Qanazlığı stomatiT və onunla mübarizə
Yüklə 441,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
28 www.avismed.az avis >
Duz və su: 1 stəkan ilıq suyun içərisində dörddə bir çay qaşığı duzu əridin. Ẅgər evdə varsa dişlərinizi fırça- ladıqdan sonra istifadə etdiyiniz ağız qarqarasından da 1 yemək qaşığı əlavə edərək boğazınızı qar- qara edin. Belə qarışıq ilə qarqara etmək boğazda olan mikrobları öldürəcəkdir. Hər dəfə istifadə etmək üçün təzə qarışıq hazır- lamaq lazımdır. Ancaq du suyu udmaq olmaz. Limon və su: 1 stəkan suyun içərisinə 1 çay qaşığı limon suyunu qarış- dıraraq qarqara edin. Ağzınızı büzüşdürən bu su şişmiş olan boğaz toxumalarının büzüş- məsinə köməkçi olacaq, virus və bakteriyalar üçün turşulu bir ortam yaradacaqdır. Suyun içərisinə bal, limon və zəncəfil qatın: Yarım stəkan isti suyun içərisinə 1 çay qaşığı toz zəncəfil, bal və limon suyu əlavə edərək qarışdırın. Ta- mamən qarışandan sonra qarqara edin. Bal boğazınızı örtəcək və an- tibakteriyal bir mühit yaradacaqdır. Acı sos və su: Acı bibərin içərisində olan “cap- sicum” isimli maddə ağrıları yüngül- ləşdirməyə, iltihaba qarşı mü- qavimət göstərməyə kömək edir. Boğaz ağrısını yüngülləşdirmək üçün 1 stəkan isti suyun içərisinə 5 parça qırmızı acı bibər yaxud da bibər sosu əlavə edin. Bu qarışıqla qarqara edərkən boğazınız yanacaq, ancaq hər 15 dəqiqədən bir bu su ilə qarqara edərək faydasını görün. Adaçayı (şalfey) və su: Adaçayı da boğaz ağrısını yüngül- ləşdirir və burun yollarında olan şışkinlikləri azaldır. 1 çay qaşığı adaçayı, yarım çay qaşığı zəy, yarım fincan qədər qəhvəyi rəngli şəkər, bir az sirkə və suyu qarışdırıb qar- qara hazırlayın. Zəfəran və su: Bu sarı ədviyyat mü- kəmməl bir antioksi- dantdır. Elm adamları zəfəranın bir çox ciddi xəstəliklərə qarşı mü- qavimət göstərməyə kömək etdiyini dü- şünürlər. Boğaz ağ- rısı üçün yarım çay qaşığı zəfəranı və yarım çay qaşığı duzu bir stəkan isti suyla qarışdırıb qarqara etmək olar. Səməni suyu: Xlorofillə dolu olan taxıl suyu bakteriya- ların yaranmasının qarşısını alar, boğaz ağrısını yüngülləşdirər. 5 dəqiqə bu suyu ağzınızda saxlasanız zəifləmiş diş ətlərinizin yenidən canlanmasına və diş ağrısının dayanmasına kömək edər. Mixək çayı: Suyun içərisinə 1-3 çay qaşığı toz mixək ya da mixək tox- umu əlavə edib qarış- dıraraq bununla qarqara BOĞAZ AĞRISINA ẄLVİDA
www.avismed.az 29 edin. Mixək çayı boğaz ağrısını yüngülləşdirir. Mixəyin an- tibakteriyal və anti-iltihab xüsusiyyəti var. Pomidor suyu: Boğaz ağrısının keçici olaraq yüngülləşməsi üçün isti suyun içərisinə yarım stəkan pomidor suyu və 10 damcı qırmızı bibər sosu qarış- dıraraq qarqara edin. Likopenin antioksidant xüsusiyyətinin olması boğaz ağrısının daha sürətlə sağalmasına kömək edə bilir. Yaşıl çay: Təbii olaraq infeksiyalara qarşı mübarizə apardığı bilinən yaşıl çay boğaz ağrısı üçün də çox faydalıdır. Boğazda olan hər hansı bir bakteriyanı öldürmək üçüçn yaşıl çay dəmləyin və bir udum alaraq qarqara edin. Alma sirkəsi və duz: Pis bir öksürəyiniz varsa və buna görə də boğazınız ağrıyırsa alma sirkəsini təcrübədən keçirin. Çünki mikroblar turşuluğu olan bir mühitdə yaşaya bilməz. Bir stəkan ilıq suyun içərisinə 1 yemək qaşığı alma sirkəsi və 1 çay qaşığı duz Boğaz ağrısını aradan qaldırmaq və mikrobları öldürmək üçün qarqara etmək sadə və olduqca təsirli bir vasitədir. Sizin də boğazınız ağrıyırsa evdə hazırlaya biləcəyiniz bu qarqaralar vasitəsi ilə boğaz ağrılarınızı azalda bilərsiniz. 30 www.avismed.az avis >
tökün. Boğazınız ağrıdıqca gündə 3-5 dəfə bu sula qarqara edin. Daha yüngül bir müalicə üçün döddə bir stəkan alma sirkəsi ilə dörddə bir stəkan balı qarışdırın. Bu qarışıqdan 4 saatdan bir 1 yemək qaşığı udun. Qızıl möhür və su: Bitki tərkibli virus öldürücüsü olan qızıl möhürdən 1,5 çay qaşığını bir stəkan suyun içərisinə qarışdırıb onunla qarqara edin. Bu qarışıq iltihab etmiş boğaz toxumalarını yumşaldacaq, virus və bakteriya- ların məhv olmasına səbəb olacaq. Ekineziya və su: Bitki tərkibli bir virus qatili sayılan toz halında olan ekineziyadan 2 çay qaşığı götürüb bir stəkan suyun içərisinə qataraq gündə 3 dəfə bununla qarqara edin. Ekineziya qarışığı boğaz ağrılarını yüngül- ləşdirmək üçün, eyni zamanda bir sıra infeksiyalara qarşı mübarizə aparmaq üçün immunitet sis- teminə köməkçi olur. Biyan kökü və su: Biyan kökləri boğaz ağrısını zıiflədir və öksürəyi tezləşdirən bəlğəmin də qarşısını alır. Bir stəkan suyun içərisinə bir çay qaşığı biyan kökü tozunu əlavə edib qarqara edin. Moruq çayı: Moruq çayı keçmişdən qripdən açıq yaralara qədər bir çox xəstəliyin müalicəsində istifadə olunan ev müalicəsidir. Bir stəkan qaynanmış suyun içərisinə 2 çay qaşığı quru- dulmuş çay yarpağı əlavə edin. 10 dəqiqə qədər dəmlənməsini göz- ləyin və bir az soyuduqdan sonra ilıq halda qarqara edin. Qlaukoma hiyləgər xəstəlikdir – illərlə inkişaf etsə də, çox hallarda ilk mərhələlərdə özünü büruzə vermir.
www.avismed.az avis >
Qlaukoma hiyləgər xəstəlikdir – illərlə inkişaf etsə də, çox hallarda ilk mərhələlərdə özünü büruzə vermir. İnsan tədricən kor olmasını heç təxmin etmir, “əhəmiyyətsiz” əlamətləri isə yaşı və yaxud yorğunluğu ilə izah edir. Unutmayın, erkən başlanan müalicə daha effektli olur. Xəstəliyin ilkin nişanələrindən olan aşağıdakı hallara diqqət yetirin:
- gözdə ağırlıq hissi, sancı, “təzyiqdən şişmə” hissi; - oxuma və ya seyr etmə zamanı tez yorulmaq; - gözlərin sulanması; - dumanlı görmə, göz qarşısın- da “tor” və ya “nöqtələr”in olması; - hava qaralan zaman görmə zəyifliyi; - işıq mənbəyi, məsələn-, işıqlanan lampaya, baxdıqda, bəzən göz qarşısında rənbərəng dairələrin görünməsi; - qaş, alın, gicgah nahiyyəsində və ya başın bir yarısında ağrı. Yuxarıda qeyd etdiyimizdən başqa, eynəyi tez-tez dəyişmək də qlaukomada olan şübhəli haldır. Ẅlbəttə, həmin narahat- lıqlar digər bir xəstəliklə də əlaqəli ola bilər, lakin bunlar- dan biri sizə “tanış gəlirsə”, hökmən göz həkiminə mü- raciət edin! Qlaukomanın müalicəsi Qlaukomanın növündən asılı olaraq, həkim-oſtalmoloq konservativ və yaxud cərrahi müalicə yolunu seçir. Konser- vativ müalicə bir sıra həkim təyinatlarından, o cümlədən, gözdaxili təzyiqi azaldan xü- susi göz damcılarından ibarət olur. Unutmayın ki, müalicəni yalnız həkim təyin etməlidir! Göz damcılarını və digər dərmanları özbaşına seçmək, təyin və ya ləğv etmək, eləcə də miqdarını dəyişməklə gözlərinizə geri qaytarılmaz ziyan vura bilərsiniz! Bir sıra hallarda isə cərrahi müalicə təyin edilir. Müasir dövrdə əməliyyat xüsusi lazer avadanlığı ilə də həyata keçirilə bilər. Qlaukomalı xəstələr ambula- tor qeydiyyata alınmalı və heç bir şikayəti olmadığı halda 3 aydan bir planlı müayinə QLAUKOMA- HİYLẄGẄR XẄSTẄLİK
Məmmədova Aygün Maştağa 7 saylı B.Ş.X.P.Ş. Oſtolmoloq www.avismed.az 33 olunmalıdırlar. Digər xəstə- liklərdə olduğu kimi, qlauku- manın da erkən aşkar və müalicə olunması vacibdir. Lakin xəstələrin həkimə ol- duqca gec, fəsadlaşmış xəstə- liklə müraciət etməsi heç də nadir hal deyil. Belə olduqda isə görmə qabiliyyətinin bər- pası çox vaxt mümkün olmur. Qlaukoma diaqnozlu xəstələrə tövsiyyələr Dərk etməliyik ki, iş və istirahət rejimi, qidalanma, maye qəbulu və digər vacib məsələlərə dair həkimin tövsiyyələrinə riayət edilməzsə, hətta ən bahalı və effektiv dərman xeyirsiz ola bilər.
Odur ki, xəstələr aşağıda sadalananlara diqqət yetir- məlidirlər: - Streslərdən və həddən artıq yorulmadan uzaq olun. Yuxu- nuz sutkada 8 saatdan az olmamalıdır. Gecə növbəsində işləyirsinizsə, yuxunuzu gün- düz vaxtı alın. - Soyuqdan qorunun, şiddətli şaxtalı havada evdən çıxma- yın, soyuq su və hava pro- sedurları qəbul etməyin. Qış mövsümündə həkiminizlə tez- tez ünsiyyətdə olun. - Beyinə qan yığılmasını artıran vəziyyətlərdə qalmayın (döşə- mə yumaq, əyilərək işləmək, ağır əşyaları qaldırmaq və ya daşımaq və s.). - Maye qəbulunu məhdud- laşdırmaq lazımdır – sulu xörəklər də daxil olmaqla, gündə 1,5 litrdən artıq olma- malıdır. Tünd çay və qəhvə isə hətta az miqdarda da əks göstərişdir. - A, S və E vitaminləri xəstəliyin inkişafının qarşısını alır. S vitamininin əsas mən- bələri çuğundur, bibər, kələm, çiyələk, ispanaq, pomidor, sitrus meyvələridir. Çiy kök, kartof, çuğundur, bibər, ərik, kahı, sitrus meyvələri, banan vitamin A ilə, bitki yağları (qarğıdalı, günəbaxan, zey- görmə siniri (sxemi) I mərhələ II mərhələ III mərhələ IV mərhələ görmə siniri (foto) görmə sahəsinin kiçilməsi Qlaukoma xəstəliyi zamanı görmə qabiliyyətinin zəifləməsi
34 www.avismed.az avis >
tun), göyərti, quş əti və dəniz balığı isə vitamin E ilə zəngin- dir.
- Meyvə-tərəvəz, sıyıqlar, yağsız süd məhsulları, balıq və yağsız ət qidalanmanın əsasını təşkil etməlidir. Yağlı xəmir, ədviyyat, yağlı ət və balıq bulyonları, digər yağlı və ya duzlu xörəklər, içalat və şorabalar isə rasiondan xaric edilməlidir. - Alkoqol və siqaret, o cümlə- dən, digər tütün məmulatları qəti qadağandır. - Qaranlıq və zəif işıq- landırılmış otaqlarda olmaq zərərlidir – belə yerlərdə göz bəbəyi işlənir və gözdaxili təzyiq artır. Eləcə də kino, kompyuter və televizordan sui-istifadə etməyin. - Kitab oxumaq və gözlərdən yaxın məsafədə əl işi görmək isə xeyirlidir – göz bəbəyi daralır və gözdaxili təzyiq azalır.
- Bir sıra dərman vasitələri, məsələn, “atropin” əks- göstərişdir. Buna görə də, həkimlərə müraciət edərkən, onlara qlaukomalı xəstə oldu- ğunuz haqda məlumat verin. - Fiziki gərginlik (gəzinti, həkimin icazəsi ilə müəyyən idman hərəkətləri), eləcə də təmiz havada olmaq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Göz əzələləri üçün aşağıdakı hərəkətləri yerinə yetirmək tövsiyyə olunur: 1. Oturaq vəziyyətdə, başı hərəkətsiz saxlayaraq: • baxışı əvvəl döşəməyə, sonra tavana yönəltmək və bunu 10- 12 dəfə təkrar etmək; • əvvəl sağdakı divara, sonra soldakı divara baxmaq və bunu 10-12 dəfə təkrar etmək; • gözlərlə dairəvi hərəkətlər etmək - əvvəl saat əqrəbi istiqamətində, sonra əks isti- qamətdə, bunu da 4-6 dəfə təkrar etmək. 2. 20 saniyə ərzində tez-tez göz qırpmaq. 3. Hər iki gözün üst qapağına 1-2 saniyə ərzində ehmalca basmaq gözdaxili mayenin dövr etməsini yaxşılaşdırır. www.avismed.az 35 В этом номере мы будем рассматривать одного из болезней щитовидной же- лезы-узлавой зоб. К сажале- нию отмечу, что в пос- леднее время узловой зоб встречается ещё чаще и уженщин и у мужчин. Щ итовидная железа расположена на щее, чуть ниже уровня гортани. В железе имеются имеются две доли, которые лежат впереди и по обе сторонытрахеи, где она проходит-внизпо перед- ней части щеи. В железе вы- рабатываются два йодсо- держащих гормонатирок- син и тритодиронини не со- держащий йодтиреокаль- цитонин, который наряду с парагормоном участвует в обмене кальция. Образова- ние и выделение йодсодер- жащих гормонов стимули- рует тиреотропный гормон Bu nömrədə biz qalxanabənzər vəzin xəstəliklərindən biri olan düyünlü zob haqqında danışa- cağıq. Təəssüflə qeyd etmə- liyəm ki, son zamanlar bu xəstəliyə həm qadınlarda, həm də kişilərdə daha tez-tez rast gəlinir. Q alxanabənzər vəz cüt endokrin vəzi olub, boyun nahiyyəsində, payları qırtlağın qalxana- bənzər qığırdağının hər iki tərəfində yerləşmişdir. Vəzdə iki yod tərkibli hormon- tiroksin və triyodtironin və yod olmayan-tireokalsitonin (hansı ki, kalsium mübadilə- sində) iştirak edir. Yod tərkibli hormonların əmələ gəlməsini və ifrazını hipofizin tireotrop hormonunu tənzimləyir. Qalx- anabənzər vəzin hormonları müxtəlif maddələr mübadilə- sinə, orqanlara və toxuma- lara, xüsusilə də bədəndə istiliyin əmələ gəlməsi və Qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri ENDEMİK ZOB (düyünlü zob) Болезни щитовидной железы ЗОБ ЭНДЕМИЧЕСКИЙ (УЗЛОВОЙ ЗОБ) 2010-cu ildə “İlin həkimi” Media Fəxri diplomuna-, 2012-ci ildə “Azərbaycan bayrağı” media mükafatı laurieatı adına layiq görülmüşdür. “New Med” müalicəvi diaqnostik mərkəzi. “ ” Təranə Hüseynova T erapevt- Endokrinoloq Tibb Elmləri Fəlsəfə Doktoru 36 www.avismed.az avis >
гиповиза,выделение которого регулирует путём абратной связи. Гормоны щитовидной железы влияют на раз- личные виды обмена, на органы и ткани, но главным образом на основной обмен и одра- зование тепла. Тиреодные гормоны наряду с гормоном роста, гормонами. Надпочечников и половых желез необхо- димы для роста и развития молодого орга- низма, осебенно его нервной и костной систем.
Эндемический зоб- заболевание, характер- изующися увелечением и образованием узлов в структуре щитовидной железы у на- селения определенённых географических областей с недостаточным содержанием tənzimlənməsinə təsir edir. Tireoid hormon- lar, boy hormonları, böyrəküstü vəzlər və cinsiyyət hormonları ilə birgə cavan orqanizmin, xüsusilədə sinir və sümük sistemlərinin inkişafında vacib rol oynayır. Endemik zob -əsasən yod çatışmayan geo- qrafik ərazilərin əhalisində qalxanabənzər vəzin böyüməsi və vəzin strukturasında düyünlərin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə ol- unaraq rast gəlir. Zobun əmələ gəlməsinə səbəb olan digər amillər–tireoştatik xüsusiy- yətləri artıq olan mübadilə maddələri, kalsi- umun bədəndə artıq olması və ya çatış- mamazlığı, sanitar-gigiyenik şəraitin aşağı olması və vacib olaraq əsəb gərginliyi və genetik meyillikdir. Klinik şəkli: Ẅsas simptomu qalxanabənzər vəzin, sonradan düyünlər və digər törəmələr əmələ gəlməsi ilə olan böyüməsidir. Zobun xarakteri (diffuz, düyünlü, qarışıq), ölçüləri, hərəkətliliyi, strukturası nəzərə alınmalıdır. Ẅsasən endemik zobun daha çox hallarda düyünlü törəməsinə rast gəlinir. Bir çox xəstələrdə vəzin funksiyası pozulmur, bəzilərində isə ya enir, ya da qalxır. Hormon- lar əsasən qanda norma səviyyəsində olur və ya enir. Endemik zobun diaqnozunun qoyulması çətinlik törətmir. Xəstələr əsasən bunlardan şikayətlər edirlər: boğulmalar, tez yorulma, ümümi zəiflik, tez əsəbiləşmək, quru öskürək, yaddaşın zəifləməsi, ürəkdöyünmə, əsmələr, piylənmə, menstural tsiklin pozulması və s. Diaqnostik çətinliklər döş sümüyü arxası və döş içi zob zamanı qeyd edilir. Klinik olaraq belə zoblar simptom- suz keçir və ya traxeyanı (nə- fəs borusu), qi- da borusunu, damarları və sinirləri sıxır. Endemik zob
Yayğın zob диффузный зоб www.avismed.az 37 Vaxtında müalicə olunmazsa, ürək və böyrək çatışmazlığından, onkoloji vəziyyətlərə qədər gətirib çıxara bilən fəsadlar meydana çıxar. Qalxanabənzər vəzin nisbətən diffuz böyüməsi zamanı (1,2 dərəcədə funksiyanın pozulma- ması şərtilə) yod preparatları təyin olunur. Vəzin funksiyasının artması zamanı tireosta- tik preparatlarla, azalması zamanı isə tireoid hormonlarla müalicə aparılır. Profilaktika məqsədilə yodlaşdırılmış duzdan və yod preparatlarından istifadə olunur. Ẅgər xəstəlik konservativ (medikamentoz) müalicəyə tabe olmursa, düyünlərin tez bir vaxtda artması və böyüməsi müşahidə olu- narsa, cərrahi müdaxilə məsləhət görülür. Cərrahi müdaxilə olunduqdan sonra xəstə öm- rünün axırınadək hormon qəbul etməlidir.Ẅks təqdirdə düyünlər yenidən əmələ gələ bilər. Təcrübəli həkim kimi oxucularımızın nəzərinə çatdırıram ki, “düyünlü zob” vaxtında və düzgün müalicə olunarsa, çox effektiv (tam sağalma) nəticələr əldə etmək olar. Sizə sağlamlıq arzu edirəm. йода в окружающей среде. К числу факто- ров внешней среды, способствующих обра- зованию зоба, относятся также наличие в ряде продуктов веществ, обладающих ти- реожена или повышена. Гормоны обычно в крови бывают на уровне нормы или сни- жены. Диагноз эндолического зоба не представ- ляет трудносей. Больные обычно предьяв- ляют много жалоб: удушье, утомляемость общая слабость, повышенная радражи- тельность, сухой кащель, рассеянность, сердцебиение дрожание, потливость, ожи- рение, дисфункция менструального цикла и.т.д
Диагностические затрдненения могут воз- никать при загрудинном или внутригруд- ном зобе. Клинически эти зобы могут быть бессимптомными или давать симптомы сдавления трахеи, пищевода, сосудов, нер- вов.
Если вовремя не лечить узловой зоб, могут возникнуть осложнения; сердечная почеч- ная недостаточность, онкологические забо- левания щитовидной железы. При неболщом диффузном увелечении щи- товидной железы (1-2 степень без наруше- ния функции) назначают препараты йода, при повышенной функции щитовидной же- лезы проводят лечение тиреостатическими препаратами, при сниженной миреодными гормонами. Для профилактики используют йодирован- ную соль, препараты йода. Если болезнь не поддается консирвативному (медикамен- тозному) лечению, прибыстром росте узла показано опиративное лечение. После опиративного вмещательства боль- ной до конца жизни должен принимать гормоны. В обротном случае узлы могут об- разоваться вновь. Я как практически врач хочу отметить нащим читателям, что если вовремя и пра- вильно лечить Узлавой зоб (можно полу- чить еффективное полное выздоровление) Желаю Вам здоровья!
38 www.avismed.az avis >
Sümüklər üçün 2 PẄHRİZ ДИЕТЫ
ДЛЯ СКЕЛЕТА rasional pəhrizə başla- yan şəxs bütün orqan- izmin həyati funksiya- ları üçün əhəmiyyətli olan məhsullardan, orqaniz- min fərdi hallarda o qidaları qəbul edə bilməməsi halları istisna olmaqla, istifadə edir (qəbul edir); tibbi pəhriz edən şəxs xəstəliyi zamanı gös- tərilən, müvafiq mət- bəx qaydaları işlə- mindən keçən qidalardan, müəyyən saatlarda, müəyyən miqdarda istifadə edir (qəbul edir);
kilo vermək üçün pəh- rizə başlayan şəxs tər- kibində az miqdarda karbohidrat olan qi- dalardan istifadə edir (qəbul edir).
Dünyada ən məşhur, bir neçə klassifikasiyadan ibarət, kilo vermək üçün olan pəhriz- lərdir:
BÜTÜN PẄHRİZLẄR ÜÇ HİSSẄYẄ BÖLÜNÜR: 1 2 2 3 BİR ÇOX İNSAN ÜÇÜN “PẄHRİZ” KẄLMẄSİ KİLO VERMẄK MẄNASINDAN FẄRQLẄNMİR, BAXMAYARAQ Kİ, BU TERMİN - XÜSUSİ SEÇİLMİŞ RASİON DEMẄKDİR. PẄHRİZ ÖZÜNDẄ ESTETİK FUNKSİYADAN ZİYADẄ KİLO VERMẄKDẄN DAHA VACİB VẄ ÖNẄMLİ ŞEYLẄR DAŞIYIR. ДЛЯ БОЛЬШИНСТВА ЛЮДЕЙ СЛОВО «ДИЕТА» НЕ ОТЛИЧАЕТСЯ ОТ ПОНЯТИЯ «ПОХУДЕНИЕ», НЕСМОТРЯ НА ТО, ЧТО ПОД ЭТИМ ТЕРМИНОМ ИМЕЮТ В ВИДУ СПЕЦИ- АЛЬНО ПОДОБРАННЫЙ РАЦИОН. ПОМИМО ЭСТЕТИЧЕСКОЙ ФУНКЦИИ ДИЕТЫ НЕСУТ В СЕБЕ КОЕ-ЧТО ВАЖНЕЕ И СЕРЬЕЗНЕЕ ОБЫЧНОГО СБРОСА КИЛОГРАММОВ. www.avismed.az 39 Orqanizm üçün faydalı və eyni zamanda kilo verməkdə effektli olan pəhriz - KALSİUM
PẄHRİZİDİR . Hər gün düzənli olaraq 800 mq kalsium qəbul Полезной для организма и при этом эффек- тивной для похудения является КАЛЬЦИЕ- ВАЯ ДИЕТА. Норма употребления кальция – 800 мг в сутки, этого количества доста- рациональные (чело- век употребляет те продукты, без кото- рых невозможна жиз- недеятельность всего орга- низма, исключая пищу, про- тивопоказанную из-за инди- видуальной непереносимос- ти); медицинские (чело- век употребляет про- дукты, показанные при его заболевании, прошедшие надлежащую кулинарную обработку в определенные часы и в определенном количестве); для похудения (чело- век употребляет про- дукты с низким со- держанием углево- дов для уменьшения веса). ВСЕ ДИЕТЫ ПОДРАЗДЕЛЯЮТСЯ НА ТРИ ГРУППЫ: 1 2 3 • AŞAĞI KALORİLİ PẄHRİZLẄR (Mütəxəssis tərəfin- dən, artıq qəbulu tövsiyə olmayan, gün- lük kalori ehtiyacının hesablanması. Bu za- man şəxs, yalnız kaloriliyinə diqqət edərək, qidaları özü müstəqil olaraq se- çir); • MONO/PẄHRİZLẄR (Diqqəti, nəticədə ümumi orqanizmin sağlamlığına təsir edəcək, bir növ qida- nın qəbuluna ver- mək);
• AZ YAĞLI / PẄHRİZ- LẄR
(yağ tərkibli qida qəbulunun məhdud- laşdırılması; geri qal- məz olaraq qalır); DÜNYADA ẄN MẄŞHUR, BİR NEÇẄ KLASSİFIKASİYADAN İBARẄT, KİLO VERMẄK ÜÇÜN OLAN PẄHRİZLẄRDİR: • НИЗКОКАЛОРИЙ- НЫЕ ДИЕТЫ (расчет специали- стом определенной суточной потребно- сти в калориях - нормы, превышать которую не рекомен- дуется;
в это время человек самостоятельно вы- бирает продукты для употребления, следя лишь за их ка- лорийностью); • МОНОДИЕТЫ (сосредоточение на употреблении од- ного вида продукта, что в конечном ито- ге не может не ска- заться на общем состоянии организ- ма); • МАЛОЖИРНЫЕ ДИЕТЫ (ограниче- ние употребления жиросодержащих продуктов, в осталь- ном питание оста- ется без изменений); САМЫМИ ПОПУЛЯРНЫМИ В МИРЕ СЧИТАЮТСЯ ДИЕТЫ ДЛЯ ПОХУДЕ- НИЯ, КОТОРЫЕ ТАКЖЕ ВКЛЮЧАЮТ В СЕБЯ НЕСКОЛЬКО КЛАССИФИКА- ЦИЙ:
40 www.avismed.az etmək dəri, sümük, diş və saç strukturunun bərpası üçün yetərli olacaq. Bundan başqa, yuxunun əhəmiyyətli dərərcədə yaxşılaşması ilə orqanizmdə kortizol və qrelin hormonları ifraz olunur və iştahanın artmasını təmin edir. Buna görə də kalsium pəhrizi ilə nəinki sümükləri güçləndirmək, hətta əhəmiyyətli dərəcədə kilo vermək mümkündür. EHTİYATLI KİLO VERMẄK SẄHẄR YEMẄYİ: 1 meyvə (hər hansı bir meyvə), 200 qr yağsız şor və ya 1 stəkan qatıq; NAHAR ÖNCẄSİ QİDALANMA : 50 qr yağsız pendir, 1 pomidor/ tomat; NAHAR: 150 qr bişmiş dana qara ciyəri, limon точно для восстановления структуры кожи, костей, зубов и волос. Помимо этого, су- щественно улучшается сон, во время кото- рого в организме протекает выработка гор- монов кортизола и грелина, обеспечиваю- щих повышенный аппетит. Поэтому с помо- щью кальциевой диеты можно не только укрепить костную массу, но и значительно похудеть. АККУРАТНОЕ СНИЖЕНИЕ ВЕСА: ЗАВТРАК: 1 фрукт (любой), 200 г обезжиренного тво- рога или 1 стакан кефира 0%; ПРЕДОБЕДЕННЫЙ ПЕРЕКУС: 50 г нежир- ного сыра, 1 помидор; ОБЕД: 150 г говяжьей печени, салат из огурцов и сельдерея, приправленный ли- HẄR HANSI BİR PẄHRİZẄ BAŞLAMAZDAN ẄVVẄL MÜTẄXẄSSİSLẄR İLẄ MẄSLẄHẄTLẄŞMẄK LAZIMDIR SÜRẄTLI KİLO VERMẄK: SẄHẄR YEMẄYI: 200 qr yağsız şor, 1 stəkan su; NAHAR: 200 qr yağsız şor, 1 stəkan su; ARA YEMẄYİ: 1 yaşıl alma; ŞAM YEMẄYİ: 200 qr yağsız şor, yarım stəkan qatıq 0%
ЭКСТРЕННОЕ ПОХУДЕНИЕ: ЗАВТРАК: 200 г обезжиренного творога, стакан воды; ОБЕД: 200 г обезжиренного творога, ста- кан воды; ПОЛДНИК: 1 зеленое яблоко; УЖИН: 200 г обезжиренного творога, по- ловина стакана кефира 0%.
ПЕРЕД ТЕМ, КАК СЕСТЬ НА ДИЕТУ ЛЮБОЙ СЛОЖНО- СТИ, НЕОБХОДИМО ПРОКОНСУЛЬТИ- РОВАТЬСЯ СО СПЕ- ЦИАЛИСТОМ. www.avismed.az 41 suyu ilə dadlandırılmış kərəviz və xiyar salatı, 1 stəkn qatıq 0%; ARA YEMẄYİ: təbii qatıq; ŞAM YEMẄYİ: 200 qr yağsız şor, 1 yumurta əlavə olunmuş tərəvəz salatı. D vitamini tərkibli qidaların əlavə edilməsi kal- sium həzmini tezləşdirir. Pəhriz daha sakit keçir, nəticə isə o qədər təəccübləndirici deyil – həſtədə 3 kq монным соком, 1 стакан кефира 0%; ПОЛДНИК:
натуральный йогурт; УЖИН:
200 г обезжиренного творога, овощной салат с добавлением 1 яйца. До- бавление продуктов, богатых витамином Д, ускоряет усвояемость кальция. Диета про- текает легче, результат же не такой оше- ломляющий – 3 кг в неделю. • YAĞ PẄHRİZİ (yağlı qidaların isti- fadə edilməsinin); • AZ MİQDARDA KAR- BOHİDRAT PẄHRİZİ (şəkər tərkibli qidala- rın istifadəsindən, de- mək olar ki, tamamən imtina edilməsi); • ZÜLAL PẄHRİZLẄRİ (yüksək zülal tərkibli qidalardan tez-tez istifadə edilməsi: ət, balıq, tərəvəz); • XRONODİYETALAR (orqanizmin biorit- mindən asılı olaraq qidalardan individual istifadə). • ЖИРОВЫЕ ДИЕТЫ (увеличение приема жирных продуктов); МАЛОУГЛЕВОДНЫЕ ДИЕТЫ
(практически пол- ный отказ от упо- требления сахаросо- держащей пищи); БЕЛКОВЫЕ ДИЕТЫ (усиленное потреб- ление продуктов с высокой концентра- цией белка – мясо, рыбы, овощей); ХРОНОДИЕТЫ ( и н д и в и д уа л ь н о е употребление про- дуктов в зависимо- сти от биоритмов человека). 42 www.avismed.az avis >
СТОМАТИТ, и как с ним бороться? К ак известно, вирусом герпеса может заразиться каждый человек на пла- нете в возрасте от шести месяцев –до этого времени в крови большинства ново- рожденных содержатся антитела, получен- ные от иммунитета матери. Причиной возникновения герпетического стоматита в ротовой полости является именно вирус герпеса. Существует острая и хроническая формы этого заболевания, а по степени тя- жести его одразделяют на легкую, среднюю и тяжелую формы. СИМПТОМЫ: • увеличение подчелюстных и шейных им- фоузлов; • высокая температура; • отеки мягких тканей ротовой полости; • появление кровоточащих и зудящих язво- чек; • повышенное слюноотделение; • ухудшение общего состояния; • болезненные ощущения в горле, напоми- нающие ангину; • высыпания на губах. МНОГИЕ В НАШЕ ВРЕМЯ СТАЛКИВАЮТСЯ С ДОСТАТОЧНО НЕПРИЯТНОЙ ПРОБЛЕМОЙ СТОМАТИТА. ВЫЗЫВАЕТ ЭТО ЗАБОЛЕВАНИЕ, ПРОТЕКАЮЩЕЕ В РОТОВОЙ ПОЛОСТИ, ШИРОКО РАСПРОСТРАНЕННЫЙ НА ПЛАНЕТЕ ВИРУС ГЕРПЕСА. GÜNÜMÜZDẄ BİR ÇOX İNSAN YETẄRİNCẄ XOŞA GẄLMẄZ STOMATİT PROBLEMİ İLẄ QARŞILAŞIR. AĞIZ BOŞLUĞUNDA ẄMẄLẄ GẄLẄN BU XẄSTẄLİK YER KÜRẄSİNDẄ GENİŞ YAYILMIŞ HERPES VİRUSUDUR. STOMATİT və onunla mübarizə
M əlumdur ki, herpes virusuna yer kürə- sində 6 ayından başlayaraq hər bir insan yoluxa bilər. Körpələrin bir çoxunun qanında o za- mana kimi ananın im- munitetindən alınan anti- korlar mövcuddur. Ağız boş- luğunda herpesli stomatitin yaranma səbəbi məhz her- pes virusudur. Bu xəstəliyin kəskin və xroniki formaları mövcuddur. Ciddilik səviy- yəsinə görə isə onu yüngül, orta və ağır formalara ayırırlar. ẄLAMẄTLẄRİ/ SİMPTOMLARI: • çənəaltı və boyun limfa düyünlərinin bö- yüməsi;
• yüksək temperatur/isti- lik; •
yumşaq toxumaların şiş- məsi;
• qanayan və qaşınan Курс лечения герпесного стоматита может назначить исключительно лечащий врач- стоматолог. Он посоветует методы лече- ния, предпочтительные в каждом индиви- дуальном случае, а также расскажет о про- ведении диагностики в лабораторных усло- виях. Стандартное лечение предполагает обра- ботку рта антисептиками и дезинфицирую- щими средствами, а также прием болеу- толяющих и противовирусных препаратов. ПРОФИЛАКТИКА ГЕРПЕТИЧЕСКОГО СТОМА- ТИТА Профилактическими методами развития герпетического стоматита можно считать ежедневный и тщательный уход за ротовой полостью, соблюдение правил личной ги- гиены, отказ от курения, употребления ал- коголя и большого количества кофе, систе- матические процедуры закаливания и ак- тивный отдых. Благодаря этому, вы смо- жете не только существенно снизить риск заражения вирусом герпеса, но и умень- шить возможные осложнения или разви- тие заболевания в тяжелой форме.
ПРИЧИНОЙ ВОЗНИКНОВЕНИЯ ГЕРПЕТИ- ЧЕСКОГО СТОМАТИТА В РОТОВОЙ ПОЛО- СТИ ЯВЛЯЕТСЯ ИМЕННО ВИРУС ГЕРПЕСА. yaraların əmələ gəlməsi; • selik ifrazının artması; • ümumi vəziyyətin pisləşməsi; • anginaya bənzər boğaz ağrıları; Herpetik stomatitin müalicə kursunu yalnız həkim-stomatoloq təyin edə bilər. O, hər bir is- tisna halda tərcih edilən müalicə yöntəmlərini məsləhət görər və laboratoriya şəraitində keçiriləcək diaqnostikadan məlumatlandırar. Standart müalicə ağız boşluğunun antiseptik və dezinfektan dərmanlarla təmizlənməsini, bununla birlikdə ağrı kəsici və antivirus preparatlarının qəbulunu nəzərdə tutur. HERPETİK STOMATİTİN PROFİLAKTİKASI Ağız boşluğuna gündəlik və diqqətli qulluq, şəxsi gigiyena qaydalarına əməl olunması, siqaret, spirtli içki və həddindən artıq kofe qəbulunu tərgitmək, sistematik bədən dayan- ıqlılığını inkişaf etdirən prosedurlar və aktiv istirahət herpetik stomatit inkişafının profilak- tik metodları kimi hesab etmək olar. Bunun sayəsində, siz nəinki əhəmiyyətli dərəcədə herpes virusuna yoluxma riskini azalda bilər, həm də ağır for- mada olan xəstəliyin irəli- ləməsinin qarşısını ala bilər- siniz. Kamran Şaxvaroviç Ẅzizov “2 sayılı Kliniki Varo- nej Pediatrik Diş
Poliklinikası”nda 1 sayılı BUZ-nin sto- m o t o l o g i y a bölməsinin rəhbəri. AĞIZ BOŞLUĞUNDA HERPETİK STOMATİTİN YARANMA SẄBẄBİ MẄHZ HERPES VİRUSUDUR. www.avismed.az 43 44 www.avismed.az avis >
Öz bədəninizdən alınan tüklərin kökləri ilə birlikdə transferi sayəsində istənilən formada qaş əkilərək təbii gözəlliyinizə qovuşa bilərsiniz və bu, ömürlük sizinlə qalar. “ ” “Siz xəyal qurun, biz xəyalınızdakı sizi quraq” Tamponsuz və Göz ətrafı şişmə olmadan burun əməliyyatı... E stetik cərrahiyyənin son illərdə inkişafı sayəsində xəstələrimiz gözəlləşər- kən həm də rahat olurlar. Mən estetik burun əməliy- yatı sonrası tampon və ya hər hansı silikon istifadə etmirəm. Bu mənim kəşfim deyil artıq inkişaf etmiş ölkələrdə bu belədir. Son illərdə uzun çalışmalarımız sayə- sində istəklərimizə nail olduq. Artıq toxumalara incə davranış və yeni cərrahi alətlər sayəsində üzdə əməliyyat sonrası şişliyi minimuma endirdik və 1 həſtə sonra xəstə müayinəyə gəldiyi zaman üzündə heç bir şişlik və göyərmə olmamaqdadır. Vüqar Ẅləkbərov
www.avismed.az 45 X arici ölkədə Estetik Plas- tik və Rekonstruktiv cərrahiyyə üzrə uzman- lıq təhsilimi başa vurub 8 il sonra Azərbaycana döndü- yüm zaman sağlamlıq və gözəlliyə xitab edən bu jurnal olduğunu gördüyüm zaman sanki içimə su səpilmişdi. Ẅlinizdə tut-duğunuz bu jurnal sadəcə öz sahələrində deyil, hər sahədə ümumi biliyə və yüksək mədəniyyətə sahib insanlar tərəfindən hazırlandı, elə buna görə də geniş oxucu kütləsinə sahibdir və ən gözəl məkanlarda masalarda görə bilərsiniz. Mən dünyanın öndə gedən es- tetik, gözəllik və sağlamlıq jurnallarını oxuyuram. Estetik cərrah olaraq alovlanan oxu- ma, araşdırma və gözəllik yaratma mərhələləri mənim həyat tərzimdir. Geridə qalan şeylər isə sadəcə bir hekayə- dir... Tatuaja “yox” deyək, Təbii qaşınız olsun... Öz bədəninizdən alınan tük- lərin kökləri ilə birlikdə trans- feri sayəsində istənilən for- mada qaş əkilərək təbii gözəlliyinizə qovuşa bilərsiniz və bu ömürlük sizinlə qalar. Qaşın formasına təbii ki, xəstə özü qərar verir. Sadəcə bunlar deyil bütün bədəndə aparılan estetik verekonstruktiv əməliyyatlar bizim klinikada dünyanın ən son yöntəmləri ilə aparılır. Bunlara face liſt, qulaq əməliyatları, dodaqlarda və yanaqlardan silikon çıxarıl- ması, öz yağlarınız ilə yanaq düzəldilməsi, mamoplastika, abdominoplastika, liposaksi- ya, əyri ayaq düzəldilməsi və s. aiddir. Bir sözlə siz xəyal qurun, biz xəyalınızdakı sizi quraq.. Təbii üsullarla saçları kəpəkdən qurtarmağın 11 yolu Kəpək probleminiz var, lakin bunun qarşısını ala bilmirsiniz? Bunun üçün ilk növbədə kəpək şampunlarından uzaq durmağa çalışmalısınız. Çiyninizə tökülən ağ pulcuqlardan yalnız və yalnız evinizdə hər zaman işlətdiyiniz yeyəcək və içəcəklər sayəsində qurtara bilərsiniz. Kəpək quru saç dərisinin ya da “sebore dermatit” adlandırılan dəri probleminin nəticəsi ola bilər. Ayrıca ekzema, “Malasseziya” adlı göbələk növü, sədəf xəstəliyi nəticəsində də kəpək əmələ gələ bilər. Kəpəkdən qurtulmaq üçün əczaxanalarda satılan fərqli-fərqli şampunlardan istifadə etdiyiniz kimi, evdə hazırladığınız dərmanlardan da istifadə edə bilərsiniz. Alma sirkəsinin köməyi ilə də kəpəyi müalicə etmək olar. Alma sirkəsinin turşuluq nisbəti dərinizin pH səviyyəsini dəyişdirir və kəpək əmələ gəlmə ehtimalını zəiflədir. Dörddə bir stəkan suya, dörtdə bir stəkan alma sirkəsini qataraq sprey şüşəsinə tökün və həmin qarışığı saçlarınızın dıbinə vurun. Saçlarınızı dəsmalla bükərək 15-60 dəqiqə bu vəziyyətdə gözləyin. Daha sonra isə saçlarınızı hər zamankı kimi yuyun. Bunu həſtədə 2 dəfə edin. Saç dərinizi 2 yemək qaşığı limon suyu ilə masaj edin və sonra təmiz suyla yuyun. Daha sonra bir fincan suya 1 çay qaşığı limon suyu qarışdıraraq saçlarınızı yuyun. 1 2 46 www.avismed.az avis >
Kəpəklərdən qurtarana qədər buna hər gün davam edin. Limonun turşuluq nisbəti dərinizin pH səviyyəsinə kömək edir və saç- larınızı kəpəkdən qoruyur. Saçlarınızı şampunlamazdan əvvəl süfrə duzu ilə ovxala- mağa çalışın. Duzun tərkib- ində olan turşuluq nisbəti dəriyə çox faydalıdır. Duz qabını əlinizə alın və quru olan saçlarınıza bir az duz səpin. Yavaş-yavaş saç dərinizi masaj edin. Quru və kəpəkli dərinizin yaxşılaşdığını və saçlarınızın şam- punlamaq üçün hazır hala gəldiyini görə biləcəksiniz. Saçlarınızı şampunlamazdan əvvəl aloe bitkisi ilə masaj etməyə çalışın. Belə edər- sinizsə dərinizin qaşınmasından qur- tara bilərsiniz. Aloe bitkisinin sərinləşdirici xüsusiyyəti qaşınmanı yüngülləşdirəcək. Sarımsağın anti-göbələk xü- susiyyəti kəpəyə yol açan bakteriya- ları aradan qaldırmağa kömək edir. Sarımsağı əzin və saç dərinizi bununla ovxalayın. Sarımsağın iyin- dən qurtarmaq üçün isə əzilmiş sarımsağı balla qarışdırın. Bu qarışıqla saçınızı masaj edin. Saçınızı normal şəkildə durulayın. 10 damcı zeytun yağı ilə saçlarınızı masaj edin və dəsmalla möhkəm bükərək yatin. Səhər isə saçlarınızı normal şampununuzla yuyun. Bu masajın sürətli təsir etməsi üçün zeytun yağı tərkibli şampunlardan istifadə etməyə çalışın. Gözəl ətri olan hind qozu yağı saçların müalicəsində sınaqdan keçirilmiş bir mü- alicədir. Duş almazdan əvvəl 3-5 yemək qaşığı Hind qozu yağıyla saç dərinizi masaj edin və 1 saata yaxın bu şəkildə gözləyin. Sonra normal olaraq şampunlayın. Ayrıca hind qozu yağı tərkibli şampunlar da istifadə edə bilər- siniz. Kəpək şampun- larının tərkibin- də istifadə olu- nan turşuluq aspirin- də də var. İki aspirini əzərək toz halına salın. Hər dəfə istifadə etdiyiniz normal şampunun içərisinə əlavə edin. Saçınızı şampulayıb 1-2 dəqiqə gözləyin və sonra təmiz-təmiz qurulayın. Yenidən normal şampunla saçınızı yuyun. Araşdırmalara görə çay ağacı yağı tərkibli şampun- lar kəpəyin əmələ gəlməsini azaldır. Hər zaman işlətdiyiniz şampunların içərisinə bir neçə damcı çay ağacı yağı da əlavə edə bilərsiniz. Saçınızı isladın və sonra bir ovuc qabart- ma tozunu başınıza tökərək saçınızı möhkəm ovxalayın. Şampunlamazdan əvvəl saçınızı təmiz-təmiz yuyun. Qabartma tozu kəpəyi əmələ gətirən aktiv göbələyi azaldır. İlk günlər saçınız quruya bilər, lakin bir neçə həſtə sonra saç dəriniz təbii yağlar istehsal etməyə başlaşyacaqdır. Beləliklə, saçlarınız daha yumşaq və kəpəksiz olacaq. Güclü kəpək problemi- nizi müalicə etmək üçün saçlarınızı hər zamankı kimi şampunlayın və ağız yuma suyu ilə durulayın. Sonra da saç kremi istifadə edin. Ağız yuma suyunun tərkibində göbələk əley- hinə maddələrin olması kəpək yaranmasının qarşısını alır. 3 4
7 5 8 11 9 www.avismed.az 47 10
48 www.avismed.az avis >
İyulun 2-dən Şəki şəhərində Hepatitlə mübarizəyə həsr olunmuş “Mən ailəmi qoruyuram!” adlı 2 günlük seminar öz işinə başlamışdır. Seminarda, Azərbay- can Respublikasında fəaliyyət göstərən ixtisaslı hepatoloq həkimlər 200 nəfər gənc nəslin nümayəndələrinə hepatitin fəsadları haqqında təlimlər verəcək. Hepatitlə mübarizəyə həsr olunmuş “Mən ailəmi qoruyuram!” adlı seminar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun V qrant müsabiqəsi çərçivəsində fondun maliyyə vəsaiti hesabına həyata keçirilir. Layihə- nin sponsorları Grand hospital və Roche Azərbaycandır.
Seminarda Şəki Mərkəzi Şəhər Xəstə- xanasının baş həkimi Məcid Ẅliyev çıxış edərək seminarın əhəmiyyətindən danışmış və Hepatit xəstəliyinin vüsət almaması üçün hər bir gəncin maarif- ləndirilməsi işinin aparılmasının vacib olduğunu vurğulamışdır. Şəki gəncləri, bu seminarlardan sonra hepatit virusu, hepatitə yoluxma ilə nəticələnən zərərli vərdişlər, onun müalicə yolları, yoluxma səbəbləri, gənc qadınlarda hamiləlik zamanı hepatitlər və uşaqların hepatitdən qorunması mövzularında biliklər əldə edəcəklər. Layihənin məqsədi əsrimizin bəlaların- dan birinə çevrilmiş Hepatit xəstəliyinin vaxtında aşkarlanması və ona yoluxma hallarının maarifçilik yolu ilə azaldıl- masına çalışmaq, hər bir Şəki gəncinin öz ailəsini gələcəkdə bu bəladan qoru- maq üçün ətraflı məlumata sahib olmasını sağlamaq və bu gənclərin gələcəkdə ətrafdakı insanlara da anlatması yolu ilə daha böyük gənclər auditoriyasına çıxış əldə etməkdir. Xatırladaq ki, bu gün dünyada 500 mil- yondan çox Hepatit C və B xəstəliyindən əziyyət çəkən, hepatit virusuna yoluxan insan vardır. Hər il 500 min nəfərdən çox insan bu xəstəlik üzündən həyatlarını itirir. Xəstəliyin yayılma səbərlərindən ən birincisi isə bu virus haqqında insanların məlumatlarının olmamasıdır. Dünyanın bütün tanınmış hepatoloqları israrla söyləyirlər ki, bu xəstəlik haqqında bilikləri olan insanlar ondan qorunmağı bacarırlar. Şəki şəhərində keçirilən tədbirdə iştirak edə bilməyən gənclər üçün xüsusu olaraq seminarın internet səhifəsi yaradılmış və bütün seminar material- ları və seminardan video görüntülər bu- rada yerləşdiriləcəkdir. Ẅtraflı məlumatı w w w. m e n a i l e m i q o r u y u r a m . c o m saytında əldə etmək olar. Seminarda iştirak edən gənclər Grand Hospitalda hepatitdən müayinə olun- maları üçün pulsuz müayinə kuponları da alacaqlar. MẄN AİLẄMİ QORUYURAM! Günay Ẅliyeva
www.avismed.az 49 VİRUS HEPATİTLẄRİ (B, C, D) Hepatit, garaciyər hüceyrələrinin (hepa- tositlər) iltihablaşması mənasına gəlir. He- patit yaradan səbəblərdən asılı olaraq qaraciyər xəstəliklərini bir neçə bölgü altında incələmək olar; VİRUS HEPATİTLẄRİ Primer virus hepatitləri: Hepatit A, B, C, D, E, F, G Sekondər virus hepatitləri: CMV, EBV, HSV, TTV, VZV Autoimmun Hepatit Toksik Hepatit: dərmanlar, gida, bitkilər və bitkilərdən hazırlanmış preparatlar. Alkolik Hepatit, Alkolik Hepatosteatoz (ASH), Qaraciyər yağlanması (NASH), Primer Biliyər Serroz (PBS), Primer Sklerozan Xolanjit (PSX), Metobolitik qaraciyər xəstəlikləri, Wilson xəstəliyi, Hemokromatosiz, Alfa-1 antitripsin əskikliyi, Kistik fibrosis, Qlikogen depo xəstəlikləri və s., Venoz çıxışı obstruksiyonu, Budd – Chiari sendromu, Portal vena Trom- bozu, Veno-Okuzif xəstəliyi, Kardiyak çatış- mazlıq, Digər – İşemik hepatit, Sarkadioz, Siflis, Schistosomiasis, Bruselloz və s., Kripto- jenik Hepatitlər (İdiopatik). Günümüzdə virus hepatitləri qaraciyər xəstəlikləri arasında vacib yerlərdən birini tutur. Primer heterotrop qaraciyər viruslar- dan olan Hepatit B, C və D virus hepatitləri arasında daha geniş yayılmışı və hələ də öyrənilməsi davam etməkdə olan viruslardır. Dünyada təgribən 2 milyarda yaxın insanın Hepatit B virusu (HBV) ilə qarşılaşdığı və 400 milyon şəxsin bu virusdan əziyyət çəkdiyi, hər il ortalama 500 000 -700 000 xəstənin həyatını itirdiyi təxmin edilməkdədir. HBV hepadnaviridae ailəsinə məxsus, zarlı bir DNT virusudur. Sadəcə insan və şimpanzelərin garaciyərində infeksiyalaşma əmələ gələ bilir. A-J arasında 10 genotipə malikdir. Bunlar müalicəyə cavabda fərgli görüntülər verir. Ümumi garaciyər serrozlu xəstələrin 57% -i ilə primer HCC – li xəstələrin 78% -ni HBV və HCV – yə bağlı olduğu nəticəsinə gəlinmişdir. Hepatit C virusu (HCV) yayılmasına görə daha az (HDV xaric), ancag daha çox xroniki hala keçmə riski olan hetatit virusudur. Günümüzdə hələ peyvəndi olmadığı üçün uzun illər ən vacib xronik hepatit virusu olacağı düşünülməkdədir. Flaviviridae ailəsinə məxsus tək RNT zəncirindən ibarətdir. 6 (1, 2, 3, 4, 5, 6) genotipi və çox saylı subtipə (50 dən çox) malikdir. Çoğrafıyaya uygun olarag yayılma fərqlilikləri vardır. Ẅn çox rast gəlinən tip 1, az rast gəlinən tiplər 2 və 3, ən nadir rast gəlinən tipləri 4, 5, 6-dır. Ẅn geniş yayılmış subtipləri 1a, 1b, 2a, 2b dir. Genotiplə subtiplər arasındakı fərq müalicəyə cavabda özünü kəskin biruzə verməkdədir. Xronik Delta hepatiti (HDV) xronik virus hepatitlərinin ən şiddətli formasıdır və sürətli xəstəlik görüntüsü ilə özünü göstərir. Özünə- məxsusluluğuna görə sadəcə HBV varlığında infeksiyaya yol aça bilən defektli, yarımçıq bir virusdur ki, tək RNT zəncirindən ibarətdir. İndiyə gədər 8 genotipi öyrənilmişdir. Genotip bir daha geniş yayılmışdır. YOLUXMA YOLLARI Perkutan-qan və qan köçürülməsi vasitəsi ilə Vertikal / Perinatal-hamilə anadan bətndaxili və doğuş zamanı, Horizontal-ailə daxili, Cinsi yolla KİMLẄR DAHA ÇOX VİRUS HEPATİTİNẄ YOLUXMA RİSKİ DAŞIYIR? Qan transfüsyonu edilmiş insanlar, İ/V dərman maddələri istifadə edən xəstələr. İ/V eroin istifadə edən xəstələr, Hemodiyaliz xəstələri HEMOFİLİYA XẄSTẄLẄRİ Vücudun kəsici, dəlici. sızıcı bir cisimlə kəsilməsi ( məsəsən: həkimlərdə əməliyyat zamanı sıxlıqla əllərinə iynə batması), tatuaj (döymə etdirmə), kokain çəkmək də risk faktorlarındandır. İ/V dərman istifadəçiləri ilə cinsi əlaqə. Xüsusəndə birdən artıq cinsi partnyor. Hemoseksualistlər. Yoluxmuş insanlarla öpüşmək (ağız sulu vəzlərində virus yükü az olsada çatlamış ve ya tramatizə dodaklardan) Türmə həyatı (3 gündən artıq həbsxana həyatı keçənlər) Yoluxmuş hamilə qadından doğulan körpələr Gözəllik salonları və bərbərlərdən istifadə edənlər (manikür, pedikür, dırnaq tutan, kəsici və dəlici alətlər). ẄLAMẄTLẄR Xəstəliyin hansı formada garşılaşmasına görə ələmətləri dəyişir. Belə ki, xəstələr kəskin, xronik və ağırlaşmış formada həkimə müraciyət edə bilərlər. KẄSKİN VİRUS HEPATİTİ Halsızlıq, İştahsızlıq, Ẅzələ-oynaq ağrısı, Qaşıntı, Selikli qişada saralma, Sidik rəngində tündləşmə, XRONİKİ VİRUS HEPATİTİ 6 aydan uzun müddət, asemtomatik, halsızlıq, yorğunluq. Çox zaman HM/HSM görülür, Bəzən zəif sarılıq VİRUS HEPATİTLẄRİNİN AĞIRLAŞMALARI Xəstəlik progresivləşdikcə xəstəliyin əlamət- ləri də daha dərin və gözə çarpacaq dərəcədə ciddiləşir. Bütün garaciyər xəstəliklərində olduğu kimi ağırlaşmaları serroz və ya qaraciyərin bədxasisəli şişi (HSK) ilə sonlanır. Buna uyğun olaraq da klinik, labarotuar, fiziki və instrumental müayinə üsullarında dəyişik- liklər görünür. Kəskin / Xronik virus hetatiti əlamətləri Ezofaq varisləri / Ezofaqus varis qanaması Assit, Perferik ödem, Hepatik Ensefalopati Burun və ya diş əti qanaması, Libido azalması, cinsi pozğunluklar - impotans, Sinənin böyüməsi və ağrılı olması (Jinekomasti), Ağızdan xoşagəlməz iyin gəlməsi (fetor he- patikus), Bədən çəkisinin azalması və ya artması Hepatik Ensefalopati, Hepatorenal sindrom, Hepatopulmonar sindrom, Hema- tolojik pozulmalar ve Hipersplenizm. ENDOKRİNOLOJİ POZULMALAR HBV – Xronikləşmə uşaqlarda 90%, böyüklərdə 10% Xronikləşən HVB li xəstələrin 3/1 i serroza, 5- 10% ı HSK ya irəliləyər. HCV –Xronikləşmə 70-80%, ortalama 15 ildə 30% serroz ve 25-30 ildə HSK HDV – Xronikləşmə 70-95%. HBV li xəstələrin 20-30% ında HDV(+) müsbət olur. Ciddi seyirli, daha sürətli serroza gediş. Ful- minan seyir daha çoxdur. Virus Hepatitlərinin müalicəsi varmı? Hepatit B, C, D -nin müalicəsi mümkündür! Ancaq vaxtında müayinə və müalicə olunsanız. Nə vaxt?
- Hepatit B, C, D Qaraciyər Sirrozu və Qaraciyər xərçəngi ilə ağırlaşmayıbsa! Ẅgər ağırlaşma olubsa? Hepatit B müalicəsi ayrıcalıqla aparılmalıdır Serroza yönəlik simptomatik müalicələr: Transplant, Unutmayaq !!! Virus hepatitləri yönündən hər zaman həkim nəzarətində olmalıdır. Hepatit B peyvəndi olunması şərtdir. Hepatitlər müalicə olunandır, yetərki gecik- məyin. Ẅtrafınızdakı insanları Virus Hepatit- ləri yönündən maarifləndirin. VİRUS HEPATİTLẄRİNİN NÖVLẄRİ Aqil Ağakişiyev - Medistyle Hospital, Qastroentereloq Hepatoloq, İnvaziv Endoskopist 50 www.avismed.az avis >
B ir çox ölkədə evlənmək üzrə olan cütlüklər ailə qurmamışdan əvvəl tibbi müayinələrdən keçir. Ẅhəmiy- yətli virus infeksiyaları, o cümlədən virus hepatitləri araşdırılır. Virus hepatitlərinə aid bu seroloji analizlər aparılmalıdır: HBsAg, Anti HCV, AntiHBs. Ẅgər gənclərin hər hansı birində HBsAg və ya hepatit B virusunun antigeni müsbət aşkarlanmışdırsa, bu testi bir daha təkrar etmək lazımdır. Təkrar analizdə də nəticə eyni olarsa, bu şəxs hepatit B virusuna yoluxub deməkdir. Bu şəxslərin ailə qurmalari mümkündür- mü?
İstər müalicə alan, istərsədə müalicəsiz nəzarətdə olan kişilərin ailəqurmalarında bir əngəl yoxdur. HBV ( Hepatit B virusu) daşıyan kişilərdən virusa yoluxmayan sağlam uşaqlar dünyaya gəlir. HBV daşıyan müalicəsiz nəzarətdə qalan qadınların ailə qurmalarında bir maneə yoxdur. Müalicə alan qadınlarda hamiləlik, qadının qəbul etdiyi dərmanlara görə planlanır. HBV-nin anadan uşağa keçmə ehtimali var. HBV daşıyan şəxslərin gələcək həyat yoldaşları mütləq hepatit B peyvəndi olmalıdırlar. Hamilələrdə Hepatit B-nin araşdırılma- sının əhəmiyyəti nədir? Bütün hamilələrdə HBsAg (hepatit B virusunun antigeni) Anti HBs (qoruyucu- luğu göstərən test) araşdırılmalıdir. Bu testlərlə hamilə qadının virusu daşıyıb daşımadığı məlum olur və gələcəkdə körpənin qorunmasi üçün tədbirlər görülür.
Hamiləlikdə Hepatit B körpəyə və anaya zərər verirmi? Hepatit B daşıyan hamilə qadında hamiləliyin gedişi hamilə olmayan qadınlardan fərqli deyil. Hepatit B virusunu daşıyan anadan tam sağlam qüsursuz uşaq dünyaya gəlir. Anadan uşağa virus əsasən doğuş zamanı keçir. Hepatit B daşıyan hamilə qadınlara necə nəzarət olunur? Qaraciyərin funksional müayinəsi, seroloji testlər peşəkar şəkildə araşdırılmalıdır. Müalicə baxımından dəyərləndirilməlidir. Bu testlər 2 aydan bir təkrarlanmalı və ginekoloqla birgə nəzarət olunmalıdır. Qadına istirahət, normal qidalanma rejimi məsləhət görülməlidir. Anadan körpəyə yoluxma riskini artıran faktorlar; • HBs Ag–nın titrinin yüksək olması-; • HBe Ag-nin varlığı-; • HBV DNA-nin titrinin yüksək olması-; • HBe Ag pozitiv analardan keçmə riski 80 -90% -dir. • Prenatal yoluxmuş uşaqların 80% -i xroniki daşıyıcı olur. Hamiləlik və kəskin Hepatit B Kəskin hepatit B keçirən analarda vaxtından əvvəl doğum riski var. Birinci və ikinci trimestrdə dölə keçmə ehtimali nadirdir, üçüncü trimestrdə keçmə ehtimalı yüksəkdir. Hamiləlik zamanı Hepatit B -nin müalicəsi • İnaktiv hepatit B daşıyıcısı hamilə qadınlar müalicəsiz nəzarətə alınır. • İstirahət və düzgün qidalanma rejimi məsləhətdir. • Gərəksiz dərman qəbulundan qaçmaq lazımdır. • Qaraciyər qoruyucu dərmanların bir ef- fekti təsdiq olunmamışdır. • Virus yükü yüksək (HBV-DNA>10×6) olanlarda hamiləlik kateqoriyası B olan preparatlar (tenofavir, telbuvidin) başlanır. Ẅgər qadın hepatit B müalicəsi alırsa, hamilə qala bilərmi? • Antiviral dərmanların başlanması virus yükünü azaldaraq, uşağa yoluxma riskini azaldır.
• Müalicə peqinterferonlarla gedirsə, hamiləlik məsləhət görülmür. • Antiviral qəbul edirsə, kateqoriyası B (tenofovir, telbivudin) olan dərmanlarla hamiləlik mümkündür və dərman davam etdirilir. • C kateqoriyası dərmanları qəbul ol- unursa kateqoriyası B olan dərmanlara keçilməlidir. Hepatit B və hamiləlik. HBV infeksiyası olan hamilələrdə müalicəyə fərdi yanaşılır. Müalicəyə göstəriş olan hallar: • Hamilədəki qaraciyər zədələnməsinin ağırlaşmasını ləngitmək üçün. • Doğuşdan sonra hamilədə hepatik alovlanma riskini azaltmaq. • Yenidoğulmuşa yoluxma riskini azaltmaq. • Uşaqlarda xroniki hepatit B riskini azalt- maq. HAMİLẄLİK VẄ HEPATİT D • HDV infeksiyasi hamilələrdə az rastlanır və körpələrə nadir hallarda keçər. • Hepatit B-nin anadan uşağa keçməsinin qarşısını alma yolları HDV infeksiyası üçün də keçərlidir. Hepatit C virusu daşıyıcıları evlənə bilərmi?
• Hepatit C virusu daşıyan şəxslərin • Cinsi yolla hepatit C virusunun ailə daxilində keçməsi çox nadirdir (1-2 %) • Hepatit C üçün peyvənd yoxdur. HEPATİT C VẄ HAMİLẄLİK • HCV-na yoluxmuş qadınlarda hamiləliyə əks göstəriş yoxdur. • Hamiləliyə təsir etməz. • Döldə (körpədə) qüsur meydana gətirmir. • Anadan uşağa keçmə ola bilər. Bu HCV RNA səviyyəsinə bağlıdır. • Hamiləlik zamanı hepatit C –nin körpəyə yoluxmasının qarşısını almaq üçün tədbirlər olmadığından hamilə qadınlarda mütləq yoxlanılması şərt deyil. • Risk quruplarında yoxlanılması məsləhətdir. • HCV RNA təkrarlanan testlərdə neqativdirsə uşağa yoluxma ehtimalı yox- dur. HCV RNA pozitiv olanda risklərlə bağlı anaya məlumat verilməlidir. Hamiləlikdə hepatit C-nin müalicəsi. • Erkən hamiləlik varsa risklər barədə anaya məlumat verilməlidir. • Hamiləliklə birlikdə hepatit C-nin müalicəsi aparıla bilməz. • Həm qadınlarda, həm də kişilərdə he- patit C müalicəsi alırsa müalicə müd- dətində və müalicə bitdikdən 6 ay sonra övlad sahibi olması məsləhət görülmür. Dünyaya gələn körpələrin hepatit C-yə yoluxmasını nə zaman bilmək olar? • 1.8 yaşa qədər Anti HCV informativ deyil. • Körpənin anadan aldığı antitellər yalançı pozitivlik göstərə bilər. • 1.8 yaşa qədər HCV RNA analizi düzgün məlumat verir. HEPATİT B VẄ HEPATİT C MÜALİCẄ EDİLẄNDİR . VAXTINDA VẄ PEŞẄKARLARA ETİBAR EDİN!!! Hepatit B infeksiyasından qorunmada 3 əsas strategiya Ülviyyə Məmmədova Bakı Dəmir Yol Xəstəxanası Həkim -Terapet- Hepatoloq Hepatit B infeksiyasından qorunmada 3 əsas strategiya. 1. Davranış dəyisikliyi 2. Aktiv immunizasiya 3. Passiv immunqorunma Passiv immun qorunma- HBIG Hepatit B hiperimmun qlobulin-tərkibi yüksək titrde Anti Hbs-dən ibarətdir. Tərkibində yüksək konsentrasiyada Anti Hbs mövcud olan plazmadan əldə edilir. HBIG tərkibində 100.000-200.000 İU/ml Anti Hbs olacaq şəkildə standartlaşdırılmışdır. Böyüklərə 0.06 ml/kq dozada vurulur. Uşaqlara 0.5 ml toplam 1 doza vurulur. Hbs Ag pozitiv yenidoğulmuşlara 100.000 İU/ml dozasında vurulması kifayət edir. Del- toid əzələ və ya gluteal əzələyə vurulur. Ẅgər peyvənd ilə eyni vaxtda vurula- caqsa o zaman müxtəlif nahiyələrə vurulması daha dogrudur. Aktiv immunizasiya (peyvənd)-1981-ci ildən etibarən istifadə edilməyə başlanmışdir. Hal-hazırda istifadə edilən Hepatit B peyvəndi HBV recombinant gen texnologiyası ilə maya və məməli huceyrələrindən əldə edilməyə baslanmışdır, səthi antigen tərkiblidir. Çoxsaylı araşdırmaların nəticələrinə əsasən peyvənd proqramı aşağıdakı kimidir: Ẅn cox qəbul edilmiş sxem 0.1.6-cı ay- larda bir doz peyvənd vurulur. Sürətli cavab əldə etmək məqsədi ilə digər sxem-0.1.2.12-ci aylarda tətbiq edilir.
Başqa bir sürətli sxem də 0. 10, 21-ci günlərdə və ya 0. 7. 28 -ci günlərdə və 12 -ci ayda (bu sürətli sxemlər xüsusən də səyahətə çıxanlarda, evlilik öncəsi, ailədə akut HBV olduğu vəziyyətlərdə) tətbiq olunur. Ẅsasən 1-ci dozadan sonra 30-55% 2-ci dozadan sonra 75% 3-cü dozadan sonra 90% və yüksək qoruyucu anti Hbs dozası alınır. 60 yaş və daha böyük yaş qruplarında alınan yekun cavab 75% dən cox deyil. İlk iki peyvənd arasında 4 həſtə, 2 və 3- cü dozalar arasındakı fərq 4-6 ay olmalıdır. Peyvənddən 1-4 ay sonra Anti Hbs baxılmalıdır. Anti Hbs miqdarının 10-50 İU/ml olması zəif cavab hesab olunur. Bu səbəblə tibb personalında, ailədə HBV olan şəxslərdə və digər risk qruplarında da 1 doza əlavə peyvənd ol- unmaqla Anti Hbs miqdarının 100 unitə üzərində olmasına çalısmaq lazımdır. Çunki, bu miqdar kifayət qədər güvənilən qorunmadır. 3 - cü doza peyvənd sonrasında qoruyu- culuq miqdarı 50%-in altındadırsa o zaman 2 ci dəfə təkrar peyvəndləmə aparılır. Yalniz 2 dəfə tam sxem peyvəndləmə aparmağa icazə var. -Aktiv və passiv immunitetin bərabər olunmasını tələb edən vəziyyətlər! Hbs Ag pozitiv yenidoğulmuşlarda ilk 6- 12 saat arasında HBIG+peyvəndin ilk dozası vurulmalıdır! Daha sonra normal sxemlə peyvəndləməyə davam edilmə- lidir. Ẅgər ananın Hbs Ag vəziyyəti məlum deyilsə o zaman 12 saat içərisində peyvəndin ilk dozasi, davamında Hbs Ag pozitiv çıxarsa ən gec 7 gün içərisində HBIG vurulmalıdır. -İnkişafı zəif olan, 2 kq çəki altında olan körpələrə 12 saat içərisində HBIG təyin edilməli, 1 ay sonra isə peyvənd başlanmalıdır. -Perkutan yoluxma sonrasında 24-72 saat içərisində HBIG, 7gundən gec ol- mayaraq peyvənd başlanmalıdır. -Şübhəli cinsi münasibət sonrasında 48 saat icində HBIG ən gec 14 gun ərzində peyvənd başlanmalıdır. Hamilə qadınlarda, süd verən analarda belə peyvəndləmə aparıla bilər. Hal- hazırda istifadə olunan HBV peyvəndləri tərkibində heç bir canlı virus olmadığın- dan dölə və anaya hər hansı bir zərərinin olması mümkun deyil. Yüksək virus yükü olan (HBV DNT >10^6-7) perinatal ötürülmənin qarşı- sını almaq məqsədi ilə B kateqoriyas olan, telbivudin və tenofovir malekulaları hamiləliyin son 3 ayında təyin edilə bilər. Ẅgər sırf yoluxmanın qarşısını almaq məqsədi ilə təyin etmişiksə, o zaman doğumdan 3 ay sonra dərmanı kəsə bilərik. Peyvənddən sonrakı 5-10 il arasında Anti Hbs miqdarına nəzarət etməkdə fayda vardır. Erkən yaşlarda qoruyuculuq miqdarı maksimumdur. HBSAG ANTİ HBS ANTİ HCV Sadəcə bu 3 testə nəzarət etməklə özünüzü təhlükəli virus hepatitlərindən vaxtında gecikmədən qoruya bilərsiniz. Unutmayın, virus hepatitləri tam sağ- alan xəstəliklərdəndir! Yetərki, vaxtında aşkarlansın! Virus hepatitləri və hamiləlik. Ẅfsanə Bayramova
52 www.avismed.az avis >
Toyuqlu
GÜL börəyi
Lazım olan ərzaqlar: • 6 ədəd milfoy xəmiri, • Yarım toyuq döşü, • 100 q incə çəkilmiş qoz, • 1 yumurta sarısı, • 1 şorba qaşığı xaşxaş, • Duz, Istiot, Hazırlanma qaydası: Toyuğu bişirərək suyunu süzün. Ẅti zər böyüklüyündə doğrayın. Qoz, istiot və duz əlavə edib qarışdırın. Milfoyları gül şəklində kəsin. Orta hissələrinə toyuq əti qarışığını qoyun. Sonra gül şəkli verərək uclarının açılmaması üçün diş çöpü ilə bərkidin. Yağlanmış fırın tabağına düzün. Üzərinə yumurta sarısı çəkib xaşxaş səpin. Ẅvvəlcədən 180 dərəcəyə qədər qızdırılmış fırında bişirin. İsti və ya ilıq halda servis edə bilərsiniz.
www.avismed.az 53 Badımcan kababı Lazım olan ərzaqlar: • 1 badımcan, • 180 q quzu qiymə, Bəzəmək üçün: • 1 pomidor, • 1 sivri bibər, • 1 soğan,
Hazırlanma qaydası: Badımcanları dilimləyin. Qiymədən qoz böyüklüyündə parçalar ayırın. Taxta şişlərə bir badımcan bir qiymə olmaqla düzün. Fırında və yaxud da kömür atəşində bişirin. Geniş bir tabağa yığın. Pomidoru, uzunsov bibəri və ikiyə bölünmüş soğanı da tabağa yığın. Bütövlükdə bütün tabağı 10 dəqiqə qapalı fırında bişirin. 10 dəqiqə dincə qoyub servis edin. www.avismed.az 55 baxsan Çaş
acaqsan qabarıq ha lqa Cavab
SUDOKU Sudoku təqdim edilərkən xanalardan bir neçəsində rəqəmlər yazılır və sizdən boş xanalara uyğun rəqəmləri yazmağınız istənilir. Bu oyunda yalnız 1-dən 9-a qədər olan rəqəmlərdən istifadə olunur. Bu rəqəmləri isə yazarkən aşağıdakı qaydalara riayət etmək lazımdır.
Şəkilə diqqətlə baxın. Şəkilin dərinliyində gözləmədiyiniz bir mənzərə ilə qarşılaşacaqsınız. Bu mənzərəni görmək üçün diqqətinizi bir nöqtəyə cəmləyin və nəzərinizi ayırmadan baxmağa çalışın. Oyunun qaydası Oyunun qaydası A İ NEM YALAR Document Outline
Yüklə 441,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|