QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Mozaik yayılma tipində  yaranmış  fərd qrupları arasında böyük boş  ərazilər qalır. Bioloji cəhətdən belə 

yayılma tipi ya mühitin kəskin müxtəlifcinsli olması, yaxud da fərdləri bir-birinə aktiv yaxınlaşdırma əsasında 

baş verən aydın ifadə olunan sosial strukturla bağlıdır. Fərdlərin aktiv yaxınlaşması xüsusilə ali heyvanlara (po-

limorf koloniya yaradan bir çox onurğalılar, həşəratlar) xasdır.  

Senopopulyasiyada bitkilər çox vaxt olduqca qeyri-bərabər yayılaraq bu və ya digər dərəcədə bir-birindən 

ayrılan qruplar (mikrosenopopulyasiya, subpopulyasiya) əmələ  gətirir. Bu qruplar bir-birindən fərdlərin sayı, 

sıxlığı, yaş strukturu, böyüklüyü ilə seçilir.  

Bitkilərdən fərqli olaraq heyvanlarda, onların hərəkətdə olması nəticəsində  ərazi əlaqələrini nizama (qay-

daya) salma üsulları çox müxtəlifdir. Hətta oturaq formalarda ərazidə  səmərəli yerləşmək üçün bir sıra 

uyğunlaşmalar vardır.  

Ali heyvanlarda populyasiyadaxili yayılma instinkt sistemlə nizama salınır. Onlara xüsusi ərazi davranışı – 

populyasiyanın digər üzvlərinin yerini reaksiya göstərmək olar. Populyasiyada ərazi üzrə ayrı-ayrı fərdlərin və 

ya qrupların yerləşməsini saxlamaq instinkti quşlar, məməlilər, sürünənlər, bir sıra balıqlar, az dərəcədə amfi-

biyalarda mövcuddur.  

---

 

56

Ərazidən istifadə tipinə görə bütün hərəkət edən heyvanlar iki əsas qrupa bölünürlər: oturaq və köçəri. Bu 

iki variant arasında bir sıra aralıq variantlar da vardır.  

Oturaq tərzdə həyat sürən növlər üçün bir qayda olaraq ərazidən intensiv istifadə tipi xasdır, bu zaman ayrı-

ayrı  fərdlər və ya onların qruplaşmaları  (əsasən ailəvi) uzun müddət nisbi məhdud  ərazidə resursları istismar 

edir. Köçəri tərzdə yaşayan növlər üçün isə  ərazidən istifadənin ekstensiv tipi səciyyəvidir, bu zaman yem 

resursları adətən fərdlər qrupu (çox miqdarda) tərəfindən istifadə olunur, geniş  ərazi daxilində daim yerini 

dəyişir.