QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

YARPAQSIZ BİTKİLƏR  – məhdud (cüzi) miqdarda rütubətli 

şəraitə uyğunlaşan bitkilər (saksaul, kaktuslar). Bu bitkilərdə 

buxarlandırıcı  səthlər, adətən yarpaqlardan məhrum olur. Y.b.-də foto-

sintez yaşıl gövdələrdə gedir. 

YARPAQYEYƏNLƏR, yarpaqgəmirənlər  – böcəklər fəsiləsi. 

Bədənin uzunluğu 1,7 sm-dəkdir. Sürfələri uzunsov və yoğundur. 

Açıqlıqda, bəzən torpaqda və ya bitki toxumalarında yaşayır. 40 minə 

---

 

489 

 

yaxın, Azərbaycanda 360-dan artıq növü məlumdur. Böcəklər və 

sürfələr, əsasən, yarpaqlarla qidalanır. Y.-in çoxu tarla, tərəvəz, meyvə 

və meşə bitkilərinə zərər vurur. 

YARUS – biosenoz və aqrosenozda həm assimlyasiya edən (yarpaq 

və budaqları), həm də adsorbsiya edən və ehtiyat toplayan (kökləri, 

kökümsovu, kök yumrusu, soğanağı) hissələrinin yerləşdiyi qat 

(mərtəbə).  Əsas qat (mərtəbə)  əsas yarus, alt qatlar isə ikinci, üçüncü 

yarus adlanır. Yaruslarda çətirlər və biohorizontlar ayrıla bilər. Ot 

örtüyü, kol və  ağac Y.-rı ayrılır. Yarus termini meşəçilikdə daha çox 

işlənir. 

YARUSLUQ – biosenoz və aqrosenozun müxtəlif örtmə dərəcəsi və 

hündürlüyü olan, assimlyasiyada, həmçinin maddələrin və enerjinin 

toplanmasında müxtəlif dərəcədə  iştirak edən qatlara, yaruslara, 

çətirlərə, biohorizontlara və s. ayrılması. 

YASAQLIQ  – təbiətin  ən qədim mühafizə olunan forması. Qoruq-

dan fərqli olaraq yasaqlıq hansı  təşkilatın  ərazisində yerləşirsə  həmin 

təşkilata baxır, məs. fermer, meşə  təsərrüfatı  və  s.  Y.  daimi  və 

müvəqqəti (10 ilə qədər) ola bilər. Əgər qoruqlarda mütləq qoruma re-

jimi tətbiq olunursa, Y-da istirahət evləri, turist bazaları tikilə bilər. La-

kin hər bir istirahət edən və ya turist özünün Y.-da olduğunu bilməli və 

onu  əhatə edən təbiətlə ehtiyatla davranmalıdır. Y.-da ov etmək, balıq 

tutmaq, yer şumlamaq, meşə  qırmaq, mal-qara otarmaq, meyvə, 

giləmeyvə, göbələk yığmaq ya qismən icazə verilə bilər, yaxud da 

tamamilə qadağan olunur. Y.-da bütün təbii kompleks deyil, onun ayrı-

ayrı komponentləri (bitki örtüyü, heyvan, quş  və balıq növləri, nadir 

mağaralar, qeyri adi hidroloji rejimi ilə  fərqlənən göllər, turizm və 

istirahət  əhəmiyyətli mənzərəli yerlər, faydalı qazıntı, həmçinin tarixi-

xatirə əhəmiyyəti olan ərazilər və s.) mühafizə edilir. 

Azərbaycan Respublikasında 17 Y. (Abşeron, Ağgöl, Qızılca, 

Daşaltı, Bəndovan, Bərdə, Qarayazı-Ağstafa, Qubadlı, Qusar, Zuvand, 

İsmayıllı, Korçay, Kilə, Laçın, Ordubad, Şəmkir, Şəki, Kiçik Qızılağac) 

var.