Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

 ﴾ 
 ْدَ َلَو
 ٍيِْ  نِّم ٍةَل َلاُا نِم َناَسنِْلْا اَنْ َلَخ
 
﴿
 
―Biz,  həqiqətən,  insanı 
tərtəmiz 
(süzülmüş)  palçıqdan  yaratdıq”  haqqında 
yazırlar:  
                                                 
1
 Sad, 71; Sәcdә, 8 vә Muminun, 12 ayәlәri dә hәmin mәzmundadır. 
2
 ―Quranda tәkamül‖, sәh. 26-27. 

---

152 
 
―Mәlum  ayә  insanın  birbaĢa  torpaqdan  yaranmadığını 
açıqca bәyan edir‖
1
.  
Sözügedәn  ayә  haqqında  digәr  maraqlı  fikirlәr  dә  irәli 
sürülmüĢdür.  Bәzilәri  ayәnin  darvinizmi  rәdd  etdiyini
2
, 
bәzilәri  insanın  su  vә  torpaqdan  yarandığına  bir  iĢarә 
olduğunu
3
,  bәzilәri  isә  hәr  halda  Quranın  elmi  möcüzәsi 
olduğunu bildirmiĢlәr
4
. 
 
 
YEKUN 
1.  ―Ġnsanın  mәrhәlәli  yaradılıĢı‖  haqqında  söhbәt 
açarkәn onun torpaqdan yaradılması ilә bağlı әtraflı söhbәt 
açacağıq  vә  diqqәtinizә  çatdıracağıq  ki,  mәlum  ayә 
haqqında iki әsaslı Ģәrh mövcuddur. 
Birinci:  Bütün  insanlar  nütfәdәn  yaradılmıĢdır.  Nütfә 
qida  maddәlәrindәn  yaranmıĢ,  qida  maddәlәri  isә 
torpaqdan әmәlә gәlmiĢdi
5
. 
Ġkinci: Yalnız hәzrәt Adәm (ә) torpaqdan yranmıĢ, digәr 
insanlar isә nütfәdәn yaranmıĢlar. Demәli, insanların kökü 
hәzrәt Adәmin vasitәsi ilә torpağa gedib çıxır
6
.  
Bütün  bunlara  nәzәrәn  ayәnin  qәti  olaraq  tәkamül 
nәzәriyyәsinә  aid  olduğunu  söylәmәk  doğru  deyil.  Çünki 
birinci  Ģәrhi  (nütfәnin  torpaqla  әlaqәsi)  qәbul  etsәk, 
növlәrin tәkamülü ilә heç bir әlaqәsi olmadığı anlaĢılacaq. 
Ġkinci  Ģәrhi  (Adәmin  torpaqdan  yaranması)  qәbul  etsәk, 
                                                 
1
 Doktor Mustafa Mahmud, ―Quran, muhavәlәtun li-fәhmi әsri‖, sәh. 
53-55. 
2
 ―Әl-Kәvn vәl-insan bәynәl-elmi vәl-Quran‖, sәh. 152. 
3
 Yenә orada. 
4
 ―Әl-ĠĢarat әl-elmiyyә fil-ayat әl-kәvniyyә‖, sәh. 11. 
5
 ―Tәfsiri-nümunә‖, c. 14, sәh. 23; c. 17, sәh. 125; c. 20, sәh. 165. 
6
 ―Maarif әl-Quran‖, sәh. 330. 

---

153 
 
növlәrin  dәyiĢmәzliyi  haqqındakı  fikirlәri  dәstәklәmiĢ 
olacağıq. 
 Әgәr  vәziyyәtdәn  çıxıĢ  üçün  ―لجا‖  [əcəl]    ifadәsinin 
insanın  torpaqdan  yaranması  ilә  indiki  insan  surәtinә 
düĢmәsi  arasındakı  zaman  fasilәsi  kimi  izah  etsәk,  o 
zaman tamamilә yeni bir mövzu açılmıĢ olacaq. 
2. ― لاس
لۃ
‖ [sulalə]  ifadәsi seçilmiĢ (süzülmüĢ), bir Ģeyin 
yığcam forması mәnalarını ifadә edir. Bәzilәrinin fikrincә 
Muminun  surәsinin  12-ci  ayәsindә  mәqsәd  nütfәdir.  Hәr 
halda bu ayә zaman fasilәsinә heç bir iĢarә vurmur. 
3. Ayә haqqında irәli sürülәn Ģәrh vә ehtimallar çox vә 
fәrqli olduğu üçün burada elmi ecazkarlıqdan söhbәt gedә 
bilmәz  (Növbәti  bәhslәrdә  bu  haqda  әtraflı  söhbәt 
açacağıq).