Qazların və buxarların məsaməli cisimlərdə adsorbsiyası

V=AV_m
Bu modeldə V kəmiyyəti iki xətt arasındakı sahənin təbəqənin qa- lınlığına olan hasili kimi başa düşülür. Hadisənin fiziki mənzərəsinin belə kəskin dəyişdirilməsinə baxmayaraq, nəzəriyyənin formal tərəfi olduğu kimi qalır.Aydındır ki, maksimal adsorbsiya potensialı [&s(max)] adsorbent – adsorbat sərhəddində mövcuddur. Adsorbsiya fəzası – qaz fazası sər- həddində isə adsorbsiya qüvvələrinin təsiri yox olduğundan adsorbsiya potensialı (6) sıfıra bərabər olmalıdır. Məsamələrdə adsorbatın maye halda olması adsorbsiya potensialının adsorbentin səthindən olan mə- safədən asılılığını (məsaməli adsorbentlərdə bu məsafəni təyin etmək mümkün deyil) maye adsorbatın həcmindən asılılığı ilə əvəz etməyə im- kan verir. Mayenin həcmini təcrübi adsorbsiya izotermindən təyin et- mək mümkündür. Adsorbsiya izotermindən adsorbsiyanın miqdarını (A) təyin etməklə adsorbatın həcmini (V) asanlıqla hesablamaq mümkündür. Adsorbsiya qarşılıqlı təsirinin meyarı olaraq adsorbsiya potensialı götürülür. Adsorbsiya potensialı (8) sabit temperaturda adsorbsiya qüvvələrinin təsiri ilə 1 mol qazın həcmi fazadan səth təbəqəsinə köçürülməsi zamanı görülən sıxılma işinə bərabərdir.
Polyaninin potensial nəzəriyyəsi-Bu nəzəriyyə polimolekulyar adsorbsiyanın termodinamik tasviri üçün M.Polyani tərəfindən təklif edilmişdir (1915). Qeyd etmək lazım- dır ki, Polyani nəzəriyyəsi faktiki olaraq Gibbs nəzəriyyəsinin xüsusi halıdır və konkret olaraq heç bir adsorbsiya izotermi vermir. Lakin bu- na baxmayaraq bu nəzəriyyədən makroməsaməli adsorbentlərdə bu- xarların böhran temperaturundan aşağı temperaturlarda adsorbsiyasını Təsvir etmək üçün geniş istifadə olunur. Polyani nəzəriyyəsinin əsas müddəaları aşağıdakılardır:

1. 
   Adsorbentin səthində adsorbsiya yalnız fiziki qüvvələrlə bağlıdır
   
2. 
   2) adsorbentin səthində aktiv mərkəzlər mövcud deyil, adsorbsiya qüvvələri səthin yaxınlığında təsir göstərir və səthdə fasiləsiz qüvvə sa- həsi (potensial sahə) yaradır;
   

3. 
   Adsorbsiya qüvvələri adsorbtiv molekulunun ölçüsündən böyük olan məsafələrə təsir göstərir, ona görə də deyilir ki, adsorbentin səthində adsorbsiya həcmi mövcuddur və bu həcmə adsorbtiv molekulları dolur;
   

4. 
   Adsorbentin səthindən uzaqlaşdıqca adsorbsiya qüvvələrinin təsiri azalır və müəyyən məsafədə sıfıra bərabər olur;
   

5. 
   molekulun adsorbentin səthi tərəfindən cəzb olunması adsor-
   

Bsiya fəzasında digər molekulların olmasından asılı deyil;

6. 
   adsorbsiya qüvvələri (additivlik xassəsinə malik olan dispersiya qüvvələri) temperaturdan asılı deyil, ona görə də adsorbsiya həcmi temperaturun dəyişməsi ilə dəyişmir;
   
7. 
   bütün adsorbsiya olunmuş maddə praktik olaraq səthdə maye halda olur.
   

Polyani nəzəriyyəsi məsaməli adsorbentlərdə adsorbsiyanı təsvir etməklə yanaşı S şəkilli izotermi də keyfiyyətcə izah edir.Polyaninin polimolekulyar adsorbsiya nəzəriyyəsinin müddəala- rından aydın olur ki, adsorbentin səthində səth qüvvələrinin yaratdığı sahə qravitasiya sahəsi ilə oxşardır (sahənin doymamışlığı, qüvvənin temperaturdan asılı olmaması).Polimolekulyar adsorbsiya nəzəriyyəsinə əsasən adsorbsiya fəzası- nın kəsiyini nəzərdən keçirək ekvipotensial səthlər, yəni adsorbsiya potensialı (,) eyni olan səthlər qırıq xətlərlə göstərilmişdir. Adsorbsiya fəzasının qalınlığıdır.

Qazların və buxarların məsaməli cisimlərdə adsorbsiyası fizika və kimya sahəsində əhəmiyyətli və maraqlı bir mövzudur. Bu proses, bir çox tədqiqatların mövzusu olmuşdur və nəzəri və praktik tətbiqatlarda əhəmiyyətli rola sahibdir.Adsorbsiya, qaz və buxar molekullarının məsaməli cisimlərin yüzeyinə tutulduğu kimyəvi bir prosesdir. Bu prosesin anlaşılması və izah edilməsi, dispersiya qüvvələrinin, yüzey xüsusiyyətlərinin, temperaturun və təzyiğin rolu ilə bağlıdır.M.M. Dubinin tərəfindən təklif edilmiş ən geniş yayılmış təsnifat,
məsaməli cisimlərin üç əsas növünü təyin edir: makroməsaməli, keçid məsaməli
(mezoməsaməli) və mikroməsaməli. Hər bir növün öz xüsusiyyətləri və təsnifatları var və bu növlərin adsorbsiyası fərqlənir.Keçid məsaməli cisimlərdə, məsamələrin radiusu 2-200 nm aralığında olur və onların səth sahəsi 10-500 m²/q-dır. Bu növ, silikagellər, alümogellər və alümosilikagellər kimi sənaye adsorbentlərə aiddir.Mikroməsaməli cisimlərdə isə məsamələrin ölçüsü adsorbsiya olunan molekulların ölçüsünə tərəfdaşdır. Radiusları 0,5-2 nm aralığındadır və səth sahəsi 500-1000 m²/q və hətta daha böyük ola bilər. Bu növ adsorbentlər, seolitlər və aktivləşdirilmiş kömürlər daxildir.Adsorbsiya prosesi bir çox fərqli təsirçilərə bağlıdır, və bu, tədqiqatçılar üçün daha çox araşdırma sahəsi təşkil edir. Qazların və buxarların məsaməli cisimlərdə adsorbsiyası, texnologiyada və digər sahələrdə istifadə olunan sənaye proseslərdə əhəmiyyətli bir rola sahibdir. Bu proseslər kataliz, gaz təmizləmə və s. Sahələrdə əhəmiyyətlidir.Məsamələrin adsorbsiyası ilə bağlı ətraflı məlumatlar və tədqiqatlar müxtəlif mühitlərdə həyata keçirilmiş və bu sahədə daha çox araşdırma üçün yer açılmışdır.Qazların və buxarların məsaməli cisimlərdə adsorbsiyası, məkanika və kimyə sahələrində tədqiqatçılar və mühəndislər üçün maraqlı və tədqiq olunmuş bir mövzudur. Bu proses, yüzeylər arasında molekulların davranışını anlamağa kömək edir və bir sıra praktik tətbiqatlarda əhəmiyyətli rol oynayır.Adsorbsiya prosesi, məsamələrin yüzeyi ilə qaz və buxar molekulları arasında müxtəlif təsirçilərin nəticəsində baş verir. Bu təsirçilər arasında Van der Waals qüvvələri, elektrostatik qüvvələr, temperatur, və təzyiq daxildir. Bu məqamların bir araya gəlməsi, adsorbsiya prosesini təyin edir.