Qobiliyat rivojlanishiga ta’sir qiluvchi psixologik omillar sharapova Dildora Baxtiyarovna

часть
1
 
«
Научный импульс
»
Октябрь
, 2022 
379 
B.M.Teplov, K.K.Platonov, A.N.Leontiev, L.S.Vygotskiy emperik tarzda rivojlangan 
qobiliyatlarni o’rganishga hissa qo’shganlar. B.M.Teplov “qobiliyat” tushunchasi har doim 
uchta belgini o’z ichiga olad
i deb ishongan: 
1. Qobiliyat tushunchasi bir odamni boshqa odamdn ajratib turadigan indivudial 
psixologik xususiyatlarni tushunamiz. 
2. Barcha indivudial xususiyatlar qobiliyat deb atalmaydi, ko’plab faoliyatlarning 
muvaffaqiyati bilan bog’liq.
3. Qobiliyat tush
unchasi faqat ma’lum bir shaxs tomonidan ishlab chiqilgan, 
ko’nikmalar bilan chegaralanib qolmaydi.
K.K.Platonova esa qobiliyatni shunday ta’riflaydi: “Qobiliyatlar –
bu ma’lum bir 
faoliyatni o’zlashtirish va uni takomillashtirish muvaffaqiyatini bel
gilaydigan shaxsiyat 
sifati”
Turli mualliflar nuqtai nazaridan yuqoridagi qobiliyat tushunchalaridan shuni aytish 
mumkinki, odam ma'lum bir faoliyatga qodir bo'lib tug'ilmaydi, uning qobiliyatlari to'g'ri 
tashkil etilgan tegishli faoliyatda shakllanadi, shakllanadi, rivojlanadi. ta'lim va tarbiyaning 
ta'siri. Qobiliyatlar-
bu tug'ma ta'lim emas, balki butun umr saqlanib qoluvchi iste’doddir.
Qobiliyatli inson iqtidorlimi? Ma’lum bir sohada yuqori cho’qqilarni zabt etishga 
imkon beradigan turli qobiliyatlar kombinatsiyasi bu iqtidor hisoblanadi. 
Xoxish muvaffaqiyatga erishishga kafolat bermaydi, ammo unga erishish imkonini 
beradi. Qobiliyatlarni rivojlantirishga to’g’ri yo’naltirish tamoyillari:
•
Nima uchun kerakligini tushunish lozim, nima xohalyotganizni aniqlay olinsagina, 
ularning shakllanishi tezroq amalga oshadi. Ya’ni, giyohvand “nasha”ga qanchalik talpinsa, 
kishi ham o’z qobiliyatiga shu kabi talpinib, qiziqishi va uni rivojlantirish, yaxshiliklarga 
sarflashga shu qadar ishtiyoqmand bo’lishi kerak.
•
O’z q
obiliy
ati qiziqishi haqida iloji boricha ko’proq ma’lumot to’plashi muhim. Misol 
uchun, sportning boks sohasi. Bunda boksga oid istiqbollar va xavf-
xatarlarni bo’lishi kerak 
hamda o’ziga bir qahramon boksyor tanlashi, nafaqat uning balki barcha –
barcha 
jangchil
arning ringdagi holatini ko’rishi, janglarini kuzatishi lozim. O’zi uchun ideal sanagan 
qaxramonnig hayot yo’li ham iqtidorni rivojlantirish uchun motivatsiya bo’la oladi.
•
Muhimi bularni o’rganish va amaliyotda sinash. Nazariyasiz amaliyot yura 
olmaganidek, amaliyotsiz nazariya 
–
bo’sh qop ekanligini unutmaslik lozim.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlab o’tish lozim
-ki, har bir insonning individual psixologik 
hususiyatiga ko’ra yondoshish shaxs kamolotida muhim rol o’ynaydi. Shaxsning qiziqish va 
qobiliyatini, 
iqtidor va iste’dodini, moyilliklarini inobatga olgan holda kelajak rejalarini 
tuzishiga, rivojlanishiga erishish ortidan yangi ilmiy va innovatsion g’oyalarning tug’ilishiga 
zamin yaratish mumkin. Mazkur faoliyat davomida maqsad qo’yish va bu maqsad yo’l
ida 
strategik vazifalarni belgilab olish muhimdir.