Qloballaşma istiqaməti götürən müasir dünyada hər bir ölkənin davamlı iqtisadi inkişafının

Qrafiki planĢet: Əllə çəkilən şəkilləri sxemləri, imzaları, xəritələri birbaşa kompüterə 
daxil edən giriş qurğusudur.
- TV-tüner: müxtəlif formatlı (PAL, SEKAM və s.) televiziya siqnallarını qəbul edib 
kompüterin monitorunda göstərilməsini təmin edən giriş qurğusudur. Bu qurğu analog 
formatlı televiziya siqnallarını rəqəmsal computer siqnallarına çevirir. 
- 
Səs kolonkası (dinamiklər): Audio məlumatları dinləmək üçün istifadə olunur.
- 
Qrafikçəkən qurğu: kompüterdən alınan qrafiki məlumatları, mürəkkəb sxemləri və 
təsvirləri kağız üzərinə köçürən qurğudur.
- Strimmer: Məlumatı maqnit lenti üzərində saxlayan yaddaş qurğusudur. 
- 
və s. 
Təlim məqsədli proqram təminatı (TMPT) dedikdə, oyrənənlə munasibətdə pedaqoji təlim-tədris 
funksiyasını reallaşdırmaq ucun xususi hazırlanmış və ya bu məqsədlə uyğunlaşdırılmış və ən 
əsası isə, artıq sınaqdan keçirilmiş və istifadəsinə rəsmi icazə (lisenziya) verilmiş komputer 
proqramı başa duşulur. 
Bu terminin sinonimi kimi novbəti ifadələrdən də istifadə oluna bilər: komputer təlim vasitələri, 
təlim məqsədli komputer proqramları, pedaqoji məqsədli komputer proqramları və s. 
Bu qrup proqramlar hər hansı bir sahədə komputer vasitəsilə informasiya əldə etmə və biliklər 
formalaşdırma prosesinə, bacarıq, vərdişlərin inkişaf etdirilməsinə, nəzarət və ya testləşdirməyə 
dəqiq istiqamətləndirilmişdir. Bu, onun - yəni təlim məqsədli proqramların (instrumental sistem, 
mühit və paketlərin) ozunun yaradılmasını və istismarını asanlaşdıran proqramlardan əsas 
fərqidir. 
TMPT-lərin hazırlanmasında, əsasən də TMPT-in real təlim prosesinə tətbiqi zamanı kor-təbii 
yanaşmaya yol verilməməlidir. Ötən mühazirələrdə qeyd olunduğu kimi bütün elektron tədris 
vasitələri dövlətin aidiyyatı institutları tərəfindən sertifikatlaşdırılmalı, bu prosesin elmi-metodiki 
bazası yaradılmalıdır. Lakin, təəssüf ki, bu gün də TMPT-lərin yaranmasına və tətbiqinə kor-
təbii yanaşma hökm sürür, onların yaradılmasında əsasən tədris prosesini dərindən bilməyən 
komputer proqramçıları və bu işə öz təşəbbüsü ilə girişən müxtəlif müəllim kollektivləri aktivlik 
göstərirlər. Bu isə öz növbəsində TMPT-nin xususiyyətləri, onların təsnifatı, tətbiq sahələri, 

---

nəhayət komputer təlim texnologiyasının ənənəvi təlim texnologiyalarından prinsipial fərqi 
baxımından muəyyən dağınıqlığın əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. Odur ki, belə vəziyyətin 
aradan qaldırılması, dağınıq təlim proqramlarının tam kompüter təlim proqramlarına 
uyğunlaşdırılması günün aktual problemlərindəndir. 
Muasir TMPT-lər aşağıdakı xususiyyətlərə malik olmalıdır:
- 
Artıq müvafiq qurum tərəfindən təsdiqlənmiş təhsil standartlarına uyğun gəlməlidir; 
- 
komputerləşdirilən təlim metodikalarını dəstəkləməlidir; 
- muasir instrumental vasitələr əsasında reallaşdırılmış olmalıdır;
- 
Bütün proqramlar müvafiq istifadəçi təlimatları ilə təmin olunmalı onlar HELP sistemi ilə 
təmin olunmalıdır, xüsusi istifadəçi təlimatları ilə təmin olunmalıdır.
- TMPT-nin təlim prosesində yeri və tətbiq üsulu təyin olunmalıdır. 
Təlim proqramlarının tətbiqi zamanı telekommunikasiyanın imkanları və bu sahənin aktiv 
inkişafı nəzərə alınmalı və telesistemlər ucun təlim və tədris əlavələri reallaşdırılmalıdır. 
Bununla yanaşı TMPT-yə daxil olan informasiyanın etibarlılığı və onun təhsil standartlarına 
uyğun təlim vasitəsi kimi faydalılığı da daimi diqqətdə saxlanılmalıdır. Bütün bunlarla yanaşı, 
yaradılan proqram təminatı müvafiq dövlət orqanları tərəfindən qeydiyyata alınmalı və 
sertifikatlaşdırılmalıdır. Bu proqramlar elə yaradılmalıdır ki, onlar "ikinci muəllif" – yəni 
istifadəçi pedaqoq-müəllimlər tərəfindən dəyişdirilə bilmək imkanlarına da malik olsunlar. 
TMPT-lərin istifadəsi zamanı muəllif huququnun qorunmasına da ciddi fikir verilməlidir. 
Bundan başqa TMPT-nin istifadə usul və formalarını, həmcinin telekommunikasiyalarda 
yayılması qaydalarını da təyin etmək və reallaşdırmaq lazımdır. 
Komputer təlim vasitələri movzusunda ədəbiyyatlarda təlim (bəzi nəşrlərdə pedaqoji) 
məqsədli proqram tiplərini səciyyələndirən cox sayda terminlərdən istifadə edilir. Bu zaman 
muxtəlif muəlliflər tez-tez eyni bir terminə əhəmiyyətli dərəcədə fərqli və ya əks məna verirlər. 
Belə ki, eyni tipli proqramlar muxtəlif terminlərlə səciyyələndirilir. Muasir dovrdə təlim 
prosesinin təkmilləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi ucun hazırlanmış bir cox komputer 
proqramları movcuddur. Psixoloqların ayırdıqları iki əsas idrak fəaliyyətlərinə (təlim və tədris) 
uyğun olaraq təlim vasitələrini iki boyuk sinfə bolurlər: təlim muhutləri və təlim proqramları. 
Təlim muhitlərinin qlobal pedaqoji məqsədi - muvəffəqiyyətli muhitin yaradılması yolu ilə 
oyrənənin yaradıcılıq qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsidir. Bu muhitdə oyrənən lazımı biliklər 
əldə edir.
Təlim proqramı novbəti pedaqoji məqsədlərin reallaşdırılmasını təmin etməlidir: təlim 
materialının numayiş etdirilməsi; muəyyən sahədə təlim; təlim prosesi gedişinin idarə edilməsi 
ucun testləşdirmə və diaqnostika; xususi təlim. 
Yerinə yetirilən metodik funksiya noqteyi-nəzərdən təlim muhiti və təlim proqramları 
arasında dəqiq "cəkilmiş sərhədlər" yoxdur. Bu sinifdən olan təlim vasitələri arasındakı yeganə 
fərq təlim muhitlərində gedən proseslərə nəzarətin olmaması, təlim proqramlarında isə bu 
nəzarətin olmasıdır.