Qatti dene aylanba qozǵalis dinamikasiniń tiykarǵi nizami. Giroskoplar Reje

Kardan osmasidagi giroskop
5)Giroskop (giro... hám... skop) — aylanıw o'qi keńislik óz baǵdarın ózgertira alatuǵın tez aylanıwshı qattı dene. Aylanıw o'qi keńislik erkin sheńber alıwı ushın G. ni kardanli osmaga bekkemlab qoyıw kerek (qarang Kardanli mexanizm). Aspa orayına salıstırǵanda G. qálegen jóneliste búklemi, onıń aylanıw o'qi dóńgelek konussimon sirt jasap háreketleniwi (qarang Presessiya) múmkin. Keyingi ózgesheligi navigatsiya ásbapları — girokompas, girovertikal hám b.ga ásbap etip alınǵan. G. dıń hár qanday halda da keńislik óz o'qi baǵdarın ózgeriwsiz saqlay alıwı ózgesheliginen samolyot, raketa, teńiz kemeleri, torpedolar hám b. háreketin avtomatikalıq tárzde saqlaw ushın paydalanıladı (mas, avtopilot). Kemelerde matroslarning aspa to'rkrovatlari G. ózgesheligine tiykarlanǵan (keme qanshellilik chayqalmasin matroslar biymálel uyqlap ketiwaveradi). Samolyottıń kurstan og'ganligini anıqlaytuǵın ásbap jónelis G. i, yaǵnıy giropolukompas dep ataladı. Ol avtopilotlarda qollanıladı.
Giroskop (áyyemgi grekshe: γῦρος — „halqa“, áyyemgi grekshe: σκοπός — „kuzataman“), dep impuls momenti principlerine tiykarlanıp móljel alıw ushın xızmet etiwshi apparatqa aytıladı. Mexanik tárepten, giroskop o'qi erkin háreketleniwshi aylanıwshı dóngelek yamasa disktan ibarat. Bul móljel ózgermeytuǵın bolmasa -de, ol úlken aylanıw tezligi hám inersiya momenti sebepli sırtqı kúsh momenti tásirinen derlik ózgermeydi. Sırtqı kúsh momentin jáne de kemeytiw ushın giroskop teń salmaqlılıq sheńbersine ornatıladı, nátiyjede oǵan ózi jaylasqan platforma háreketi tásir etpeydi.
Basqasha principlerge tiykarlanǵan giroskoplar da ámeldegi, mısalı, elektron giroskop, lazerli giroskop, optikalıq talshıqlı giroskop hám oǵada bayqaǵısh kvant giroskopi.
Giroskoplar inersiyalı navigatsiyada, ásirese kompas islemeytuǵın tarawlarda qollanıladı. Bularǵa kontinentleraro ballıstik raketalar, keńislikdegi kemeler ushıwları, jer astındaǵı tunnel kavlash hám basqalar kiredi.


Giroskopning hár qanday halda da keńislik óz o'qi baǵdarın ózgeriwsiz saqlay alıwı ózgesheliginen samolyot, raketa, teńiz kemeleri, torpedolar hám b. háreketin avtomatikalıq tárzde saqlaw ushın paydalanıladı (mas, avtopilot). Kemelerde matroslarning aspa to'rkrovatlari G. ózgesheligine tiykarlanǵan (keme qanshellilik chayqalmasin matroslar biymálel uyqlap keteberedi).
Samolyottıń kurstan og'ganligini anıqlaytuǵın ásbap jónelis Giroskopi, yaǵnıy giropolukompas dep ataladı. Ol avtopilotlarda qollanıladı.
Sırtqı kúsh momentin jáne de kemeytiw ushın giroskop muvozanat sheńbersiga o'rnatiladi, nátiyjede oǵan ózi jaylasqan platforma háreketi tásir etpeydi.
Basqasha principlerge tiykarlanǵan giroskoplar da ámeldegi, mısalı, elektron giroskop, lazerli giroskop, optik talshıqlı giroskop, hám oǵada bayqaǵısh kvant giroskopi
Giroskoplar inersiyali navigatsiyada, ásirese kompas ishlamaydigan tarawlarda qollanıladı. Bularga qit'alararo ballıstik raketalar, fazoviy kemeler parvozlari, jer astındaǵı tunnel qaziwda hám basqalar kiredi.
Ádebiyatlar

Halliday Resnick “Fundamentals of Physics” 2012 •Абдурахманов К.П., Эгамов У. Физика курси , 2011 й

•Колмаков Ю.Н. Курс лекций по физике, Тула, 2002.
•Оплачко Т.М.,Турсунметов К,А. Физика, Ташкент, 2007
•http://phet.colorado.edu/
• http://www.falstad.com/mathphysics.html
• http://www.quantumatomica.co.uk/download.htm
• http://school-collection.edu.ru