Qadimgi xitoy sayyohlari esdaliklarida markaziy osiyo tarixiga

---

“Uzbekistan-China: development of 
cultural, historical, scientific and 
economic relations” 
 
 
VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 26 
ISSN 2181-1784 
SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7
 
334 
w
uz
ns.
www.orie
November 
2022
 
QADIMGI XITOY SAYYOHLARI ESDALIKLARIDA MARKAZIY OSIYO TARIXIGA 
OID MA’LUMOTLAR 
https://doi.org/10.5281/zenodo.7335743 
Xubbaliyeva Maxpurat Xamzayevna 
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti tayanch doktoranti 
[e-mail]
 
 
Annotatsiya. Mazkur maqolada Qadimdan o’zining qulay geografik joylashuvi, unumdor, 
serhosil yerlari bilan mashhur bo’lgan Markaziy Osiyo hududiga tashrif buyurgan va o’z 
xotiralarida yurtimiz tarixiga oid qimmatli ma’lumotlar qoldirgan sayyohlar yoritiladi.
Kalit so’zlar: xitoylik sayyohlar, Buyuk Ipak yo’li, Turk xoqonligi, Chjan Chyan, Farg‘ona,
Du Xuan 
Annotation. This article describes the tourists who visited the Central Asian region, which 
has long been famous for its favorable geographical location, fertile, fertile lands, and left in their 
memories valuable information about the history of our country. 
Keywords: Chinese tourists, the Great Silk Road, the Turkish Khanate, Zhang Qian, 
Ferghana, Du Xuan 
Xitoy Xalq Respublikasi Markaziy Osiyoning eng yirik qo‘shnilaridan biridir. Qadimdan 
Markaziy Osiyo va Xitoy o‘rtasida iqtisodiy, madaniy aloqalar rivojlanib borgan. Shuningdek, 
Xitoydan Markaziy Osiyoga ko‘plab sayyohlar, savdogarlar va elchilar tashrif buyurgan. Ularning 
esdaliklarida tariximizni atroflicha o‘rganish uchun qimmatli ma’lumotlar mavjud. Jumladan, Xan 
sulolasi davrida Chjan Chyan (tug‘ilgan yili noma’lum- miloddan avvalgi 103 yil), Ban Chao, Gan 
Ying, Jin sulolasi davrida Fa Syan (337–422), Tan sulolasi davrida Shyuanzan (602–664), Yijin 
(635–713), Jianchjen (688–763), Vukun (730-790), Du Huan (751–763) kabi sayyohlar va budda 
rohiblari Markaziy Osiyo to‘g‘risida yozishgan.
Chjan Chyanning sayohatlari haqidagi xabarlar miloddan avvalgi I asrga oid Xitoy tarixiy 
xronikalarida, Sima Szyan tomonidan yozilgan “Tarixiy xotiralar” (Shiji) da ko‘p keltiriladi. Chjan 
Chyan bevosita Farg‘onadagi Davan (
大 宛 -qadimiy xitoycha Dayuan. Miloddan avvalgi 2-1 
asrlardagi Xitoy manbalarida Farg‘ona vodiysidagi ushbu qadimiy davlat keng, obod, boy 
mamlakat deb ta’riflanadi. Aholisi 300 ming kishini tashkil etgan) 
[1] podshohligiga, Yuechjilar 
( 
月氏)
, Baqtriya (
大夏
) o‘lkasiga tashrif buyurdi.
Chjan Chyan avval Farg‘ona viloyatida Tarim havzasining g‘arbida joylashgan Davanga 
tashrif buyurdi. Bu yerdagi tulporlar juda mashhur bo‘lgan. Xitoy manbalarida ushbu “Osmon 
tulporlari” haqida ma’lumotlar yozilgan. Chjan Chyanning ta’kidlashicha, Davan Xan imperiyasi 
poytaxtidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri g‘arbda emas, balki shimoli-g‘arbiy tomonda joylashgan. Uning 
ma’lumotlariga ko‘ra, masofa va yo‘nalishlar quyidagicha berilgan: 
Chan‘andan Davan (Fargʻona) gacha gʻarbda 10 000 li 
Chan‘andan Yanszegacha 5000 li 
Davandan Kangju shimoliga yoki shimoli-g'arbiy tomonigacha 2000 li 
Davandan Usun davlati shimoli-sharqigacha 2000 li
Janubi-g‘arbda Davandan Dasya (Yunon-Baqtriya) gacha 2000 li 
Davandan gʻarbda dayuechjigacha 2000-3000 li 
Gʻarbda dayuechjidan Ansigacha bir necha ming li 
Dasya shahridan Shendu (Hindiston) boʻylab janubi-sharqda bir necha ming li [2] 

---