
Markaziy bankning tijorat banklari bilan likvidlikni taqdim etish va jalb etish bo`yicha asosiy operatsiyalari (muddati 2 haftagacha bo`lgan depozit, REPO va SVOP auksionlari) asosiy stavka doirasida amalga oshiriladi va banklararo pul bozoridagi operatsiyalarga ta`siri orqali bank xizmatlari (depozitlar va kreditlar) bo`yicha foiz stavkalarning belgilanishida muhim omillardan hisoblanadi.
Avvalo, bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit foizlarining miqdori xo‘jalik yurituvchi
subyektlardan kredit bozoridagi talab va taklifga, shuningdek, mamlakatdagi bir qator
iqtisodiy omillarga (inflyatsiya, ishlab chiqarishning o‘sish sur’atlari, qimmatli qog‘ozlar
bo‘yicha foizlar) bog‘liq. bozor, tashqi qarz hajmi va boshqalar). Agar kredit bozoridagi
talab taklifdan kam bo'lgan vaziyatni ko'rib chiqsak, unda bu vaziyatda kredit arzon yoki
boshqacha aytganda, kreditning foiz stavkasi past bo'ladi va aksincha, agar talab
taklifdan past bo'lsa. kredit katta va taklif kichik bo'lsa, unda bu vaziyatda kredit qimmat
yoki boshqacha aytganda, kredit resurslarining foiz stavkasi yuqori bo'ladi.
Bozor foiz stavkalari koʻrsatkichlari
Bozor sharoitlariga muvofiq, ssuda foizlarini aniqlashning miqdori va tartibi, shu
jumladan kredit shartnomasida nazarda tutilgan kredit foizlari va umuman ssuda
shartlarini o'zgartirish, qarz oluvchi bilan kelishilgan holda kreditor tomonidan belgilanadi.

• - Qat’iy belgilangan foiz stavkasi;
• - suzib yuruvchi (o'zgaruvchan) foiz stavkasi;
• - kombinatsiyalashgan foiz stavkasi (Абдурахманова, 2021, pp.160-163).

Kredit munosabatlarini tashkil etish amaliyotida foiz stavkalarining quyidagi turlari
ajratiladi:
Foiz stavkalarini aksiya bozoriga ta`siri
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Абдурахманова, М.М. (2021). Деньги и банки: Учебник. Ташкент: Иқтисодиѐт.
2. Абдуллаева, Ш.З. (2003). Пул, кредит ва банклар. Ташкент: Молия.
3. Mardonova, A.T. (2021). Pul va banklar: O’quv qo’llanma. Samarqand: SamDU nashri.
4. Toymuxamedov, I.R., Tojiyev, R.R., Azlarova, A.A., Bazarova, N.R., & Sattorova, N.G‘
(2021). “Pul va banklar” fani bo‘yicha darslik. Ташкент: Иқтисодиѐт.
5. Центральный банк Республики Узбекистан. (n.d.). https://cbu.uz
6. Центральный банк Республики Узбекистан. Асосий ставканинг даражалари.
[20.04.2023] https://cbu.uz/oz/monetary-policy/refinancing-rate/levels/