QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

TUQAY MEŞƏLƏRİ, QALEREYA MEŞƏLƏRİ  – Orta Asiya, 

Cənubi Qafqaz və  Mərkəzi Asiyada çay sahilləri boyu bitən meşələr. 

Çöl və yarımsəhra (meşəsiz)  əraziləri kəsib keçən bu çaylar öz 

sahillərində meşənin inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır: burada qrunt 

suyunun səviyyəsi səthə yaxın yerləşir, torpağın nəmliyi yuksək olur, 

vaxtaşırı  ətraf sahələri daşqın suları basır. Çay sahili boyu bitən belə 

meşələrə Azərbaycan və Orta Asiya xalqları tuqay meşələri adı 

---

 

469 

 

vermişdir. Başqa meşələrdən fərqli olaraq T.m. özünəməxsus qalın, sıx 

kollu, sarmaşıqlı, çox vaxt keçilməz olur. Amu-Dərya və  Sır-Dərya 

çaybasar sahələrinin T.m.-də  əsas ağac turanqa (qovaq növü) hesab 

olunur. Ona söyüd, iydə, çaytikanı qarışır. Respublikamızda T.m-nə bir 

çox düzən çayları ətrafında rast gəlmək olar. Ən uzun və geniş T.m. Kür 

çayının payına düşür. T.m vaxtilə Kür sahillərində çaydan uzaqlaşdıqca 

xüsusi təbii zonallıq yaradırdı. Çayın lap subasar kənarı ilə söyüd və 

yulğun meşəsi yayılıb, sahildən aralandıqca üstünlük ağyarpaq qovağa 

(hibrid qovağa) keçir. Daha sonra isə meşəliyin tərkibində qovaq azalır, 

qarağac və palıd artır. Meşəliyin lap kənar hissəsində palıda saqqız 

ağacı qarışır, bəzən saqqız təmiz meşəlik yaradır. Hazırda Kürətrafı 

sahillərinin təbii meşə landşaftı kökündən dəyişmişdir, göstərilən təbii 

qanunauyğun zonallığın qalıqlarına ancaq tək-tək hallarda rast gəlmək 

olur. Təəssüf ki, böyük iqlimnizamlayıcı, torpaqqoruyucu və 

sahilbərkidici, ov heyvanlarının sığınacağı və insanların istirahət guşəsi 

olan T.m.-nin qalıqları da sıradan çıxmaq üzrədir. Belə vəziyyət hazırda 

Kür qırağında az da olsa saxlanılmış T.m.-nin qorunması  və yeni 

meşəliklərin salınmasının vacibliyini daha da artırır.