Qabul qildi: Xodjimuratova d mavzu: Abulhasan Banisadr davrida erondagi ijtimoiy-siyosiy holat

Abulhasan Banisadr

- Banisadr 1980-yil 25-yanvarda referendumda 76% ovoz bilan prezident etib saylandi. U inqilob rahbari Oyatulloh Humayniyning yaqin ittifoqchisi bo‘lib, iqtisod va huquq sohalarida ma’lumotga ega edi.

- Banisadr prezident sifatida Eron-Iroq urushi, garovga olish inqirozi, iqtisodiy sanksiyalar, siyosiy muxolifat va ijtimoiy tartibsizliklar kabi ko'plab muammolarga duch keldi. U mamlakatni isloh qilish va uning islomiy o'ziga xosligini saqlab qolish o'rtasida muvozanatni saqlashga harakat qildi. U islom tamoyillari va Eron konstitutsiyasiga asoslangan demokratik va plyuralistik boshqaruv tizimi tarafdori edi. Shuningdek, u ayollar, ozchiliklar va siyosiy mahbuslar huquqlarini qo'llab-quvvatlagan.

- Banisadr asta-sekin Humayniy va uni qobiliyatsizlik, poraxo'rlik va islomiy qadriyatlardan og'ishda ayblagan ruhoniylar tomonidan qo'llab-quvvatlanmaydi. U, shuningdek, Xomeyniyga sodiq bo‘lgan va mamlakatda kuchli ta’sirga ega bo‘lgan yarim harbiylashtirilgan kuch – Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusi (IRGC) bilan to‘qnashdi.

- Banisadrga 1981-yilning 20-iyunida uning baʼzi tarafdorlari tomonidan amalga oshirilgan davlat toʻntarishiga urinish muvaffaqiyatsizlikka uchragach, parlament tomonidan impichment eʼlon qilingan edi. U oilasi bilan mamlakatni tark etib, Fransiyadan boshpana so‘ragan. Keyinchalik u Humayniy va uning vorislari hukmronligiga qarshi chiqqan muxolifatchi Eron Milliy Qarshilik Kengashiga (NCRI) asos solgan.

- Banisadrning prezident sifatidagi vorisi konservativ ruhoniy va Humayniyning yaqin ittifoqchisi Muhammad Ali Rajay edi. U 1981 yil iyun oyida bo'lib o'tgan prezidentlik saylovlarida 99,8% ovoz bilan g'alaba qozondi, biroq bir oy o'tmay bomba hujumi oqibatida halok bo'ldi.

Abulhasan Banisadr 1979 yilgi Eron inqilobidan keyin Eronning birinchi prezidenti boʻlib, 1980-yil fevralidan 1980-yil iyun oyida parlament tomonidan impichment eʼlon qilinguniga qadar bu lavozimda ishlagan. Shuningdek, u 1980-yilning fevralidan iyuligacha Islom inqilobi kengashining rahbari boʻlgan. Prezidentligiga qadar, muvaqqat hukumatda tashqi ishlar vaziri boʻlgan1. Impichment e’lon qilinganidan keyin Banisadr Erondan qochib, Fransiyadan siyosiy boshpana topdi1. Banisadr keyinchalik Eron inqilobi davridagi faoliyati va Eron hukumatini tanqid qilgan siyosiy asarlarga e’tibor qaratdi.

• Abulhasan Banisadr 1979 yilgi Eron inqilobidan keyin Eronning birinchi prezidenti boʻlib, 1980-yil fevralidan 1980-yil iyun oyida parlament tomonidan impichment eʼlon qilinguniga qadar bu lavozimda ishlagan. Shuningdek, u 1980-yilning fevralidan iyuligacha Islom inqilobi kengashining rahbari boʻlgan. Prezidentligiga qadar, muvaqqat hukumatda tashqi ishlar vaziri boʻlgan1. Impichment e’lon qilinganidan keyin Banisadr Erondan qochib, Fransiyadan siyosiy boshpana topdi1. Banisadr keyinchalik Eron inqilobi davridagi faoliyati va Eron hukumatini tanqid qilgan siyosiy asarlarga e’tibor qaratdi.

• - Abolhasan Banisadr 1933-yil 22-martda Eronning Hamadon shahrida tug‘ilgan. Uning otasi oyatulloh va Islom inqilobi rahbari Ruhulloh Humayniyga yaqin edi. ¹²
• - Banisadr Tehron universitetida huquq, ilohiyot va sotsiologiya, Parijdagi Sorbonnada esa iqtisod bo‘yicha tahsil olgan. U Tehron universitetida iqtisod professori va monarxiyaga qarshi boʻlgan “Milliy front” siyosiy partiyasi aʼzosi boʻldi. ¹²
• - Banisadr Fransiyada surgun paytida Humayniy atrofidagilarga qo‘shilgan va Eronda shohga qarshi talabalar harakatida qatnashgan. Siyosiy faoliyati uchun ikki marta qamoqqa tashlangan va 1963 yildagi qoʻzgʻolon paytida yaralangan. Frantsiyaga qochib, oʻqishni u yerda davom ettirgan. ¹²
• - Banisadr 1979-yil yanvarida shoh qochib ketganidan so‘ng Humayniy bilan birga Eronga qaytib keldi. U Humayniyning muvaqqat hukumati davrida tashqi ishlar va keyinchalik moliya vaziri bo‘ldi. U 1980-yil 4-fevralda referendumda Eron Islom Respublikasining birinchi prezidenti etib saylangan. ¹²
• - Banisadr prezident sifatida iqtisodiy muammolar, ulamolar va harbiy rahbarlarning siyosiy qarshiliklari, Iroq va boshqa mamlakatlarning tashqi bosimi, talabalar va ishchilarning ichki tartibsizliklari kabi ko‘plab muammolarga duch keldi. U mamlakatni isloh qilish va uning islomiy o'ziga xosligini saqlab qolish o'rtasida muvozanatni saqlashga harakat qildi. ¹²
• - Banisadr 1981 yil 20 iyunda parlament tomonidan layoqatsizligi va korruptsiyada ayblanib, impichment e'lon qilingan. U oilasi bilan Erondan qochib, Fransiyadan boshpana so‘ragan. Keyinchalik u Eron Milliy Qarshilik Kengashiga (NCRI) asos solgan, xorijdan Xomeyni hukmronligiga qarshi chiqqan muxolifat guruhi. ¹²
• - Banisadr Eron inqilobi davrida boshidan kechirganlari, siyosat, din, demokratiya, inson huquqlari va xalqaro masalalarga qarashlari haqida bir qancha kitoblar yozgan. U, shuningdek, Xamanaiyning Erondagi rahbariyatini va uning 2009-yildagi saylovlarni boshqarishini tanqid qildi. U 2021-yil 9-oktabrda Parijda 88 yoshida vafot etdi. ¹²