Qirg’izlarning to’y va a’za marosimlari

Mehmondo'stlik an'anasi
Qirg'iz xalqining qonida mehmondo'stlik bor - aks holda ko'chmanchi sharoitda bu qiyin: uzoq safarda bo'lgan har bir kishiga tunab qolish kerak bo'lishi mumkin. Qirg'izlar o'z uyiga quyosh botganidan keyin kirgan har bir kishini uy yoki uydan boshpana va oziq-ovqat bilan ta'minlagan.
Qirg'izlar orasida to'y ham juda tantanali ravishda nishonlanadi va har doim kelin qishlog'ida bo'lib o'tadi. Bir necha kundan keyin bu erga qarindoshlar, tanishlar va hatto notanishlar to'plana boshlaydi. Barcha mehmonlar yig'ilishi bilanoq, to'y ziyofati boshlanadi: mehmonlarni davolashadi, ot poygalari, kurashlar, qo'shiqlar, o'yinlar o'tkaziladi.
To'y marosimining o'zi quyidagicha amalga oshiriladi: kelin va kuyovning ota-onasi, qarindoshlari va do'stlari vagonda yig'ilishadi; ayni paytda mulla ham hozir bo'ladi. Kelinning o'zi do'stlari bilan o'ralgan parda ortida o'tiradi, kuyov esa tashqarida, vagon oldida, lekin kelin o'tirgan joyning qarshisida o'tiradi. Mullaning oldiga bir piyola suv qo‘ying; u duo o'qiydi va ikkita guvoh orqali kelin va kuyovdan navbat bilan so'raydi: ular turmush qurishga tayyormi? Ikkalasi ham “ha” deb javob berganda, mulla yoshlarga bir piyola suvdan ichadi, qarindoshlari va chodirdagi hamma uchun bir xil. Qirg'izlarning butun to'y marosimi shundan iborat.
Toj kiyishdan keyin, yoshlar otda erining ovuliga boradilar va kelinning sepi darhol ularni kuzatib boradi. Ota-onalar qizining sepi sifatida kuyov to'lagan kelin narxining bir qismini qaytarib beradilar, shuning uchun, masalan: qirg'iz uyida zarur bo'lgan narsalar yuklangan bir nechta tuya: bu narsalar orasida, odatdagidek, oq chodir ham bor. yosh, sandiqlar, gilamlar va boshqa uy-ro'zg'or buyumlari.

.Исхаков М. М. Центральная Азия в системе мировой письменной культуры. – Ташкент: УМЭД, 2008. – 340 с.

Ovulda yoshlar erining oldiga birga bormaydilar: unga hasad qilishlari bilan, xuddi yosh otday, uni eriga, shuningdek, qolgan barcha sepini beradi, o'zi esa uyda yolg'iz qoladi.
O'sha kundan boshlab u yashashi kerak bo'lgan ovuldan bir ayol va bir qizni kutib olish uchun chiqdi. Mana, yigit o'z ovuliga kirdi; rahbarlik qilmoq
u yosh xotini va yuklangan tuyalarining oti. Uni ko‘rgan barcha ayollar va qizlar uni kutib olishga shoshilishadi, tezda tuyalarni yechib, yosh bolalarning oq chodirini yechib, otasining chodiri yoniga qo‘yishadi; ular ichiga sandiq qo'yishadi, gilam yoyishadi, bir so'z bilan aytganda - yangi turmush qurganlar uchun uy tayyorlaydilar. Vagonni olib tashlab, ularning hammasi yosh ayolni kutib olish va uni yangi uyiga olib kelish uchun qishloqdan trambolinda yurishadi. Yosh ayol butun ikki kun davomida o‘z aravasida parda ortida o‘tiradi va o‘zini hech kimga ko‘rsatmaydi, faqat ovul qizlaridan tashqari, ular shu vaqt davomida u bilan birga qoladilar.
Qirg'izlarning dafn marosimlari ham ko'p qiziqish uyg'otadi. Endi marhumning o‘limidan keyin yuvinib, kafan kiyishadi. Vagonga kiraverishda, chap tomonda, parda ortida, polga gilam yoyib, ustiga marhum yotqiziladi. Bir kunda Gizovga dafn qiling. Jasadni olishdan oldin mulla duo o'qiydi, keyin marhumni zambilga qo'yib, qabrga olib boradi. Qirg‘izlarda shunday odat bor: chavandoz dashtdan o‘tib ketib, yo‘lda qabrni ko‘rsa, otdan tushib, uni yaqin joyda bog‘lab qo‘yadi va o‘zi kiyimidagi lattani yulib, qabr ustuniga bog‘lab qo‘yadi. esdalik; ba’zan latta o‘rniga otning yelkasidan bir necha tuk bog‘laydi. Shuning uchun qirg'izlar o'liklarini dashtda ko'rinib turishi va har bir o'tkinchi duo o'qib, marhumni eslashi uchun baland joylarda qabr qazishadi. Qirg'iz dashtlari bo'ylab yurib, turli xil qabrlarni ko'rish mumkin. Mana, masalan, ulardan birida nayza, kamon va o'qlar bilan egar bor: bu ulug'vor chavandozning qabri. U erda, undan keyin beshikgacha bo'lgan kichik tepalik ustida, bu chaqaloq ko'milganligini ko'rsatadi. Ammo qush ovchining qabri ustida lochin tasviri ko'z tikadi.
quta yoki boshqa qushlar. Qirg‘iz qabrlari chuqur emas – kattalarning beligacha
bir odam, arshinning to'rtdan uch qismi kengligi va uzunligi erkak uzunligi. Marhumni qabrga olib kelishganda, mulla duo o'qiydi va jasad yerga tushiriladi. Marhumni o'tirgan holatda dafn qiling, sharqqa qarab turing. Qabr birinchi navbatda qamish yoki taxtalar bilan qoplangan, keyin esa tuproq bilan qoplangan, shuning uchun u tepalik shaklini oladi. Kambag'al qirg'izlar orasida tepalik boshiga oltita yoki oltita yozuvli tosh qo'yilgan; boylar esa, tepaliklar juda baland va ular yog'och, tosh, loy yoki tuproqdan yodgorliklarni quradilar.

.Исхаков М. М. Центральная Азия в системе мировой письменной культуры. – Ташкент: УМЭД, 2008. – 340

Bu yodgorliklar ba'zan juda chiroyli bo'lib, dumaloq gumbazli va minorali butun binoga o'xshaydi. Yo'lovchilar ko'pincha bunday qabrlar oldida to'xtashadi, rang-barang yamoqlardan, turli suyaklardan, kallalardan va shoxlardan qurbonliklar qilinadi. Asta-sekin bu qabrlar dashtga ma’lum bo‘lib, oxir-oqibat muqaddas hisoblana boshlaydi. Shunday qilib, qirg'izlar uchun avval avliyo bo'lish qiyin emas edi: faqat jangda o'ldirilishi kerak edi *) yoki o'limdan keyin yaxshi meros qoldirishi kerak edi, shunda qarindoshlar dashtda ko'rinadigan joyda katta qabr qurishlari mumkin edi.
Bu qabrlar asta-sekin dashtga ma'lum bo'lib, oxir-oqibat muqaddas hisoblana boshlaydi. Shunday qilib, ilgari qirg'izlar orasida avliyo sifatida tanilish qiyin emas edi: faqat jangda halok bo'lish kerak edi *) yoki o'limdan keyin yaxshi meros qoldirib, qarindoshlar dashtda ko'rinadigan joyda katta qabr qurishlari mumkin edi. Ammo umuman olganda, qirg'izlar, ayniqsa Trans-Urallar, ota-bobolarining qabrlarini juda hurmat qilishadi. Qirg‘izdan sudda qasamyod qilish talab qilinganda, u ota-bobolarining qabri ustida qasamyod qilishi, keyin esa juda ehtiyotkorlik bilan qasamyod qilishi bejiz emas.

Dafn etilgandan keyin mulla bilan dafn marosimida bo'lganlarning barchasi marhumning ovuliga qaytib, xotira dasturxoniga o'tirishadi.

Ammo ayollar hali ham uzoq vaqt o'liklar uchun yig'laydilar; doira-") Jang maydonida halok bo'lgan jangchilar qirg'izlar tomonidan muqaddas hisoblangan.
Bir yil davomida ular haftada bir marta uning chodiriga yig'ilishadi va unga dafn qo'shiqlarini kuylashadi.
Qirg'izlar o'rtasida xotira oila a'zosi vafotidan keyin birinchi yilda, 40 kundan oldin va bir yildan kechiktirmay o'tkaziladi. Hamma bu bayramga oqib keladi: taklif qilingan ham, chaqirilmagan ham hammani xotirlash marosimi o'tkaziladigan vagonga jalb qiladi. Vagon poliga bir nechta dasturxon yoyilgan; barcha mehmonlar atrofida o'tirishadi. Savodli qirg'izlardan biri Qur'ondan bir necha oyat o'qiydi; keyin ovqat boshlanadi. -
Avvalo, o'zingizning sevimli qirg'iz taomingiz - bulon bilan qaynatilgan qo'zichoqni bering. Bu bulon yog'och kosaga quyiladi, tuz qo'yiladi va mehmonlar qo'y go'shtini bu sho'r atalaga botiradilar, chunki qirg'iz qo'yi tuzsiz qaynatiladi. Xizmatkorlar ovqat beradilar, mehmonlarning o'zi esa davolanadi; mezbonlar chetga va ulardan uzoqroqda o'tirishadi. Kim qo'y go'shtiga yaqinroq o'tirsa, uni mayda bo'laklarga bo'lib, hamma ovqatlana boshlaydi.
.

Исхаков М. М. Центральная Азия в системе мировой письменной культуры. – Ташкент: УМЭД, 2008. – 340

Qirg'izlarni tomosha qilish juda ochko'z - to'g'ridan-to'g'ri besh barmog'i bilan va hamma ko'proq eyishga harakat qiladi, shunda bir hovuch go'shtni chaynamasdan, ovqatlanadi.
allaqachon to'g'ridan-to'g'ri butunlay yutib, yana qayt qiladi. Mehmonlar o'zlariga kerak bo'lganidek munosabatda bo'lib, kepkadan etarlicha mast bo'lib, turli xil o'yinlar, qo'shiqlar va hokazolar bilan zavqlanishadi.
Ammo qirg‘izlarning eng katta bayrami – Barcha bayramlar bayramdir – qirg‘iz bayg‘asida ot poygalari bilan nishonlanadi.“Ushbu poygalar sovrinlar uchun o‘tkaziladi, ya’ni oti boshqalardan oldin kelgan kishiga kelishilgan mukofot beriladi. eng boy va olijanob qirg'izlar bayga bilan xotira marosimini o'tkazadilar, chunki bunday bayramga 5 dan 10 minggacha odam yig'iladi.
Qirg'izlarning ijtimoiy hayoti ko'chmanchi turmush tarzini belgilab berdi. Yaylovlardagi monoton hayotni qishloqning barcha aholisi ishtirok etgan oilaviy bayramlar buzdi. Bu o'g'il tug'ilishi edi, uning sunnat to'yi, to'ylari, xotirlashlari mo'l-ko'l taomlar bilan birga o'tdi. Qishloqdagi katta voqea ertakchilar va musiqachilarning kelishi bo'ldi, ularni ijro etish uchun ko'plab odamlar to'planishdi. Qishda erkaklar ziyofatlari uyushtirilgan, bu yerda ular komuz (torli cholgʻu asbobi) chalgan, turli oʻyinlar oʻynagan. Qirg'izlar orasida eng muhim masalalar oqsoqollarni so'rish orqali hal qilingan, xalq an'anaviy ravishda o'zaro yordamning turli shakllarini, ham qarindosh, ham qo'shnichilikni qabul qilgan.

Qirg'iz oilalari odatda ko'p, ular birga yashagan. Oila boshlig'i ota bo'lib, barcha mulkni tasarruf etadi. Xotin ovoz berish huquqidan mahrum bo'lgan va mulkka ega emas edi. Er vafot etgan taqdirda, bolalar qarindoshlari bilan oilalarda qolishdi. Ilgari marhumning ukasiga beva qo‘yishardi. Dafn marosimi vafot etgan kuni bo'lib o'tdi, marhum kafanga dafn qilindi, qabr ustiga maqbara kabi taxta konstruktsiya qo'yildi. Marhum uchun uyg'onish uchinchi, ettinchi va qirqinchi kuni va o'limdan bir yil o'tgach o'tkazildi. Xotira ayol uchun bardosh bermadi.

Sovchilik, unashtirish va to'y bilan bog'liq urf-odatlar va marosimlar An'anaga ko'ra, bir yil o'tgach, kelin otasining qishlog'i - "terkl??"ga borib, u erda bir necha kun yoki oy qolibdi. Odatdagi qonunga ko'ra, kelinning ota-onasi to'y kuni kuyov tomoniga o'tkazilgan "sep" - "sep" tayyorladilar. Sehrning tarkibiga yangi turmush qurganlarning hayoti uchun zarur bo'lgan hamma narsa kiritilgan: igna va ipdan tortib to qoramolgacha. Bundan tashqari, mahr fidya-kalimdan kam bo'lmasligi kerak edi.

.Исхаков М. М. Центральная Азия в системе мировой письменной культуры. – Ташкент: УМЭД, 2008. – 340 с.

An'ana va urf-odatlarning birligi haqida Inson tabiatga bog'liq edi. U tabiat unsurlari va boshqa balolarga qarshi kurashda himoya vositalarini qidirdi. Bu vositalar marosimlar edi. O'zlarini, uylarini himoya qilish uchun odamlar mo''jizaviy xususiyatlarga ega bo'lgan narsalardan foydalanganlar. Sharqiy slavyanlar va Mesopotamiya xalqlari orasida bu narsalar orasida uzuk, bolta, non, olov, suv, o't (adraspan, oy), qo'rg'oshin bor edi. Bu narsalar, ayniqsa, marosimga tez-tez kiritilgan. Mis, kumush, oltin uzuklar egasini yovuzlikdan himoya qildi. Suv mo''jizalar yaratdi.
U ko‘z oldiga qaytdi, kasalliklardan shifo topdi, jonlandi va kuch-quvvatdan mahrum bo‘ldi (muqaddas buloqlar suvi) Mehmondo‘stlik, kattalarga hurmat, bolalar bilan salomlashish, qarindosh-urug‘larni e’zozlash, keksalarga yo‘l berish istagi kabi ma’naviy qadriyatlar, ayolni hurmat qilish, boshqa odamga orqa qo'yib o'tirishga yo'l qo'yib bo'lmasligini boshqa ko'plab xalqlarda uchratish mumkin.
To'y. To'y marosimida o'xshashliklar mavjud. Qadimgi e'tiqodga ko'ra, kelinni o'rab turgan yovuz ruhlarni haydash uchun u kuyovning uyiga kirganda shovqin qiladilar (qo'shiqlar kuylashadi, kulishadi, shovqinli o'yinlar o'ynashadi). musiqiy asboblar) Mana shu yerdan bizga to‘y keldi – bir, kelin, kelinning ota-onasi bilan xayrlashuvi, bolalarga noz-ne’matlar, kelinning “Arkan to‘suv” to‘lovi. Ota-onaning marhamati qirg‘iz “bata”si bilan o‘xshashligidan hayratdamiz. Bizning oldimizda xalq hayotining ming yillik tarixi, xarakteri ochib berilgan. Og'zaki xalq ijodiyoti, urf-odatlari, an'analaridagi o'xshashliklar tarixiy yo'llarning birligiga, xalq kultlarining o'zaro ta'siriga bog'liq. Ikki xalq madaniyatining o'zaro kesishishi, ularni yaqinlashtiradigan va hurmat qilishni o'rgatgan ko'plab misollarni topishingiz mumkin.
Qirgʻizlarning urf-odatlari va anʼanalari ham dunyoning boshqa xalqlari kabi murakkab va mazmunan boy etnik majmuadir. Uni shakllantirish uchun xarakterli turkiy-mo'g'ul ko'chmanchi madaniyati katta ta'sir ko'rsatdi. Bundan tashqari, turli tarixiy davrlarda paydo bo'lgan marosim tarkibiy qismlari unda bir-biri bilan chambarchas bog'langan. Binobarin, islom an’analari bilan bir qatorda islomgacha bo‘lgan kultlar, urf-odatlar va e’tiqodlarning ulkan qatlami mavjud bo‘lib, ular ko‘pincha hukmron rol o‘ynaydi.
Xalqning moddiy va ma’naviy madaniyati, turmush tarzi, dunyo tuzilishi haqidagi tushunchalari doimo yangilanish va o‘z-o‘zini takomillashtirish, ayni paytda oila va qabilaviy munosabatlarning ajralmasligi tufayli doimo yangilanish va o‘z-o‘zini takomillashtirish holatida bo‘lgan. aloqalar, oldingi avlodlar hayotidagi barcha eng ijobiy narsalar kundalik hayotga uslubiy ravishda ko'chiriladi.
Shunday qilib, sharqona mehmondo'stlik qadimdan hozirgi kungacha eng go'zal xalq odatlaridan biri hisoblanadi.
.Исхаков М. М. Центральная Азия в системе мировой письменной культуры. – Ташкент: УМЭД, 2008. – 340 с.
Uyning tomi ostidagi eng yaxshi narsalar har doim mehmonga bag'ishlangan bo'lib, u maxsus taklif qilingan yoki tasodifiy sayohatchi bo'lishi mumkin. Egasi mehmonni ostonada kutib oladi va uyga kirishni taklif qiladi. Oilaning boyligidan qat'i nazar, sayohatchiga doimo oziq-ovqat va boshpana taklif qilinadi. Qirg‘izlar bejiz aytilmagan: “Konoktuu qoldi kut bar”, “Uyda mehmon, uyda fayz”.
Qirg'izlar ko'chmanchi xalq bo'lib, ular Sibirdan keladi. Keyinchalik qirg'iz xalqi janubga ko'chib o'tdi va tez orada Qirg'izistonning hozirgi hududida joylashdi. Bular chorva boqadigan odamlardir. otlar, qo'ylar, echkilar, sigirlar, shuningdek, oilaning eng kichik a'zolari uchun eshaklar, shuning uchun bolalar aynan shu hayvonlarda minishni o'rganadilar. Ot minish qirg‘iz madaniyatining bir qismidir. Qirg‘iz maqolida shunday deyilgan: “Agar qo‘shimcha vaqt qolsa, bu vaqtning bir qismini otga bag‘ishla”. Ko'pincha festivallarda namoyish etiladigan ko'plab ajoyib ot o'yinlari mavjud. Bolalar yoshligidan ot minishni o'rganadilar. O'g'il bolalar bolalikdan yaylovlarda podani boqishadi, qizlar xalq hunarmandchiligini o'rganishadi, noyob go'zallikdagi gilamlar to'qishadi. Shirdak va Ala Kiyiz tabiiy rangdagi bezaklar bilan bezatilgan kigiz gilamlari bilan mashhur.