QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

TƏBİİ RESURSLARIN UÇOTU (HESABA ALINMASI) – təbii 

resursların səmərəli istifadəsi məqsədilə onların kəmiyyət və 

keyfiyyətinin naturada aşkar edilməsi. 

TƏBİİ SEÇMƏ  – canlılar aləmində  təkamül prosesinin əsas 

amillərindən biri. Daima fəaliyyət göstərən T.s.-ni ilk dəfə ingilis alimi 

Ç.Darvin aşkar etmiş  və T.s. nəzəriyyəsini yaratmışdır. T.s. insanın 

iştirakı olmadan təbiətdə yayılmış heyvan və bitki orqanizmlərinin 

əlamət və xüsusiyyətlərində baş verən dəyişikliklərin müəyyən həyat 

şəraitinə uyğunlaşması, uyğunlaşa bilməyənlərin isə  tədricən aradan 

çıxmasıdır. Darvin göstərir ki, hər hansı bir orqanizmin yaşadığı mühit 

şəraiti dəyişərsə, həmin şərait onlarda bu və ya digər istiqamətdə cüzi də 

olsa dəyişkənlik əmələ gətirir. Əgər belə dəyişkənlik yaşamaq uğrunda 

mübarizədə orqanizmin faydasınadırsa və nəsildən-nəslə keçərək davam 

edirsə, onda həmin dəyişkənlik güclənir. Əsrlərlə davam edən bu proses 

nəticəsində  tədricən  əmələ  gələn belə  dəyişkənliklər adi növdən 

fərqlənən növdəyişkənliklərinə, sonra yarımnövə  və  nəhayət, yeni 

növün əmələ gəlməsinə səbəb olur. Yeni əlamət və xüsusiyyətlərə malik 

olan növlər  əlverişsiz mühitə düşdükdə  bəziləri uyğunlaşaraq yaşayır, 

uyğunlaşa bilməyənlər isə  tədricən məhv olur. Növ üçün faydalı olan 

yeni əlamətlərin nəsillər üzrə əmələ gəlməsi, güclənməsi və toplanması 

T.s. yolu ilə həyata keçir. 

Təbiətdə mövcud olan müxtəlif heyvan və bitki növləri yaşamaq 

uğrunda mübarizədə T.s. yolu ilə öz rənglərinə, formalarına və  bəzi 

xüsusiyyətlərinə görə yaşadıqları mühitə o qədər uyğunlaşmışlar ki, çox 

zaman onları  həmin mühitdən seçmək çətin olur. Bəziləri isə  həyatda 

bioloji varlıqlarını təmin etmək üçün öz xarici görünüşlərinə görə başqa 

növə  bənzəyirlər. Beləliklə, Darvin sübut etmişdir ki, süni seçmədən 

fərqli olaraq T.s. yalnız müəyyən həyat  şəraitində növlərdə fayda verə 

biləcək əlamətləri seçib saxlayır. Əgər belə olmazsa, onda həmin növlər 

öz həyatını davam etdirə bilməz və tədricən onların nəsli kəsilər.